Gyaandweep | Shiva Purana Rudra Samhita

ब्रह्मोवाच ।।

सुतवर्य महाप्राज्ञ शृणु संध्यातपो महत् ।। यच्छ्रुत्वा नश्यते पापसमूहस्तत्क्षणाद्ध्रुवम् ।। १ ।।

sutavarya mahāprājña śṛṇu saṃdhyātapo mahat || yacchrutvā naśyate pāpasamūhastatkṣaṇāddhruvam || 1 ||

उपविश्य तपोभावं वसिष्ठे स्वगृहं गते ।। संध्यापि तपसो भावं ज्ञात्वा मोदमवाप ह ।। २ ।।

upaviśya tapobhāvaṃ vasiṣṭhe svagṛhaṃ gate || saṃdhyāpi tapaso bhāvaṃ jñātvā modamavāpa ha || 2 ||

ततस्सानंदमनसो वेषं कृत्वा तु यादृशम् ।। तपश्चर्तुं समारेभे बृहल्लोहिततीरगा ।। ३ ।।

tatassānaṃdamanaso veṣaṃ kṛtvā tu yādṛśam || tapaścartuṃ samārebhe bṛhallohitatīragā || 3 ||

यथोक्तं तु वशिष्ठेन मंत्रं तपसि साधनम् ।। मंत्रेण तेन सद्भक्त्या पूजयामास शंकरम् ।। ४।।

yathoktaṃ tu vaśiṣṭhena maṃtraṃ tapasi sādhanam || maṃtreṇa tena sadbhaktyā pūjayāmāsa śaṃkaram || 4||

एकान्तमनसस्तस्याः कुर्वंत्या सुमहत्तपः ।। शंभौ विन्यस्तचित्ताया गतमेकं चतुर्युगम् ।। ५ ।।

ekāntamanasastasyāḥ kurvaṃtyā sumahattapaḥ || śaṃbhau vinyastacittāyā gatamekaṃ caturyugam || 5 ||

प्रसन्नोभूत्तदा शंभुस्तपसा तेन तोषितः ।। अंतर्बहिस्तथाकाशे दर्शयित्वा निजं वपुः ।। ६ ।।

prasannobhūttadā śaṃbhustapasā tena toṣitaḥ || aṃtarbahistathākāśe darśayitvā nijaṃ vapuḥ || 6 ||

यद्रूपं चिंतयंती सा तेन प्रत्यक्षतां गतः ।। ७ ।।

yadrūpaṃ ciṃtayaṃtī sā tena pratyakṣatāṃ gataḥ || 7 ||

अथ सा पुरतो दृष्ट्वा मनसा चिंतितं प्रभुम् ।। प्रसन्नवदनं शांतं मुमोदातीव शंकरम् ।। ८।।

atha sā purato dṛṣṭvā manasā ciṃtitaṃ prabhum || prasannavadanaṃ śāṃtaṃ mumodātīva śaṃkaram || 8||

ससाध्वसमहं वक्ष्ये किं कथं स्तौमि वा हरम् ।। इति चिंतापरा भूत्वा न्यमीलयत चक्षुषी ।। ९ ।।

sasādhvasamahaṃ vakṣye kiṃ kathaṃ staumi vā haram || iti ciṃtāparā bhūtvā nyamīlayata cakṣuṣī || 9 ||

निमीलिताक्ष्यास्तस्यास्तु प्रविश्य हृदयं हरः ।। दिव्यं ज्ञानं ददौ तस्यै वाचं दिव्ये च चक्षुषी ।। 2.2.6.१०।।

nimīlitākṣyāstasyāstu praviśya hṛdayaṃ haraḥ || divyaṃ jñānaṃ dadau tasyai vācaṃ divye ca cakṣuṣī || 2.2.6.10||

दिव्यज्ञानं दिव्यचक्षुर्दिव्या वाचमवाप सा ।। प्रत्यक्षं वीक्ष्य दुर्गेशं तुष्टाव जगतां पतिम् ।। ११।। ।।

divyajñānaṃ divyacakṣurdivyā vācamavāpa sā || pratyakṣaṃ vīkṣya durgeśaṃ tuṣṭāva jagatāṃ patim || 11|| ||

संध्योवाच ।।

निराकारं ज्ञानगम्यं परं यन्नैव स्थूलं नापि सूक्ष्मं न चोच्चम् ।। अंतश्चिंत्यं योगिभिस्तस्य रूपं तस्मै तुभ्यं लोककर्त्रे नमोस्तु ।। १२ ।।

nirākāraṃ jñānagamyaṃ paraṃ yannaiva sthūlaṃ nāpi sūkṣmaṃ na coccam || aṃtaściṃtyaṃ yogibhistasya rūpaṃ tasmai tubhyaṃ lokakartre namostu || 12 ||

सर्वं शांतं निर्मलं निर्विकारं ज्ञानागम्यं स्वप्रकाशेऽविकारम् ।। खाध्वप्रख्यं ध्वांतमार्गात्परस्तद्रूपं यस्य त्वां नमामि प्रसन्नम् ।। १३ ।।

sarvaṃ śāṃtaṃ nirmalaṃ nirvikāraṃ jñānāgamyaṃ svaprakāśe'vikāram || khādhvaprakhyaṃ dhvāṃtamārgātparastadrūpaṃ yasya tvāṃ namāmi prasannam || 13 ||

एकं शुद्धं दीप्यमानं तथाजं चिदानंदं सहजं चाविकारि ।। नित्यानंदं सत्यभूतिप्रसन्नं यस्य श्रीदं रूपमस्मै नमस्ते ।। १४ ।।

ekaṃ śuddhaṃ dīpyamānaṃ tathājaṃ cidānaṃdaṃ sahajaṃ cāvikāri || nityānaṃdaṃ satyabhūtiprasannaṃ yasya śrīdaṃ rūpamasmai namaste || 14 ||

विद्याकारोद्भावनीयं प्रभिन्नं सत्त्वच्छंदं ध्येयमात्मस्वरूपम् ।। सारं पारं पावनानां पवित्रं तस्मै रूपं यस्य चैवं नमस्ते ।। १५ ।।

vidyākārodbhāvanīyaṃ prabhinnaṃ sattvacchaṃdaṃ dhyeyamātmasvarūpam || sāraṃ pāraṃ pāvanānāṃ pavitraṃ tasmai rūpaṃ yasya caivaṃ namaste || 15 ||

यत्त्वाकारं शुद्धरूपं मनोज्ञं रत्नाकल्पं स्वच्छकर्पूरगौरम् ।। इष्टाभीती शूलमुंडे दधानं हस्तैर्नमो योगयुक्ताय तुभ्यम् ।। १६।।

yattvākāraṃ śuddharūpaṃ manojñaṃ ratnākalpaṃ svacchakarpūragauram || iṣṭābhītī śūlamuṃḍe dadhānaṃ hastairnamo yogayuktāya tubhyam || 16||

गगनं भूर्दिशश्चैव सलिलं ज्योतिरेव च ।। पुनः कालश्च रूपाणि यस्य तुभ्यं नमोस्तु ते ।। १७ ।।

gaganaṃ bhūrdiśaścaiva salilaṃ jyotireva ca || punaḥ kālaśca rūpāṇi yasya tubhyaṃ namostu te || 17 ||

प्रधानपुरुषौ यस्य कायत्वेन विनिर्गतौ ।। तस्मादव्यक्तरूपाय शंकराय नमोनमः ।। १८ ।।

pradhānapuruṣau yasya kāyatvena vinirgatau || tasmādavyaktarūpāya śaṃkarāya namonamaḥ || 18 ||

यो ब्रह्मा कुरुते सृष्टिं यो विष्णुः कुरुते स्थितिम् ।। संहरिष्यति यो रुद्रस्तस्मै तुभ्यं नमोनमः ।। १९।।

yo brahmā kurute sṛṣṭiṃ yo viṣṇuḥ kurute sthitim || saṃhariṣyati yo rudrastasmai tubhyaṃ namonamaḥ || 19||

नमोनमः कारणकारणाय दिव्यामृतज्ञानविभूतिदाय।। समस्तलोकांतरभूतिदाय प्रकाशरूपाय परात्पराय ।। 2.2.6.२० ।।

namonamaḥ kāraṇakāraṇāya divyāmṛtajñānavibhūtidāya|| samastalokāṃtarabhūtidāya prakāśarūpāya parātparāya || 2.2.6.20 ||

यस्याऽपरं नो जगदुच्यते पदात् क्षितिर्दिशस्सूर्य इंदुर्मनौजः ।। बर्हिर्मुखा नाभितश्चान्तरिक्षं तस्मै तुभ्यं शंभवे मे नमोस्तु ।। २१ ।।

yasyā'paraṃ no jagaducyate padāt kṣitirdiśassūrya iṃdurmanaujaḥ || barhirmukhā nābhitaścāntarikṣaṃ tasmai tubhyaṃ śaṃbhave me namostu || 21 ||

त्वं परः परमात्मा च त्वं विद्या विविधा हरः ।। सद्ब्रह्म च परं ब्रह्म विचारणपरायणः ।। २२।।

tvaṃ paraḥ paramātmā ca tvaṃ vidyā vividhā haraḥ || sadbrahma ca paraṃ brahma vicāraṇaparāyaṇaḥ || 22||

यस्य नादिर्न मध्यं च नांतमस्ति जगद्यतः ।। कथं स्तोष्यामि तं देवं वाङ्मनोगोचरं हरम्।। ।। २३ ।।

yasya nādirna madhyaṃ ca nāṃtamasti jagadyataḥ || kathaṃ stoṣyāmi taṃ devaṃ vāṅmanogocaraṃ haram|| || 23 ||

यस्य ब्रह्मादयो देव मुनयश्च तपोधनाः ।। न विप्रण्वंति रूपाणि वर्णनीयः कथं स मे ।। २४ ।।

yasya brahmādayo deva munayaśca tapodhanāḥ || na vipraṇvaṃti rūpāṇi varṇanīyaḥ kathaṃ sa me || 24 ||

स्त्रिया मया ते किं ज्ञेया निर्गुणस्य गुणाः प्रभो ।। नैव जानंति यद्रूपं सेन्द्रा अपि सुरासुराः ।। २५ ।।

striyā mayā te kiṃ jñeyā nirguṇasya guṇāḥ prabho || naiva jānaṃti yadrūpaṃ sendrā api surāsurāḥ || 25 ||

नमस्तुभ्यं महेशान नमस्तुभ्यं तमोमय ।। प्रसीद शंभो देवेश भूयोभूयो नमोस्तु ते ।। २६ ।।

namastubhyaṃ maheśāna namastubhyaṃ tamomaya || prasīda śaṃbho deveśa bhūyobhūyo namostu te || 26 ||

ब्रह्मोवाच ।।

इत्याकर्ण्य वचस्तस्यास्संस्तुतः परमेश्वरः ।। सुप्रसन्नतरश्चाभूच्छंकरो भक्तवत्सलः ।। २७ ।।

ityākarṇya vacastasyāssaṃstutaḥ parameśvaraḥ || suprasannataraścābhūcchaṃkaro bhaktavatsalaḥ || 27 ||

अथ तस्याश्शरीरं तु वल्कलाजिनसंयुतम् ।। परिच्छन्नं जटाव्रातैः पवित्रे मूर्ध्नि राजितैः ।। २८ ।।

atha tasyāśśarīraṃ tu valkalājinasaṃyutam || paricchannaṃ jaṭāvrātaiḥ pavitre mūrdhni rājitaiḥ || 28 ||

हिमानीतर्जितांभोजसदृशं वदनं तदा ।। निरीक्ष्य कृपयाविष्टो हरः प्रोवाच तामिदम् ।। २९।।

himānītarjitāṃbhojasadṛśaṃ vadanaṃ tadā || nirīkṣya kṛpayāviṣṭo haraḥ provāca tāmidam || 29||

महेश्वर उवाच ।।

प्रीतोस्मि तपसा भद्रे भवत्याः परमेण वै ।। स्तवेन च शुभप्राज्ञे वरं वरय सांप्रतम् ।। 2.2.6.३० ।।

prītosmi tapasā bhadre bhavatyāḥ parameṇa vai || stavena ca śubhaprājñe varaṃ varaya sāṃpratam || 2.2.6.30 ||

येन ते विद्यते कार्यं वरेणास्मिन्मनोगतम् ।। तत्करिष्ये च भद्रं ते प्रसन्नोहं तव व्रतैः ।। ३१ ।।

yena te vidyate kāryaṃ vareṇāsminmanogatam || tatkariṣye ca bhadraṃ te prasannohaṃ tava vrataiḥ || 31 ||

ब्रह्मोवाच ।।

इति श्रुत्वा महेशस्य प्रसन्नमनसस्तदा ।। संध्योवाच सुप्रसन्ना प्रणम्य च मुहुर्मुहुः ।। ३२ ।।

iti śrutvā maheśasya prasannamanasastadā || saṃdhyovāca suprasannā praṇamya ca muhurmuhuḥ || 32 ||

संध्योवाच ।। ।।

यदि देयो वरः प्रीत्या वरयोग्यास्म्यहं यदि ।। यदि शुद्धास्म्यहं जाता तस्मात्पापान्महेश्वर।। ३३।।

yadi deyo varaḥ prītyā varayogyāsmyahaṃ yadi || yadi śuddhāsmyahaṃ jātā tasmātpāpānmaheśvara|| 33||

यदि देव प्रसव्रोऽसि तपसा मम सांप्रतम् ।। वृतस्तदायं प्रथमो वरो मम विधीयताम् ।। ३४।।

yadi deva prasavro'si tapasā mama sāṃpratam || vṛtastadāyaṃ prathamo varo mama vidhīyatām || 34||

उत्पन्नमात्रा देवेश प्राणिनोस्मिन्नभः स्थले ।। न भवंतु समेनैव सकामास्संभवंतु वै ।। ३५।।

utpannamātrā deveśa prāṇinosminnabhaḥ sthale || na bhavaṃtu samenaiva sakāmāssaṃbhavaṃtu vai || 35||

यद्धि वृत्ता हि लोकेषु त्रिष्वपि प्रथिता यथा ।। भविष्यामि तथा नान्या वर एको वृतो मया ।। ३६ ।।

yaddhi vṛttā hi lokeṣu triṣvapi prathitā yathā || bhaviṣyāmi tathā nānyā vara eko vṛto mayā || 36 ||

सकामा मम सृष्टिस्तु कुत्रचिन्न पतिष्यति ।। यो मे पतिर्भवेन्नाथ सोपि मेऽतिसुहृच्च वै ।। ३७ ।।

sakāmā mama sṛṣṭistu kutracinna patiṣyati || yo me patirbhavennātha sopi me'tisuhṛcca vai || 37 ||

यो द्रक्ष्यति सकामो मां पुरुषस्तस्य पौरुषम् ।। नाशं गमिष्यति तदा स च क्लीबो भविष्यति ।। ।३८।।

yo drakṣyati sakāmo māṃ puruṣastasya pauruṣam || nāśaṃ gamiṣyati tadā sa ca klībo bhaviṣyati || |38||

ब्रह्मोवाच ।।

इति श्रुत्वा वचस्तस्यश्शंकरो भक्तवत्सलः ।। उवाच सुप्रसन्नात्मा निष्पापायास्तयेरिते ।। ३९।।

iti śrutvā vacastasyaśśaṃkaro bhaktavatsalaḥ || uvāca suprasannātmā niṣpāpāyāstayerite || 39||

महेश्वर उवाच ।।

शृणु देवि च संध्ये त्वं त्वत्पापं भस्मतां गतम् ।। त्वयि त्यक्तो मया क्रोधः शुद्धा जाता तपःकरात् ।। 2.2.6.४०।।

śṛṇu devi ca saṃdhye tvaṃ tvatpāpaṃ bhasmatāṃ gatam || tvayi tyakto mayā krodhaḥ śuddhā jātā tapaḥkarāt || 2.2.6.40||

यद्यद्वृतं त्वया भद्रे दत्तं तदखिलं मया।। सुप्रसन्नेन तपसा तव संध्ये वरेण हि ।। ४१ ।।

yadyadvṛtaṃ tvayā bhadre dattaṃ tadakhilaṃ mayā|| suprasannena tapasā tava saṃdhye vareṇa hi || 41 ||

प्रथमं शैशवो भावः कौमाराख्यो द्वितीयकः ।। तृतीयो यौवनो भावश्चतुर्थो वार्द्धकस्तथा ।। ४२।।

prathamaṃ śaiśavo bhāvaḥ kaumārākhyo dvitīyakaḥ || tṛtīyo yauvano bhāvaścaturtho vārddhakastathā || 42||

तृतीये त्वथ संप्राप्ते वयोभागे शरीरिणः।। सकामास्स्युर्द्वितीयांतो भविष्यति क्वचित् क्वचित् ।। ४३ ।।

tṛtīye tvatha saṃprāpte vayobhāge śarīriṇaḥ|| sakāmāssyurdvitīyāṃto bhaviṣyati kvacit kvacit || 43 ||

तपसा तव मर्यादा जगति स्थापिता मया ।। उत्पन्नमात्रा न यथा सकामास्स्युश्शरीरिणः ।। ४४।।

tapasā tava maryādā jagati sthāpitā mayā || utpannamātrā na yathā sakāmāssyuśśarīriṇaḥ || 44||

त्वं च लोके सतीभावं तादृशं समवाप्नुहि ।। त्रिषु लोकेषु नान्यस्या यादृशं संभविष्यति ।। ४५ ।।

tvaṃ ca loke satībhāvaṃ tādṛśaṃ samavāpnuhi || triṣu lokeṣu nānyasyā yādṛśaṃ saṃbhaviṣyati || 45 ||

यः पश्यति सकामस्त्वां पाणिग्राहमृते तव ।। स सद्यः क्लीबतां प्राप्य दुर्बलत्वं गमिष्यति ।। ४६ ।।

yaḥ paśyati sakāmastvāṃ pāṇigrāhamṛte tava || sa sadyaḥ klībatāṃ prāpya durbalatvaṃ gamiṣyati || 46 ||

पतिस्तव महाभागस्तपोरूपसमन्वितः ।। सप्तकल्पांतजीवी च भविष्यति सह त्वया ।। ४७ ।।

patistava mahābhāgastaporūpasamanvitaḥ || saptakalpāṃtajīvī ca bhaviṣyati saha tvayā || 47 ||

इति ते ये वरा मत्तः प्रार्थितास्ते कृता मया ।। अन्यच्च ते वदिष्यामि पूर्वजन्मनि संस्थितम् ।। ४८ ।।

iti te ye varā mattaḥ prārthitāste kṛtā mayā || anyacca te vadiṣyāmi pūrvajanmani saṃsthitam || 48 ||

अग्नौ शरीत्यागस्ते पूर्वमेव प्रतिश्रुतः ।। तदुपायं वदामि त्वां तत्कुरुष्व न संशयः ।। ४९।।

agnau śarītyāgaste pūrvameva pratiśrutaḥ || tadupāyaṃ vadāmi tvāṃ tatkuruṣva na saṃśayaḥ || 49||

स च मेधातिथिर्यज्ञे मुने द्वादशवार्षिके ।। कृत्स्नप्रज्वलिते वह्नावचिरात् क्रियतां त्वया ।। 2.2.6.५०।।

sa ca medhātithiryajñe mune dvādaśavārṣike || kṛtsnaprajvalite vahnāvacirāt kriyatāṃ tvayā || 2.2.6.50||

एतच्छैलोपत्यकायां चंद्रभागानदीतटे ।। मेधातिथिर्महायज्ञं कुरुते तापसाश्रमे ।। ५१।।

etacchailopatyakāyāṃ caṃdrabhāgānadītaṭe || medhātithirmahāyajñaṃ kurute tāpasāśrame || 51||

तत्र गत्वा स्वयं छंदं मुनिभिर्न्नोपलक्षिता ।। मत्प्रसादाद्वह्निजाता तस्य पुत्री भविष्यसि ।। ५२ ।।

tatra gatvā svayaṃ chaṃdaṃ munibhirnnopalakṣitā || matprasādādvahnijātā tasya putrī bhaviṣyasi || 52 ||

यस्ते वरो वाञ्छनीयः स्वामी मनसि कश्चन ।। तं निधाय निजस्वांते त्यज वह्नौ वपुः स्वकम् ।। ५३ ।।

yaste varo vāñchanīyaḥ svāmī manasi kaścana || taṃ nidhāya nijasvāṃte tyaja vahnau vapuḥ svakam || 53 ||

यदा त्वं दारुणं संध्ये तपश्चरसि पर्वते ।। यावच्चतुर्युगं तस्य व्यतीते तु कृते युगे ।। ५४।।

yadā tvaṃ dāruṇaṃ saṃdhye tapaścarasi parvate || yāvaccaturyugaṃ tasya vyatīte tu kṛte yuge || 54||

त्रेतायाः प्रथमे भागे जाता दक्षस्य कन्यका ।। वाक्पाश्शीलसमापन्ना यथा योग्यं विवाहिताः।। ५५।।

tretāyāḥ prathame bhāge jātā dakṣasya kanyakā || vākpāśśīlasamāpannā yathā yogyaṃ vivāhitāḥ|| 55||

तन्मध्ये स ददौ कन्या विधवे सप्तविंशतिः ।। चन्द्रोऽन्यास्संपरित्यज्य रोहिण्यां प्रीतिमानभूत्।। ५६।।

tanmadhye sa dadau kanyā vidhave saptaviṃśatiḥ || candro'nyāssaṃparityajya rohiṇyāṃ prītimānabhūt|| 56||

तद्धेतोर्हि यदा चन्द्रश्शप्तो दक्षेण कोपिना ।। तदा भवत्या निकटे सर्वे देवास्समागताः ।। ५७।।

taddhetorhi yadā candraśśapto dakṣeṇa kopinā || tadā bhavatyā nikaṭe sarve devāssamāgatāḥ || 57||

न दृष्टाश्च त्वया संध्ये ते देवा ब्रह्मणा सह ।। मयि विन्यस्तमनसा खं च दृष्ट्वा लभेत्पुनः ।। ५८।।

na dṛṣṭāśca tvayā saṃdhye te devā brahmaṇā saha || mayi vinyastamanasā khaṃ ca dṛṣṭvā labhetpunaḥ || 58||

चंद्रस्य शापमोक्षार्थं जाता चंद्रनदी तदा।। सृष्टा धात्रा तदैवात्र मेधातिथिरुपस्थितः।। ५९।।

caṃdrasya śāpamokṣārthaṃ jātā caṃdranadī tadā|| sṛṣṭā dhātrā tadaivātra medhātithirupasthitaḥ|| 59||

तपसा सत्समो नास्ति न भूतो न भविष्यति।। येन यज्ञस्समारब्धो ज्योतिष्टोमो महाविधिः।। 2.2.6.६०।।

tapasā satsamo nāsti na bhūto na bhaviṣyati|| yena yajñassamārabdho jyotiṣṭomo mahāvidhiḥ|| 2.2.6.60||

तत्र प्रज्वलितो वह्निस्तस्मिन्त्यज वपुः स्वकम् ।। सुपवित्रा त्वमिदानीं संपूर्णोस्तु पणस्तव ।। ६१।।

tatra prajvalito vahnistasmintyaja vapuḥ svakam || supavitrā tvamidānīṃ saṃpūrṇostu paṇastava || 61||

एतन्मया स्थापितन्ते कार्यार्थं भो तपस्विनि।। तत्कुरुष्व महाभागे याहि यज्ञे महामुनेः ।। तस्याहितं च देवेशस्तत्रैवांतरधीयत।। ६२।।

etanmayā sthāpitante kāryārthaṃ bho tapasvini|| tatkuruṣva mahābhāge yāhi yajñe mahāmuneḥ || tasyāhitaṃ ca deveśastatraivāṃtaradhīyata|| 62||

इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां द्वितीये सतीखंडे संध्याचरित्रवर्णनं नाम षष्ठोऽध्यायः ।। ६ ।।

iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ dvitīye satīkhaṃḍe saṃdhyācaritravarṇanaṃ nāma ṣaṣṭho'dhyāyaḥ || 6 ||