Gyaandweep | Shiva Purana Rudra Samhita

ब्रह्मोवाच ।।

क्षुवस्य हितकृत्येन दधीचस्याश्रमं ययौ।। विप्ररूपमथास्थाय भगवान् भक्तवत्सलः १।।

kṣuvasya hitakṛtyena dadhīcasyāśramaṃ yayau|| viprarūpamathāsthāya bhagavān bhaktavatsalaḥ 1||

दधीचं प्राह विप्रर्षिमभिवंद्य जगद्गुरुः।। क्षुवकार्य्यार्थमुद्युक्तश्शैवेन्द्रं छलमाश्रितः ।। २।।

dadhīcaṃ prāha viprarṣimabhivaṃdya jagadguruḥ|| kṣuvakāryyārthamudyuktaśśaivendraṃ chalamāśritaḥ || 2||

विष्णुरुवाच ।।

भो भो दधीच विप्रर्षे भवार्चनरताव्यय ।। वरमेकं वृणे त्वत्तस्तद्भवान् दातुमर्हति ।। ३ ।।

bho bho dadhīca viprarṣe bhavārcanaratāvyaya || varamekaṃ vṛṇe tvattastadbhavān dātumarhati || 3 ||

ब्रह्मोवाच ।।

याचितो देवदेवेन दधीचश्शैवसत्तमः ।। क्षुवकार्यार्थिना शीघ्रं जगाद वचनं हरिम् ।। ४ ।।

yācito devadevena dadhīcaśśaivasattamaḥ || kṣuvakāryārthinā śīghraṃ jagāda vacanaṃ harim || 4 ||

दधीच उवाच ।।

ज्ञातं तवेप्सितं विप्र क्षुवकार्यार्थमागतः ।। भगवान् विप्ररूपेण मायी त्वमसि वै हरिः।। ५।।

jñātaṃ tavepsitaṃ vipra kṣuvakāryārthamāgataḥ || bhagavān viprarūpeṇa māyī tvamasi vai hariḥ|| 5||

भूतं भविष्यं देवेश वर्तमानं जनार्दन ।। ज्ञानं प्रसादाद्रुद्रस्य सदा त्रैकालिकं मम ।। ६।।

bhūtaṃ bhaviṣyaṃ deveśa vartamānaṃ janārdana || jñānaṃ prasādādrudrasya sadā traikālikaṃ mama || 6||

त्वां जानेहं हरिं विष्णुं द्विजत्वं त्यज सुव्रत ।। आराधितोऽसि भूपेन क्षुवेण खलबुद्धिना ।। ७ ।।

tvāṃ jānehaṃ hariṃ viṣṇuṃ dvijatvaṃ tyaja suvrata || ārādhito'si bhūpena kṣuveṇa khalabuddhinā || 7 ||

जाने तवैव भगवन् भक्तवत्सलतां हरे ।। छलं त्यज स्वरूपं हि स्वीकुरु स्मर शंकरम् ।। ८।।

jāne tavaiva bhagavan bhaktavatsalatāṃ hare || chalaṃ tyaja svarūpaṃ hi svīkuru smara śaṃkaram || 8||

अस्ति चेत्कस्यचिद्भीतिर्भवार्चनरतस्य मे ।। वक्तुमर्हसि यत्नेन सत्यधारणपूर्वकम् ।। ९ ।।

asti cetkasyacidbhītirbhavārcanaratasya me || vaktumarhasi yatnena satyadhāraṇapūrvakam || 9 ||

वदामि न मृषा क्वापि शिवस्मरणसक्तधीः ।। न बिभेमि जगत्यस्मिन्देवदैत्यादिकादपि ।। 2.2.39.१० ।।

vadāmi na mṛṣā kvāpi śivasmaraṇasaktadhīḥ || na bibhemi jagatyasmindevadaityādikādapi || 2.2.39.10 ||

विष्णुरुवाच ।। ।।

भयं दधीच सर्वत्र नष्टं च तव सुव्रत ।। भवार्चनरतो यस्माद्भवान्सर्वज्ञ एव च ।। ११ ।।

bhayaṃ dadhīca sarvatra naṣṭaṃ ca tava suvrata || bhavārcanarato yasmādbhavānsarvajña eva ca || 11 ||

बिभेमीति सकृद्वक्तुमर्हसि त्वं नमस्तव ।। नियोगान्मम राजेन्द्र क्षुवात् प्रतिसहस्य च ।। १२।।

bibhemīti sakṛdvaktumarhasi tvaṃ namastava || niyogānmama rājendra kṣuvāt pratisahasya ca || 12||

ब्रह्मोवाच ।।

एवं श्रुत्वापि तद्वाक्यं विष्णोस्स तु महामुनिः ।। विहस्य निर्भयः प्राह दधीचश्शैवसत्तमः ।। १३ ।।

evaṃ śrutvāpi tadvākyaṃ viṣṇossa tu mahāmuniḥ || vihasya nirbhayaḥ prāha dadhīcaśśaivasattamaḥ || 13 ||

दधीच उवाच ।।।

न बिभेमि सदा क्वापि कुतश्चिदपि किंचन ।। प्रभावाद्देवदेवस्य शंभोस्साक्षात्पिनाकिनः ।। १४ ।।

na bibhemi sadā kvāpi kutaścidapi kiṃcana || prabhāvāddevadevasya śaṃbhossākṣātpinākinaḥ || 14 ||

ब्रह्मोवाच ।।

ततस्तस्य मुनेः श्रुत्वा वचनं कुपितो हरिः ।। चक्रमुद्यम्य संतस्थौ दिधक्षुमुनिसत्तमम् ।। १५ ।।

tatastasya muneḥ śrutvā vacanaṃ kupito hariḥ || cakramudyamya saṃtasthau didhakṣumunisattamam || 15 ||

अभवत्कुंठितं तत्र विप्रे चक्रं सुदारुणम् ।। प्रभावाच्च तदीशस्य नृपतेस्संनिधावपि ।। १६।।

abhavatkuṃṭhitaṃ tatra vipre cakraṃ sudāruṇam || prabhāvācca tadīśasya nṛpatessaṃnidhāvapi || 16||

दृष्ट्वा तं कुंठितास्यं तच्चक्रं विष्णुं जगाद ह ।। दधीचस्सस्मितं साक्षात्सदसद्व्यक्ति कारणम् ।। १७ ।।

dṛṣṭvā taṃ kuṃṭhitāsyaṃ taccakraṃ viṣṇuṃ jagāda ha || dadhīcassasmitaṃ sākṣātsadasadvyakti kāraṇam || 17 ||

दधीच उवाच ।। ।।

भगवन् भवता लब्धं पुरातीव सुदारुणम् ।। सुदर्शनमिति ख्यातं चक्रं विष्णोः प्रयत्नतः ।। भवस्य तच्छुभं चक्रं न जिघांसति मामिह ।। १८ ।।

bhagavan bhavatā labdhaṃ purātīva sudāruṇam || sudarśanamiti khyātaṃ cakraṃ viṣṇoḥ prayatnataḥ || bhavasya tacchubhaṃ cakraṃ na jighāṃsati māmiha || 18 ||

भगवानथ क्रुद्धोऽस्मै सर्वास्त्राणि क्रमाद्धरिः ।। ब्रह्मास्त्राद्यैः शरैश्चास्त्रैः प्रयत्नं कर्तुमर्हसि ।। १९ ।।

bhagavānatha kruddho'smai sarvāstrāṇi kramāddhariḥ || brahmāstrādyaiḥ śaraiścāstraiḥ prayatnaṃ kartumarhasi || 19 ||

ब्रह्मोवाच ।।

स तस्य वचनं श्रुत्वा दृष्ट्वा नि्र्वीर्य्यमानुषम् ।। ससर्जाथ क्रुधा तस्मै सर्वास्त्राणि क्रमाद्धरिः ।। 2.2.39.२० ।।

sa tasya vacanaṃ śrutvā dṛṣṭvā ni्rvīryyamānuṣam || sasarjātha krudhā tasmai sarvāstrāṇi kramāddhariḥ || 2.2.39.20 ||

चक्रुर्देवास्ततस्तस्य विष्णोस्साहाय्यमादरात् ।। द्विजेनैकेन संयोद्धुं प्रसृतस्य विबुद्धयः ।। २१।।

cakrurdevāstatastasya viṣṇossāhāyyamādarāt || dvijenaikena saṃyoddhuṃ prasṛtasya vibuddhayaḥ || 21||

चिक्षिपुः स्वानि स्वान्याशु शस्त्राण्यस्त्राणि सर्वतः ।। दधीचोपरि वेगेन शक्राद्या हरिपाक्षिकाः ।। २२ ।।

cikṣipuḥ svāni svānyāśu śastrāṇyastrāṇi sarvataḥ || dadhīcopari vegena śakrādyā haripākṣikāḥ || 22 ||

कुशमुष्टिमथादाय दधीचस्संस्मरन् शिवम् ।। ससर्ज सर्वदेवेभ्यो वज्रास्थि सर्वतो वशी ।। २३ ।।

kuśamuṣṭimathādāya dadhīcassaṃsmaran śivam || sasarja sarvadevebhyo vajrāsthi sarvato vaśī || 23 ||

शंकरस्य प्रभावात्तु कुशमुष्टिर्मुनेर्हि सा ।। दिव्यं त्रिशूलमभवत् कालाग्निसदृशं मुने ।। २४ ।।

śaṃkarasya prabhāvāttu kuśamuṣṭirmunerhi sā || divyaṃ triśūlamabhavat kālāgnisadṛśaṃ mune || 24 ||

दग्धुं देवान् मतिं चक्रे सायुधं सशिखं च तत् ।। प्रज्वलत्सर्वतश्शैवं युगांताग्र्यधिकप्रभम् ।। २५ ।।

dagdhuṃ devān matiṃ cakre sāyudhaṃ saśikhaṃ ca tat || prajvalatsarvataśśaivaṃ yugāṃtāgryadhikaprabham || 25 ||

नारायणेन्दुमुख्यैस्तु देवैः क्षिप्तानि यानि च ।। आयुधानि समस्तानि प्रणेमुस्त्रिशिखं च तत् ।। २६ ।

nārāyaṇendumukhyaistu devaiḥ kṣiptāni yāni ca || āyudhāni samastāni praṇemustriśikhaṃ ca tat || 26 |

देवाश्च दुद्रुवुस्सर्वे ध्वस्तवीर्या दिवौकसः ।। तस्थौ तत्र हरिर्भीतः केवलं मायिनां वरः ।। २७ ।।

devāśca dudruvussarve dhvastavīryā divaukasaḥ || tasthau tatra harirbhītaḥ kevalaṃ māyināṃ varaḥ || 27 ||

ससर्ज भगवान् विष्णुः स्वदेहात्पुरुषोत्तमः ।। आत्मनस्सदृशान् दिव्यान् लक्षलक्षायुतान् गणान् ।। २८ ।।

sasarja bhagavān viṣṇuḥ svadehātpuruṣottamaḥ || ātmanassadṛśān divyān lakṣalakṣāyutān gaṇān || 28 ||

ते चापि युयुधुस्तत्र वीरा विष्णुगणास्ततः ।। मुनिनैकेन देवर्षे दधीचेन शिवात्मना ।। २९ ।।

te cāpi yuyudhustatra vīrā viṣṇugaṇāstataḥ || muninaikena devarṣe dadhīcena śivātmanā || 29 ||

ततो विष्णुगणान् तान्वै नियुध्य बहुशो रणे ।। ददाह सहसा सर्वान् दधी चश्शैव सत्तमः ।। 2.2.39.३० ।।

tato viṣṇugaṇān tānvai niyudhya bahuśo raṇe || dadāha sahasā sarvān dadhī caśśaiva sattamaḥ || 2.2.39.30 ||

ततस्तद्विस्मयाथाय दधीचेस्य मुनेर्हरिः ।। विश्वमूर्तिरभूच्छीघ्रं महामायाविशारदः ।। ३१ ।।

tatastadvismayāthāya dadhīcesya munerhariḥ || viśvamūrtirabhūcchīghraṃ mahāmāyāviśāradaḥ || 31 ||

तस्य देहे हरेः साक्षादपश्यद्द्विजसत्तमः ।। दधीचो देवतादीनां जीवानां च सहस्रकम् ।। ३२ ।।

tasya dehe hareḥ sākṣādapaśyaddvijasattamaḥ || dadhīco devatādīnāṃ jīvānāṃ ca sahasrakam || 32 ||

भूतानां कोटयश्चैव गणानां कोटयस्तथा ।। अंडानां कोटयश्चैव विश्वमूतस्तनौ तदा ।। ३३।।

bhūtānāṃ koṭayaścaiva gaṇānāṃ koṭayastathā || aṃḍānāṃ koṭayaścaiva viśvamūtastanau tadā || 33||

दृष्ट्वैतदखिलं तत्र च्यावनिस्सततं तदा ।। विष्णुमाह जगन्नाथं जगत्स्तु वमजं विभुम् ।। ३४ ।।

dṛṣṭvaitadakhilaṃ tatra cyāvanissatataṃ tadā || viṣṇumāha jagannāthaṃ jagatstu vamajaṃ vibhum || 34 ||

दधीच उवाच ।।

मायां त्यज महाबाहो प्रतिभासो विचारतः ।। विज्ञातानि सहस्राणि दुर्विज्ञेयानि माधव ।। ३५ ।।

māyāṃ tyaja mahābāho pratibhāso vicārataḥ || vijñātāni sahasrāṇi durvijñeyāni mādhava || 35 ||

मयि पश्य जगत्सर्वं त्वया युक्तमतंद्रितः ।। ब्रह्माणं च तथा रुद्रं दिव्यां दृष्टिं ददामि ते ।। ३६ ।।

mayi paśya jagatsarvaṃ tvayā yuktamataṃdritaḥ || brahmāṇaṃ ca tathā rudraṃ divyāṃ dṛṣṭiṃ dadāmi te || 36 ||

ब्रह्मोवाच ।।

इत्युक्त्वा दर्शयामास स्वतनौ निखिलं मुनिः ।। ब्रह्मांडं च्यावनिश्शंभुतेजसा पूर्णदेहकः ।। ३७ ।।

ityuktvā darśayāmāsa svatanau nikhilaṃ muniḥ || brahmāṃḍaṃ cyāvaniśśaṃbhutejasā pūrṇadehakaḥ || 37 ||

ददाह विष्णुं देवेशं दधीचश्शैवसत्तमः ।। संस्मरञ् शंकरं चित्ते विहसन् विभयस्सुधीः ।। ३८।।

dadāha viṣṇuṃ deveśaṃ dadhīcaśśaivasattamaḥ || saṃsmarañ śaṃkaraṃ citte vihasan vibhayassudhīḥ || 38||

दधीच उवाच ।।

मायया त्वनया किं वा मंत्रशक्त्याथ वा हरे ।। सत्कामायामिमां तस्माद्योद्धुमर्हसि यत्नतः ।। ३९।।

māyayā tvanayā kiṃ vā maṃtraśaktyātha vā hare || satkāmāyāmimāṃ tasmādyoddhumarhasi yatnataḥ || 39||

ब्रह्मोवाच ।।

एतच्छुत्वा मुनेस्तस्य वचनं निर्भयस्तदा।। शंभुतेजोमयं विष्णुश्चुकोपातीव तं मुनिम् ।। 2.2.39.४० ।।

etacchutvā munestasya vacanaṃ nirbhayastadā|| śaṃbhutejomayaṃ viṣṇuścukopātīva taṃ munim || 2.2.39.40 ||

देवाश्च दुद्रुवुर्भूयो देवं नारायणं च तम् ।। योद्धुकामाश्च मुनिना दधीचेन प्रतापिना ।। ४१ ।।

devāśca dudruvurbhūyo devaṃ nārāyaṇaṃ ca tam || yoddhukāmāśca muninā dadhīcena pratāpinā || 41 ||

एतस्मिन्नंतरे तत्रागमन्मत्संगतः क्षुवः ।। अवारयंतं निश्चेष्टं पद्मयोनिं हरिं सुरान् ।। ४२ ।।

etasminnaṃtare tatrāgamanmatsaṃgataḥ kṣuvaḥ || avārayaṃtaṃ niśceṣṭaṃ padmayoniṃ hariṃ surān || 42 ||

निशम्य वचनं मे हि ब्राह्मणो न विनिर्जितः ।। जगाम निकटं तस्य प्रणनाम मुनिं हरिः ।। ४३ ।।

niśamya vacanaṃ me hi brāhmaṇo na vinirjitaḥ || jagāma nikaṭaṃ tasya praṇanāma muniṃ hariḥ || 43 ||

क्षुवो दीनतरो भूत्वा गत्वा तत्र मुनीश्वरम् ।। दधीचमभिवाद्यैव प्रार्थयामास विक्लवः ।। ४४ ।।

kṣuvo dīnataro bhūtvā gatvā tatra munīśvaram || dadhīcamabhivādyaiva prārthayāmāsa viklavaḥ || 44 ||

क्षुव उवाच ।।

प्रसीद मुनिशार्दूल शिवभक्तशिरोमणे ।। प्रसीद परमेशान दुर्लक्ष्ये दुर्जनैस्सह ।। ४५ ।।

prasīda muniśārdūla śivabhaktaśiromaṇe || prasīda parameśāna durlakṣye durjanaissaha || 45 ||

ब्रह्मोवाच।।

इत्याकर्ण्य वचस्तस्य राज्ञस्सुरगणस्य हि ।। अनुजग्राह तं विप्रो दधीचस्तपसां निधिः ।। ४६।।

ityākarṇya vacastasya rājñassuragaṇasya hi || anujagrāha taṃ vipro dadhīcastapasāṃ nidhiḥ || 46||

अथ दृष्ट्वा रमेशादीन् क्रोधविह्वलितो मुनिः ।। हृदि स्मृत्वा शिवं विष्णुं शशाप च सुरानपि ।। ४७।।

atha dṛṣṭvā rameśādīn krodhavihvalito muniḥ || hṛdi smṛtvā śivaṃ viṣṇuṃ śaśāpa ca surānapi || 47||

दधीच उवाच ।।

रुद्रकोपाग्निना देवास्सदेवेंद्रा मुनीश्वराः ।। ध्वस्ता भवंतु देवेन विष्णुना च समं गणैः ।। ४८ ।।

rudrakopāgninā devāssadeveṃdrā munīśvarāḥ || dhvastā bhavaṃtu devena viṣṇunā ca samaṃ gaṇaiḥ || 48 ||

।। ब्रह्मोवाच ।। ।।

एवं शप्त्वा सुरान् प्रेक्ष्य क्षुवमाह ततो मुनिः ।। देवैश्च पूज्यो राजेन्द्र नृपैश्चैव द्विजोत्तमः ।। ४९ ।।

evaṃ śaptvā surān prekṣya kṣuvamāha tato muniḥ || devaiśca pūjyo rājendra nṛpaiścaiva dvijottamaḥ || 49 ||

ब्राह्मणा एव राजेन्द्र बलिनः प्रभविष्णवः ।। इत्युक्त्वा स स्फुट विप्रः प्रविवेश निजाश्रमम् ।। 2.2.39.५० ।।

brāhmaṇā eva rājendra balinaḥ prabhaviṣṇavaḥ || ityuktvā sa sphuṭa vipraḥ praviveśa nijāśramam || 2.2.39.50 ||

दधीचमभिवंद्यैव क्षुवो निजगृहं गतः ।। विष्णुर्जगाम स्वं लोकं सुरैस्सह यथागतम् ।। ५१ ।।

dadhīcamabhivaṃdyaiva kṣuvo nijagṛhaṃ gataḥ || viṣṇurjagāma svaṃ lokaṃ suraissaha yathāgatam || 51 ||

तदेवं तीर्थमभवत् स्थानेश्वर इति स्मृतम् ।। स्थानेश्वरमनुप्राप्य शिवसायुज्यमाप्नुयात् ।। ५२ ।।

tadevaṃ tīrthamabhavat sthāneśvara iti smṛtam || sthāneśvaramanuprāpya śivasāyujyamāpnuyāt || 52 ||

कथितस्तव संक्षेपाद्वादः क्षुवदधीचयोः ।। नृपाप्तशापयोस्तात ब्रह्मविष्ण्वोः शिवं विना ।। ५३ ।।

kathitastava saṃkṣepādvādaḥ kṣuvadadhīcayoḥ || nṛpāptaśāpayostāta brahmaviṣṇvoḥ śivaṃ vinā || 53 ||

य इदं कीत्तयेन्नित्यं वादं क्षुवदधीचयोः ।। जित्वापमृत्युं देहान्ते ब्रह्मलोकं प्रयाति सः ।। ।। ५४ ।।

ya idaṃ kīttayennityaṃ vādaṃ kṣuvadadhīcayoḥ || jitvāpamṛtyuṃ dehānte brahmalokaṃ prayāti saḥ || || 54 ||

रणे यः कीर्तयित्वेदं प्रविशेत्तस्य सर्वदा ।। मृत्युभीतिभवेन्नैव विजयी च भविष्यति ।। ५५ ।।

raṇe yaḥ kīrtayitvedaṃ praviśettasya sarvadā || mṛtyubhītibhavennaiva vijayī ca bhaviṣyati || 55 ||

इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां द्वितीये सतीखण्डे विष्णुदधीचयुद्धवर्णनो नाम नवत्रिंशोऽध्यायः ।। ३९ ।।

iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ dvitīye satīkhaṇḍe viṣṇudadhīcayuddhavarṇano nāma navatriṃśo'dhyāyaḥ || 39 ||