Gyaandweep | Shiva Purana Rudra Samhita - Shristi Khanda, Adhyaya 1

श्रीगणेशायः नमः ।।

śrīgaṇeśāyaḥ namaḥ ||

।। श्रीगौरीशंकराभ्यां नमः ।।

|| śrīgaurīśaṃkarābhyāṃ namaḥ ||

अथ द्वितीया रुद्रसंहिता प्रारभ्यते ।।

atha dvitīyā rudrasaṃhitā prārabhyate ||

विश्वोद्भवस्थितिलयादिषु हेतुमेकं गौरीपर्तिविदिततत्त्वमनन्तकीर्तिम् ।। मायाश्रयम्विगतमायमचिंत्यरूपम्बोधस्वरूपममलं हि शिवन्नमामि ।। १ ।।

viśvodbhavasthitilayādiṣu hetumekaṃ gaurīpartividitatattvamanantakīrtim || māyāśrayamvigatamāyamaciṃtyarūpambodhasvarūpamamalaṃ hi śivannamāmi || 1 ||

वन्दे शिवन्तम्प्रकृतेरनादिम्प्रशान्तमेकम्पुरुषोत्तमं हि ।। स्वमायया कृत्स्नमिदं हि सृष्ट्वा नभोवदन्तर्बहिरास्थितो यः ।। २ ।।

vande śivantamprakṛteranādimpraśāntamekampuruṣottamaṃ hi || svamāyayā kṛtsnamidaṃ hi sṛṣṭvā nabhovadantarbahirāsthito yaḥ || 2 ||

वन्देतरस्थं निजगूढरूपं शिवंस्वतस्स्रष्टुमिदम्विचष्टे ।। जगन्ति नित्यम्परितो भ्रमंति यत्सन्निधौ चुम्बकलोहवत्तम् ।। ३ ।।

vandetarasthaṃ nijagūḍharūpaṃ śivaṃsvatassraṣṭumidamvicaṣṭe || jaganti nityamparito bhramaṃti yatsannidhau cumbakalohavattam || 3 ||

व्यास उवाच ।।

जगतः पितरं शम्भुञ्जगतो मातरं शिवाम् ।। तत्पुत्रश्च गणाधीशन्नत्वैतद्वर्णयामहे ।। ४।।

jagataḥ pitaraṃ śambhuñjagato mātaraṃ śivām || tatputraśca gaṇādhīśannatvaitadvarṇayāmahe || 4||

एकदा मुनयस्सर्वे नैमिषारण्य वासिनः ।। पप्रच्छुर्वरया भक्त्या सूतन्ते शौनकादयः ।। ५ ।।

ekadā munayassarve naimiṣāraṇya vāsinaḥ || papracchurvarayā bhaktyā sūtante śaunakādayaḥ || 5 ||

ऋषय ऊचुः ।।

विद्येश्वरसंहितायाः श्रुता सा सत्कथा शुभा ।। साध्यसाधनखंडा ख्या रम्याद्या भक्तवत्सला ।। ६।।

vidyeśvarasaṃhitāyāḥ śrutā sā satkathā śubhā || sādhyasādhanakhaṃḍā khyā ramyādyā bhaktavatsalā || 6||

सूत सूत महाभाग चिरञ्जीव सुखी भव ।। यच्छ्रावयसि नस्तात शांकरीं परमां कथाम् ।। ७ ।।

sūta sūta mahābhāga cirañjīva sukhī bhava || yacchrāvayasi nastāta śāṃkarīṃ paramāṃ kathām || 7 ||

पिबन्तस्त्वन्मुखाम्भोजच्युतं ज्ञानामृतम्वयम्।। अवितृप्ताः पुनः किंचित्प्रष्टुमिच्छामहेऽनघ ।। ८।।

pibantastvanmukhāmbhojacyutaṃ jñānāmṛtamvayam|| avitṛptāḥ punaḥ kiṃcitpraṣṭumicchāmahe'nagha || 8||

व्यासप्रसादात्सर्वज्ञो प्राप्तोऽसि कृतकृत्यताम् ।। नाज्ञातम्विद्यते किंचिद्भूतं भब्यं भवच्च यत्।। ९।।

vyāsaprasādātsarvajño prāpto'si kṛtakṛtyatām || nājñātamvidyate kiṃcidbhūtaṃ bhabyaṃ bhavacca yat|| 9||

गुरोर्व्यासस्य सद्भक्त्या समासाद्य कृपां पराम् ।। सर्वं ज्ञातं विशेषेण सर्वं सार्थं कृतं जनुः ।। 2.1.1.१०।।

gurorvyāsasya sadbhaktyā samāsādya kṛpāṃ parām || sarvaṃ jñātaṃ viśeṣeṇa sarvaṃ sārthaṃ kṛtaṃ januḥ || 2.1.1.10||

इदानीं कथय प्राज्ञ शिवरूपमनुत्तमम् ।। दिव्यानि वै चरित्राणि शिवयोरप्यशेषतः ।। ११।।

idānīṃ kathaya prājña śivarūpamanuttamam || divyāni vai caritrāṇi śivayorapyaśeṣataḥ || 11||

अगुणो गुणतां याति कथं लोके महेश्वरः ।। शिवतत्त्वं वयं सर्वे न जानीमो विचारतः ।। १२।।

aguṇo guṇatāṃ yāti kathaṃ loke maheśvaraḥ || śivatattvaṃ vayaṃ sarve na jānīmo vicārataḥ || 12||

सृष्टेः पूर्वं कथं शंभुस्स्वरूपेणावतिष्ठते ।। सृष्टिमध्ये स हि कथं क्रीडन्संवर्त्तते प्रभुः ।। १३।।

sṛṣṭeḥ pūrvaṃ kathaṃ śaṃbhussvarūpeṇāvatiṣṭhate || sṛṣṭimadhye sa hi kathaṃ krīḍansaṃvarttate prabhuḥ || 13||

तदन्ते च कथन्देवस्स तिष्ठति महेश्वरः ।। कथम्प्रसन्नतां याति शंकरो लोकशंकरः।। १४।।

tadante ca kathandevassa tiṣṭhati maheśvaraḥ || kathamprasannatāṃ yāti śaṃkaro lokaśaṃkaraḥ|| 14||

स प्रसन्नो महेशानः किं प्रयच्छति सत्फलम् ।। स्वभक्तेभ्यः परेभ्यश्च तत्सर्वं कथयस्व नः ।। १५।।

sa prasanno maheśānaḥ kiṃ prayacchati satphalam || svabhaktebhyaḥ parebhyaśca tatsarvaṃ kathayasva naḥ || 15||

सद्यः प्रसन्नो भगवान्भवतीत्यनुशश्रुम।। भक्तप्रयासं स महान्न पश्यति दयापरः।। १६।।

sadyaḥ prasanno bhagavānbhavatītyanuśaśruma|| bhaktaprayāsaṃ sa mahānna paśyati dayāparaḥ|| 16||

ब्रह्माविष्णुर्महेशश्च त्रयो देवाश्शिवांगजाः ।। महेशस्तत्र पूर्णांशस्स्वयमेव शिवोऽपरः ।। १७ ।।

brahmāviṣṇurmaheśaśca trayo devāśśivāṃgajāḥ || maheśastatra pūrṇāṃśassvayameva śivo'paraḥ || 17 ||

तस्याविर्भावमाख्याहि चरितानि विशेषतः ।। उमाविर्भावमाख्याहि तद्विवाहं तथा प्रभो ।। १८ ।।

tasyāvirbhāvamākhyāhi caritāni viśeṣataḥ || umāvirbhāvamākhyāhi tadvivāhaṃ tathā prabho || 18 ||

तद्गार्हस्थ्यं विशेषेण तथा लीलाः परा अपि ।। एतत्सर्वं तदन्यच्च कथनीयं त्वयाऽनघ ।। १९।।

tadgārhasthyaṃ viśeṣeṇa tathā līlāḥ parā api || etatsarvaṃ tadanyacca kathanīyaṃ tvayā'nagha || 19||

व्यास उवाच।। इति पृष्टस्तदा तैस्तु सूतो हर्षसमन्वितः।

vyāsa uvāca|| iti pṛṣṭastadā taistu sūto harṣasamanvitaḥ|

स्मृत्वा शंभुपदांभोजम्प्रत्युवाच मुनीश्वरान् ।। 2.1.1.२०।।

smṛtvā śaṃbhupadāṃbhojampratyuvāca munīśvarān || 2.1.1.20||

सूत उवाच ।।

सम्यक्पृष्टं भवद्भिश्च धन्या यूयं मुनीश्वराः।। सदाशिवकथायां वो यज्जाता नैष्ठिकी मतिः ।। २१।।

samyakpṛṣṭaṃ bhavadbhiśca dhanyā yūyaṃ munīśvarāḥ|| sadāśivakathāyāṃ vo yajjātā naiṣṭhikī matiḥ || 21||

सदाशिवकथाप्रश्नः पुरुषांस्त्रीन्पुनाति हि ।। वक्तारं पृच्छकं श्रोतॄञ्जाह्नवीसलिलं यथा ।। २२ ।।

sadāśivakathāpraśnaḥ puruṣāṃstrīnpunāti hi || vaktāraṃ pṛcchakaṃ śrotṝñjāhnavīsalilaṃ yathā || 22 ||

शंभोर्गुणानुवादात्को विरज्येत पुमान्द्विजाः ।विना पशुघ्नं त्रिविधजनानन्दकरात्सदा।। २३।।

śaṃbhorguṇānuvādātko virajyeta pumāndvijāḥ |vinā paśughnaṃ trividhajanānandakarātsadā|| 23||

गीयमानो वितृष्णैश्च भवरोगौषधोऽपि हि ।। मनःश्रोत्राभिरामश्च यत्तस्सर्वार्थदस्स वै ।। २४।।

gīyamāno vitṛṣṇaiśca bhavarogauṣadho'pi hi || manaḥśrotrābhirāmaśca yattassarvārthadassa vai || 24||

कथयामि यथाबुद्धि भवत्प्रश्नानुसारतः ।। शिवलीलां प्रयत्नेन द्विजास्तां शृणुतादरात् ।। २५ ।।

kathayāmi yathābuddhi bhavatpraśnānusārataḥ || śivalīlāṃ prayatnena dvijāstāṃ śṛṇutādarāt || 25 ||

भवद्भिः पृच्छ्यते यद्वत्तत्तथा नारदेन वै ।। पृष्टं पित्रे प्रेरितेन हरिणा शिवरूपिणा ।। २६ ।।

bhavadbhiḥ pṛcchyate yadvattattathā nāradena vai || pṛṣṭaṃ pitre preritena hariṇā śivarūpiṇā || 26 ||

ब्रह्मा श्रुत्वा सुतवचश्शिवभक्तः प्रसन्नधीः ।। जगौ शिवयशः प्रीत्या हर्षयन्मुनिसत्तमम् ।। २७ ।।

brahmā śrutvā sutavacaśśivabhaktaḥ prasannadhīḥ || jagau śivayaśaḥ prītyā harṣayanmunisattamam || 27 ||

व्यास उवाच ।।

सूतोक्तमिति तद्वाक्यमाकर्ण्य द्विजसत्तमाः ।।

sūtoktamiti tadvākyamākarṇya dvijasattamāḥ ||

पप्रच्छुस्तत्सुसंवादं कुतूहलसमन्विताः ।। २८ ।।

papracchustatsusaṃvādaṃ kutūhalasamanvitāḥ || 28 ||

ऋषय ऊचुः ।।

सूत सूत महाभाग शैवोत्तम महामते ।। श्रुत्वा तव वचो रम्यं चेतो नस्सकुतूहलम् ।। २९ ।।

sūta sūta mahābhāga śaivottama mahāmate || śrutvā tava vaco ramyaṃ ceto nassakutūhalam || 29 ||

कदा बभूव सुखकृद्विधिनारदयोर्महान् ।। संवादो यत्र गिरिशसु लीला भवमोचिनी ।। 2.1.1.३०।।

kadā babhūva sukhakṛdvidhināradayormahān || saṃvādo yatra giriśasu līlā bhavamocinī || 2.1.1.30||

विधिनारदसंवादपूर्वकं शांकरं यशः ।। ब्रूहि नस्तात तत्प्रीत्या तत्तत्प्रश्नानुसारतः ।। ३१।।

vidhināradasaṃvādapūrvakaṃ śāṃkaraṃ yaśaḥ || brūhi nastāta tatprītyā tattatpraśnānusārataḥ || 31||

इत्याकर्ण्य वचस्तेषां मुनीनां भावितात्मनाम् ।। सूतः प्रोवाच सुप्रीतस्तत्संवादानुसारतः ।। ३२ ।।

ityākarṇya vacasteṣāṃ munīnāṃ bhāvitātmanām || sūtaḥ provāca suprītastatsaṃvādānusārataḥ || 32 ||

इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां प्रथमखंडे सृष्ट्युपाख्याने मुनिप्रश्नवर्णनो नाम प्रथमोऽध्यायः ।। १ ।।

iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ prathamakhaṃḍe sṛṣṭyupākhyāne munipraśnavarṇano nāma prathamo'dhyāyaḥ || 1 ||