ब्रह्मोवाच ।।
शब्दादीनि च भूतानि पंचीकृत्वाहमात्मना ।। तेभ्यः स्थूलं नभो वायुं वह्निं चैव जलं महीम् ।। १ ।।
śabdādīni ca bhūtāni paṃcīkṛtvāhamātmanā || tebhyaḥ sthūlaṃ nabho vāyuṃ vahniṃ caiva jalaṃ mahīm || 1 ||
पर्वतांश्च समुद्रांश्च वृक्षादीनपि नारद ।। कलादियुगपर्येतान्कालानन्यानवासृजम् ।। २ ।।
parvatāṃśca samudrāṃśca vṛkṣādīnapi nārada || kalādiyugaparyetānkālānanyānavāsṛjam || 2 ||
सृष्ट्यंतानपरांश्चापि नाहं तुष्टोऽभव न्मुने ।। ततो ध्यात्वा शिवं साम्बं साधकानसृजं मुने ।। ३ ।।
sṛṣṭyaṃtānaparāṃścāpi nāhaṃ tuṣṭo'bhava nmune || tato dhyātvā śivaṃ sāmbaṃ sādhakānasṛjaṃ mune || 3 ||
मरीचिं च स्वनेत्राभ्यां हृदयाद्भृगुमेव च ।। शिरसोऽगिरसं व्यानात्पुलहं मुनिसत्तमम् ।। ४ ।।
marīciṃ ca svanetrābhyāṃ hṛdayādbhṛgumeva ca || śiraso'girasaṃ vyānātpulahaṃ munisattamam || 4 ||
उदानाच्च पुलस्त्यं हि वसिष्ठञ्च समानतः ।। क्रतुं त्वपानाच्छ्रोत्राभ्यामत्रिं दक्षं च प्राणतः ।। ५ ।।
udānācca pulastyaṃ hi vasiṣṭhañca samānataḥ || kratuṃ tvapānācchrotrābhyāmatriṃ dakṣaṃ ca prāṇataḥ || 5 ||
असृजं त्वां तदोत्संगाच्छायायाः कर्दमं मुनिम् ।। संकल्पादसृजं धर्मं सर्वसाधनसाधनम् ।। ६।।
asṛjaṃ tvāṃ tadotsaṃgācchāyāyāḥ kardamaṃ munim || saṃkalpādasṛjaṃ dharmaṃ sarvasādhanasādhanam || 6||
एवमेतानहं सृष्ट्वा कृतार्थस्साधकोत्तमान् ।। अभवं मुनिशार्दूल महादेवप्रसादतः ।। ७ ।।
evametānahaṃ sṛṣṭvā kṛtārthassādhakottamān || abhavaṃ muniśārdūla mahādevaprasādataḥ || 7 ||
ततो मदाज्ञया तात धर्मः संकल्पसंभवः ।। मानवं रूपमापन्नस्साधकैस्तु प्रवर्तितः ।। ८।।
tato madājñayā tāta dharmaḥ saṃkalpasaṃbhavaḥ || mānavaṃ rūpamāpannassādhakaistu pravartitaḥ || 8||
ततोऽसृजं स्वगात्रेभ्यो विविधेभ्योऽमितान्सुतान् ।। सुरासुरादिकांस्तेभ्यो दत्त्वा तां तां तनुं मुने ।। ९।।
tato'sṛjaṃ svagātrebhyo vividhebhyo'mitānsutān || surāsurādikāṃstebhyo dattvā tāṃ tāṃ tanuṃ mune || 9||
ततोऽहं शंकरेणाथ प्रेरितोंऽतर्गतेन ह ।। द्विधा कृत्वात्मनो देहं द्विरूपश्चाभवं मुने ।। 2.1.16.१० ।।
tato'haṃ śaṃkareṇātha preritoṃ'targatena ha || dvidhā kṛtvātmano dehaṃ dvirūpaścābhavaṃ mune || 2.1.16.10 ||
अर्द्धेन नारी पुरुषश्चार्द्धेन संततो मुने ।स तस्यामसृजद्द्वंद्वं सर्वसाधनमुत्तमम् ।। ११।।
arddhena nārī puruṣaścārddhena saṃtato mune |sa tasyāmasṛjaddvaṃdvaṃ sarvasādhanamuttamam || 11||
स्वायंभुवो मनुस्तत्र पुरुषः परसाधनम् ।। शतरूपाभिधा नारी योगिनी सा तपस्विनी ।। १२ ।।
svāyaṃbhuvo manustatra puruṣaḥ parasādhanam || śatarūpābhidhā nārī yoginī sā tapasvinī || 12 ||
सा पुनर्मनुना तेन गृहीतातीव शोभना ।। विवाहविधिना ताताऽसृजत्सर्गं समैथुनम् ।। १३ ।।
sā punarmanunā tena gṛhītātīva śobhanā || vivāhavidhinā tātā'sṛjatsargaṃ samaithunam || 13 ||
तस्यां तेन समुत्पन्नस्तनयश्च प्रियव्रतः ।। तथैवोत्तानपादश्च तथा कन्यात्रयं पुनः।। १४।।
tasyāṃ tena samutpannastanayaśca priyavrataḥ || tathaivottānapādaśca tathā kanyātrayaṃ punaḥ|| 14||
आकूतिर्देवहूतिश्च प्रसूतिरिति विश्रुताः ।। आकूतिं रुचये प्रादात्कर्दमाय तु मध्यमाम् ।। १५।।
ākūtirdevahūtiśca prasūtiriti viśrutāḥ || ākūtiṃ rucaye prādātkardamāya tu madhyamām || 15||
ददौ प्रसूतिं दक्षायोत्तानपादानुजां सुताः ।। तासां प्रसूतिप्रसवैस्सर्वं व्याप्तं चराचरम् ।। १६।।
dadau prasūtiṃ dakṣāyottānapādānujāṃ sutāḥ || tāsāṃ prasūtiprasavaissarvaṃ vyāptaṃ carācaram || 16||
आकूत्यां च रुचेश्चाभूद्वंद्वं यज्ञश्च दक्षिणा ।। यज्ञस्य जज्ञिरे पुत्रा दक्षिणायां च द्वादश ।। १७ ।।
ākūtyāṃ ca ruceścābhūdvaṃdvaṃ yajñaśca dakṣiṇā || yajñasya jajñire putrā dakṣiṇāyāṃ ca dvādaśa || 17 ||
देवहूत्यां कर्दमाच्च बह्व्यो जातास्सुता मुने ।। दशाज्जाताश्चतस्रश्च तथा पुत्र्यश्च विंशतिः ।। १८ ।।
devahūtyāṃ kardamācca bahvyo jātāssutā mune || daśājjātāścatasraśca tathā putryaśca viṃśatiḥ || 18 ||
धर्माय दत्ता दक्षेण श्रद्धाद्यास्तु त्रयोदश ।। शृणु तासां च नामानि धर्मस्त्रीणां मुनीश्वर।। १९।।
dharmāya dattā dakṣeṇa śraddhādyāstu trayodaśa || śṛṇu tāsāṃ ca nāmāni dharmastrīṇāṃ munīśvara|| 19||
श्रद्धा लक्ष्मीर्धृतिस्तुष्टिः पुष्टिर्मेधा तथा क्रिया ।। वसुःर्बुद्धि लज्जा शांतिः सिद्धिः कीर्तिस्त्रयोदश ।। 2.1.16.२०।।
śraddhā lakṣmīrdhṛtistuṣṭiḥ puṣṭirmedhā tathā kriyā || vasuḥrbuddhi lajjā śāṃtiḥ siddhiḥ kīrtistrayodaśa || 2.1.16.20||
ताभ्यां शिष्टा यवीयस्य एकादश सुलोचनाः ।। ख्यातिस्सत्पथसंभूतिः स्मृतिः प्रीतिः क्षमा तथा।। २१।।
tābhyāṃ śiṣṭā yavīyasya ekādaśa sulocanāḥ || khyātissatpathasaṃbhūtiḥ smṛtiḥ prītiḥ kṣamā tathā|| 21||
सन्नतिश्चानुरूपा च ऊर्जा स्वाहा स्वधा तथा ।। भृगुर्भवो मरीचिश्च तथा चैवांगिरा मुनिः ।। २२ ।।
sannatiścānurūpā ca ūrjā svāhā svadhā tathā || bhṛgurbhavo marīciśca tathā caivāṃgirā muniḥ || 22 ||
पुलस्त्यः पुलहश्चैव क्रतुश्चर्षिवरस्तथा ।। अत्रिर्वासिष्ठो वह्निश्च पितरश्च यथाक्रमम् ।। २३ ।।
pulastyaḥ pulahaścaiva kratuścarṣivarastathā || atrirvāsiṣṭho vahniśca pitaraśca yathākramam || 23 ||
ख्यातास्ता जगृहुः कन्या भृग्वाद्यास्साधका वराः ।। ततस्संपूरितं सर्वं त्रैलोक्यं सचराचरम् ।। २४ ।।
khyātāstā jagṛhuḥ kanyā bhṛgvādyāssādhakā varāḥ || tatassaṃpūritaṃ sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram || 24 ||
एवं कर्मानुरूपेण प्रणिनामंबिकापते।। आज्ञया बहवो जाता असंख्याता द्विजर्षभाः ।। २५।।
evaṃ karmānurūpeṇa praṇināmaṃbikāpate|| ājñayā bahavo jātā asaṃkhyātā dvijarṣabhāḥ || 25||
कल्पभेदेन दक्षस्य षष्टिः कन्याः प्रकीर्तिताः ।। तासां दश च धर्माय शशिने सप्तविंशतिम् ।। २६।।
kalpabhedena dakṣasya ṣaṣṭiḥ kanyāḥ prakīrtitāḥ || tāsāṃ daśa ca dharmāya śaśine saptaviṃśatim || 26||
विधिना दत्तवान्दक्षः कश्यपाय त्रयोदश ।। चतस्रः पररूपाय ददौ तार्क्ष्याय नारद।। २७।।
vidhinā dattavāndakṣaḥ kaśyapāya trayodaśa || catasraḥ pararūpāya dadau tārkṣyāya nārada|| 27||
भृग्वंगिरः कृशाश्वेभ्यो द्वे द्वे कन्ये च दत्तवान् ।। ताभ्यस्तेभ्यस्तु संजाता बह्वी सृष्टिश्चराचरा ।। २८।।
bhṛgvaṃgiraḥ kṛśāśvebhyo dve dve kanye ca dattavān || tābhyastebhyastu saṃjātā bahvī sṛṣṭiścarācarā || 28||
त्रयोदशमितास्तस्मै कश्यपाय महात्मने ।। दत्ता दक्षेण याः कन्या विधिवन्मुनिसत्तम ।। २९ ।।
trayodaśamitāstasmai kaśyapāya mahātmane || dattā dakṣeṇa yāḥ kanyā vidhivanmunisattama || 29 ||
तासां प्रसूतिभिर्व्याप्तं त्रैलोक्यं सचराचरम् ।। स्थावरं जंगमं चैव शून्य नैव तु किंचन ।। 2.1.16.३० ।।
tāsāṃ prasūtibhirvyāptaṃ trailokyaṃ sacarācaram || sthāvaraṃ jaṃgamaṃ caiva śūnya naiva tu kiṃcana || 2.1.16.30 ||
देवाश्च ऋषयश्चैव दैत्याश्चैव प्रजज्ञिरे ।। वृक्षाश्च पक्षिणश्चैव सर्वे पर्वतवीरुधः ।। ३१ ।।
devāśca ṛṣayaścaiva daityāścaiva prajajñire || vṛkṣāśca pakṣiṇaścaiva sarve parvatavīrudhaḥ || 31 ||
दक्षकन्याप्रसूतैश्च व्याप्तमेवं चराचरम् ।। पातालतलमारभ्य सत्यलोकावधि ध्रुवम् ।। ३२ ।।
dakṣakanyāprasūtaiśca vyāptamevaṃ carācaram || pātālatalamārabhya satyalokāvadhi dhruvam || 32 ||
ब्रह्मांडं सकलं व्याप्तं शून्यं नैव कदाचन ।। एवं सृष्टिः कृता सम्यग्ब्रह्मणा शंभुशासनात् ।। ३३ ।।
brahmāṃḍaṃ sakalaṃ vyāptaṃ śūnyaṃ naiva kadācana || evaṃ sṛṣṭiḥ kṛtā samyagbrahmaṇā śaṃbhuśāsanāt || 33 ||
सती नाम त्रिशूलाग्रे सदा रुद्रेण रक्षिता ।। तपोर्थं निर्मिता पूर्वं शंभुना सर्वविष्णुना ।। ३४ ।।
satī nāma triśūlāgre sadā rudreṇa rakṣitā || taporthaṃ nirmitā pūrvaṃ śaṃbhunā sarvaviṣṇunā || 34 ||
सैव दक्षात्समुद्भूता लोककार्यार्थमेव च ।। लीलां चकार बहुशो भक्तोद्धरणहेतवे।। ।। ३५ ।।
saiva dakṣātsamudbhūtā lokakāryārthameva ca || līlāṃ cakāra bahuśo bhaktoddharaṇahetave|| || 35 ||
वामांगो यस्य वैकुंठो दक्षिणांगोऽहमेव च ।। रुद्रो हृदयजो यस्य त्रिविधस्तु शिवः स्मृतः।। ३६ ।।
vāmāṃgo yasya vaikuṃṭho dakṣiṇāṃgo'hameva ca || rudro hṛdayajo yasya trividhastu śivaḥ smṛtaḥ|| 36 ||
अहं विष्णुश्च रुद्रश्च गुणास्त्रय उदाहृताः।। स्वयं सदा निर्गुणश्च परब्रह्माव्ययश्शिवः ।। ३७।।
ahaṃ viṣṇuśca rudraśca guṇāstraya udāhṛtāḥ|| svayaṃ sadā nirguṇaśca parabrahmāvyayaśśivaḥ || 37||
विष्णुस्सत्त्वं रजोऽहं च तमो रुद्र उदाहृतः।। लोकाचारत इत्येवं नामतो वस्तुतोऽन्यथा ।। ३८।।
viṣṇussattvaṃ rajo'haṃ ca tamo rudra udāhṛtaḥ|| lokācārata ityevaṃ nāmato vastuto'nyathā || 38||
अंतस्तमो बहिस्सत्त्वो विष्णूरुद्रस्तथा मतः ।। अंतस्सत्त्वस्तमोबाह्यो रजोहं सर्वेथा मुने ।। ।। ३९ ।।
aṃtastamo bahissattvo viṣṇūrudrastathā mataḥ || aṃtassattvastamobāhyo rajohaṃ sarvethā mune || || 39 ||
राजसी च सुरा देवी सत्त्वरूपात्तु सा सती ।। लक्ष्मीस्तमोमयी ज्ञेया विरूपा च शिवा परा ।। 2.1.16.४०।।
rājasī ca surā devī sattvarūpāttu sā satī || lakṣmīstamomayī jñeyā virūpā ca śivā parā || 2.1.16.40||
एवं शिवा सती भूत्वा शंकरेण विवाहिता ।। पितुर्यज्ञे तनुं त्यक्त्वा नादात्तां स्वपदं ययौ ।। ४१।।
evaṃ śivā satī bhūtvā śaṃkareṇa vivāhitā || pituryajñe tanuṃ tyaktvā nādāttāṃ svapadaṃ yayau || 41||
पुनश्च पार्वती जाता देवप्रार्थनया शिवा ।। तपः कृत्वा सुविपुलं पुनश्शिवमुपागता ।। ४२।।
punaśca pārvatī jātā devaprārthanayā śivā || tapaḥ kṛtvā suvipulaṃ punaśśivamupāgatā || 42||
तस्या नामान्यनेकानि जातानि च मुनीश्वर।। कालिका चंडिका भद्रा चामुंडा विजया जया ।। ४३।।
tasyā nāmānyanekāni jātāni ca munīśvara|| kālikā caṃḍikā bhadrā cāmuṃḍā vijayā jayā || 43||
जयंती भद्रकाली च दुर्गा भगवतीति च ।। कामाख्या कामदा ह्यम्बा मृडानी सर्वमंगला ।। ४४ ।।
jayaṃtī bhadrakālī ca durgā bhagavatīti ca || kāmākhyā kāmadā hyambā mṛḍānī sarvamaṃgalā || 44 ||
नामधेयान्यनेकानि भुक्तिमुक्तिप्रदानि च।। गुणकर्मानुरूपाणि प्रायशस्तत्र पार्वती ।। ४५।।
nāmadheyānyanekāni bhuktimuktipradāni ca|| guṇakarmānurūpāṇi prāyaśastatra pārvatī || 45||
गुणमय्यस्तथा देव्यो देवा गुणमयास्त्रयः ।। मिलित्वा विविधं सृष्टेश्चक्रुस्ते कार्यमुत्तमम् ।। ४६।।
guṇamayyastathā devyo devā guṇamayāstrayaḥ || militvā vividhaṃ sṛṣṭeścakruste kāryamuttamam || 46||
एवं सृष्टिप्रकारस्ते वर्णितो मुनिसत्तम।। शिवाज्ञया विरचितो ब्रह्मांडस्य मयाऽखिलः ।। ।। ४७।।
evaṃ sṛṣṭiprakāraste varṇito munisattama|| śivājñayā viracito brahmāṃḍasya mayā'khilaḥ || || 47||
परं ब्रह्म शिवः प्रोक्तस्तस्य रूपास्त्रयः सुराः ।। अहं विष्णुश्च रुद्रश्च गुणभेदानुरूपतः ।। ४८।।
paraṃ brahma śivaḥ proktastasya rūpāstrayaḥ surāḥ || ahaṃ viṣṇuśca rudraśca guṇabhedānurūpataḥ || 48||
शिवया रमते स्वैरं शिवलोके मनोरमे ।। स्वतंत्रः परमात्मा हि निर्गुणस्सगुणोऽपि वै ।। ४९।।
śivayā ramate svairaṃ śivaloke manorame || svataṃtraḥ paramātmā hi nirguṇassaguṇo'pi vai || 49||
तस्य पूर्णवतारो हिं रुद्रस्साक्षाच्छिवः स्मृतः ।। कैलासे भवनं रम्यं पंचवक्त्रश्चकार ह ।।
tasya pūrṇavatāro hiṃ rudrassākṣācchivaḥ smṛtaḥ || kailāse bhavanaṃ ramyaṃ paṃcavaktraścakāra ha ||
ब्रह्मांडस्य तथा नाशे तस्य नाशोस्ति वै न हि ।। 2.1.16.५०।।
brahmāṃḍasya tathā nāśe tasya nāśosti vai na hi || 2.1.16.50||
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां प्रथम खंडे सृष्ट्युपाख्याने ब्रह्मनारदसंवादे सृष्टिवर्णनो नाम षोडशोऽध्यायः ।। १६।।
iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ prathama khaṃḍe sṛṣṭyupākhyāne brahmanāradasaṃvāde sṛṣṭivarṇano nāma ṣoḍaśo'dhyāyaḥ || 16||
ब्रह्मोवाच ।।
शब्दादीनि च भूतानि पंचीकृत्वाहमात्मना ।। तेभ्यः स्थूलं नभो वायुं वह्निं चैव जलं महीम् ।। १ ।।
śabdādīni ca bhūtāni paṃcīkṛtvāhamātmanā || tebhyaḥ sthūlaṃ nabho vāyuṃ vahniṃ caiva jalaṃ mahīm || 1 ||
पर्वतांश्च समुद्रांश्च वृक्षादीनपि नारद ।। कलादियुगपर्येतान्कालानन्यानवासृजम् ।। २ ।।
parvatāṃśca samudrāṃśca vṛkṣādīnapi nārada || kalādiyugaparyetānkālānanyānavāsṛjam || 2 ||
सृष्ट्यंतानपरांश्चापि नाहं तुष्टोऽभव न्मुने ।। ततो ध्यात्वा शिवं साम्बं साधकानसृजं मुने ।। ३ ।।
sṛṣṭyaṃtānaparāṃścāpi nāhaṃ tuṣṭo'bhava nmune || tato dhyātvā śivaṃ sāmbaṃ sādhakānasṛjaṃ mune || 3 ||
मरीचिं च स्वनेत्राभ्यां हृदयाद्भृगुमेव च ।। शिरसोऽगिरसं व्यानात्पुलहं मुनिसत्तमम् ।। ४ ।।
marīciṃ ca svanetrābhyāṃ hṛdayādbhṛgumeva ca || śiraso'girasaṃ vyānātpulahaṃ munisattamam || 4 ||
उदानाच्च पुलस्त्यं हि वसिष्ठञ्च समानतः ।। क्रतुं त्वपानाच्छ्रोत्राभ्यामत्रिं दक्षं च प्राणतः ।। ५ ।।
udānācca pulastyaṃ hi vasiṣṭhañca samānataḥ || kratuṃ tvapānācchrotrābhyāmatriṃ dakṣaṃ ca prāṇataḥ || 5 ||
असृजं त्वां तदोत्संगाच्छायायाः कर्दमं मुनिम् ।। संकल्पादसृजं धर्मं सर्वसाधनसाधनम् ।। ६।।
asṛjaṃ tvāṃ tadotsaṃgācchāyāyāḥ kardamaṃ munim || saṃkalpādasṛjaṃ dharmaṃ sarvasādhanasādhanam || 6||
एवमेतानहं सृष्ट्वा कृतार्थस्साधकोत्तमान् ।। अभवं मुनिशार्दूल महादेवप्रसादतः ।। ७ ।।
evametānahaṃ sṛṣṭvā kṛtārthassādhakottamān || abhavaṃ muniśārdūla mahādevaprasādataḥ || 7 ||
ततो मदाज्ञया तात धर्मः संकल्पसंभवः ।। मानवं रूपमापन्नस्साधकैस्तु प्रवर्तितः ।। ८।।
tato madājñayā tāta dharmaḥ saṃkalpasaṃbhavaḥ || mānavaṃ rūpamāpannassādhakaistu pravartitaḥ || 8||
ततोऽसृजं स्वगात्रेभ्यो विविधेभ्योऽमितान्सुतान् ।। सुरासुरादिकांस्तेभ्यो दत्त्वा तां तां तनुं मुने ।। ९।।
tato'sṛjaṃ svagātrebhyo vividhebhyo'mitānsutān || surāsurādikāṃstebhyo dattvā tāṃ tāṃ tanuṃ mune || 9||
ततोऽहं शंकरेणाथ प्रेरितोंऽतर्गतेन ह ।। द्विधा कृत्वात्मनो देहं द्विरूपश्चाभवं मुने ।। 2.1.16.१० ।।
tato'haṃ śaṃkareṇātha preritoṃ'targatena ha || dvidhā kṛtvātmano dehaṃ dvirūpaścābhavaṃ mune || 2.1.16.10 ||
अर्द्धेन नारी पुरुषश्चार्द्धेन संततो मुने ।स तस्यामसृजद्द्वंद्वं सर्वसाधनमुत्तमम् ।। ११।।
arddhena nārī puruṣaścārddhena saṃtato mune |sa tasyāmasṛjaddvaṃdvaṃ sarvasādhanamuttamam || 11||
स्वायंभुवो मनुस्तत्र पुरुषः परसाधनम् ।। शतरूपाभिधा नारी योगिनी सा तपस्विनी ।। १२ ।।
svāyaṃbhuvo manustatra puruṣaḥ parasādhanam || śatarūpābhidhā nārī yoginī sā tapasvinī || 12 ||
सा पुनर्मनुना तेन गृहीतातीव शोभना ।। विवाहविधिना ताताऽसृजत्सर्गं समैथुनम् ।। १३ ।।
sā punarmanunā tena gṛhītātīva śobhanā || vivāhavidhinā tātā'sṛjatsargaṃ samaithunam || 13 ||
तस्यां तेन समुत्पन्नस्तनयश्च प्रियव्रतः ।। तथैवोत्तानपादश्च तथा कन्यात्रयं पुनः।। १४।।
tasyāṃ tena samutpannastanayaśca priyavrataḥ || tathaivottānapādaśca tathā kanyātrayaṃ punaḥ|| 14||
आकूतिर्देवहूतिश्च प्रसूतिरिति विश्रुताः ।। आकूतिं रुचये प्रादात्कर्दमाय तु मध्यमाम् ।। १५।।
ākūtirdevahūtiśca prasūtiriti viśrutāḥ || ākūtiṃ rucaye prādātkardamāya tu madhyamām || 15||
ददौ प्रसूतिं दक्षायोत्तानपादानुजां सुताः ।। तासां प्रसूतिप्रसवैस्सर्वं व्याप्तं चराचरम् ।। १६।।
dadau prasūtiṃ dakṣāyottānapādānujāṃ sutāḥ || tāsāṃ prasūtiprasavaissarvaṃ vyāptaṃ carācaram || 16||
आकूत्यां च रुचेश्चाभूद्वंद्वं यज्ञश्च दक्षिणा ।। यज्ञस्य जज्ञिरे पुत्रा दक्षिणायां च द्वादश ।। १७ ।।
ākūtyāṃ ca ruceścābhūdvaṃdvaṃ yajñaśca dakṣiṇā || yajñasya jajñire putrā dakṣiṇāyāṃ ca dvādaśa || 17 ||
देवहूत्यां कर्दमाच्च बह्व्यो जातास्सुता मुने ।। दशाज्जाताश्चतस्रश्च तथा पुत्र्यश्च विंशतिः ।। १८ ।।
devahūtyāṃ kardamācca bahvyo jātāssutā mune || daśājjātāścatasraśca tathā putryaśca viṃśatiḥ || 18 ||
धर्माय दत्ता दक्षेण श्रद्धाद्यास्तु त्रयोदश ।। शृणु तासां च नामानि धर्मस्त्रीणां मुनीश्वर।। १९।।
dharmāya dattā dakṣeṇa śraddhādyāstu trayodaśa || śṛṇu tāsāṃ ca nāmāni dharmastrīṇāṃ munīśvara|| 19||
श्रद्धा लक्ष्मीर्धृतिस्तुष्टिः पुष्टिर्मेधा तथा क्रिया ।। वसुःर्बुद्धि लज्जा शांतिः सिद्धिः कीर्तिस्त्रयोदश ।। 2.1.16.२०।।
śraddhā lakṣmīrdhṛtistuṣṭiḥ puṣṭirmedhā tathā kriyā || vasuḥrbuddhi lajjā śāṃtiḥ siddhiḥ kīrtistrayodaśa || 2.1.16.20||
ताभ्यां शिष्टा यवीयस्य एकादश सुलोचनाः ।। ख्यातिस्सत्पथसंभूतिः स्मृतिः प्रीतिः क्षमा तथा।। २१।।
tābhyāṃ śiṣṭā yavīyasya ekādaśa sulocanāḥ || khyātissatpathasaṃbhūtiḥ smṛtiḥ prītiḥ kṣamā tathā|| 21||
सन्नतिश्चानुरूपा च ऊर्जा स्वाहा स्वधा तथा ।। भृगुर्भवो मरीचिश्च तथा चैवांगिरा मुनिः ।। २२ ।।
sannatiścānurūpā ca ūrjā svāhā svadhā tathā || bhṛgurbhavo marīciśca tathā caivāṃgirā muniḥ || 22 ||
पुलस्त्यः पुलहश्चैव क्रतुश्चर्षिवरस्तथा ।। अत्रिर्वासिष्ठो वह्निश्च पितरश्च यथाक्रमम् ।। २३ ।।
pulastyaḥ pulahaścaiva kratuścarṣivarastathā || atrirvāsiṣṭho vahniśca pitaraśca yathākramam || 23 ||
ख्यातास्ता जगृहुः कन्या भृग्वाद्यास्साधका वराः ।। ततस्संपूरितं सर्वं त्रैलोक्यं सचराचरम् ।। २४ ।।
khyātāstā jagṛhuḥ kanyā bhṛgvādyāssādhakā varāḥ || tatassaṃpūritaṃ sarvaṃ trailokyaṃ sacarācaram || 24 ||
एवं कर्मानुरूपेण प्रणिनामंबिकापते।। आज्ञया बहवो जाता असंख्याता द्विजर्षभाः ।। २५।।
evaṃ karmānurūpeṇa praṇināmaṃbikāpate|| ājñayā bahavo jātā asaṃkhyātā dvijarṣabhāḥ || 25||
कल्पभेदेन दक्षस्य षष्टिः कन्याः प्रकीर्तिताः ।। तासां दश च धर्माय शशिने सप्तविंशतिम् ।। २६।।
kalpabhedena dakṣasya ṣaṣṭiḥ kanyāḥ prakīrtitāḥ || tāsāṃ daśa ca dharmāya śaśine saptaviṃśatim || 26||
विधिना दत्तवान्दक्षः कश्यपाय त्रयोदश ।। चतस्रः पररूपाय ददौ तार्क्ष्याय नारद।। २७।।
vidhinā dattavāndakṣaḥ kaśyapāya trayodaśa || catasraḥ pararūpāya dadau tārkṣyāya nārada|| 27||
भृग्वंगिरः कृशाश्वेभ्यो द्वे द्वे कन्ये च दत्तवान् ।। ताभ्यस्तेभ्यस्तु संजाता बह्वी सृष्टिश्चराचरा ।। २८।।
bhṛgvaṃgiraḥ kṛśāśvebhyo dve dve kanye ca dattavān || tābhyastebhyastu saṃjātā bahvī sṛṣṭiścarācarā || 28||
त्रयोदशमितास्तस्मै कश्यपाय महात्मने ।। दत्ता दक्षेण याः कन्या विधिवन्मुनिसत्तम ।। २९ ।।
trayodaśamitāstasmai kaśyapāya mahātmane || dattā dakṣeṇa yāḥ kanyā vidhivanmunisattama || 29 ||
तासां प्रसूतिभिर्व्याप्तं त्रैलोक्यं सचराचरम् ।। स्थावरं जंगमं चैव शून्य नैव तु किंचन ।। 2.1.16.३० ।।
tāsāṃ prasūtibhirvyāptaṃ trailokyaṃ sacarācaram || sthāvaraṃ jaṃgamaṃ caiva śūnya naiva tu kiṃcana || 2.1.16.30 ||
देवाश्च ऋषयश्चैव दैत्याश्चैव प्रजज्ञिरे ।। वृक्षाश्च पक्षिणश्चैव सर्वे पर्वतवीरुधः ।। ३१ ।।
devāśca ṛṣayaścaiva daityāścaiva prajajñire || vṛkṣāśca pakṣiṇaścaiva sarve parvatavīrudhaḥ || 31 ||
दक्षकन्याप्रसूतैश्च व्याप्तमेवं चराचरम् ।। पातालतलमारभ्य सत्यलोकावधि ध्रुवम् ।। ३२ ।।
dakṣakanyāprasūtaiśca vyāptamevaṃ carācaram || pātālatalamārabhya satyalokāvadhi dhruvam || 32 ||
ब्रह्मांडं सकलं व्याप्तं शून्यं नैव कदाचन ।। एवं सृष्टिः कृता सम्यग्ब्रह्मणा शंभुशासनात् ।। ३३ ।।
brahmāṃḍaṃ sakalaṃ vyāptaṃ śūnyaṃ naiva kadācana || evaṃ sṛṣṭiḥ kṛtā samyagbrahmaṇā śaṃbhuśāsanāt || 33 ||
सती नाम त्रिशूलाग्रे सदा रुद्रेण रक्षिता ।। तपोर्थं निर्मिता पूर्वं शंभुना सर्वविष्णुना ।। ३४ ।।
satī nāma triśūlāgre sadā rudreṇa rakṣitā || taporthaṃ nirmitā pūrvaṃ śaṃbhunā sarvaviṣṇunā || 34 ||
सैव दक्षात्समुद्भूता लोककार्यार्थमेव च ।। लीलां चकार बहुशो भक्तोद्धरणहेतवे।। ।। ३५ ।।
saiva dakṣātsamudbhūtā lokakāryārthameva ca || līlāṃ cakāra bahuśo bhaktoddharaṇahetave|| || 35 ||
वामांगो यस्य वैकुंठो दक्षिणांगोऽहमेव च ।। रुद्रो हृदयजो यस्य त्रिविधस्तु शिवः स्मृतः।। ३६ ।।
vāmāṃgo yasya vaikuṃṭho dakṣiṇāṃgo'hameva ca || rudro hṛdayajo yasya trividhastu śivaḥ smṛtaḥ|| 36 ||
अहं विष्णुश्च रुद्रश्च गुणास्त्रय उदाहृताः।। स्वयं सदा निर्गुणश्च परब्रह्माव्ययश्शिवः ।। ३७।।
ahaṃ viṣṇuśca rudraśca guṇāstraya udāhṛtāḥ|| svayaṃ sadā nirguṇaśca parabrahmāvyayaśśivaḥ || 37||
विष्णुस्सत्त्वं रजोऽहं च तमो रुद्र उदाहृतः।। लोकाचारत इत्येवं नामतो वस्तुतोऽन्यथा ।। ३८।।
viṣṇussattvaṃ rajo'haṃ ca tamo rudra udāhṛtaḥ|| lokācārata ityevaṃ nāmato vastuto'nyathā || 38||
अंतस्तमो बहिस्सत्त्वो विष्णूरुद्रस्तथा मतः ।। अंतस्सत्त्वस्तमोबाह्यो रजोहं सर्वेथा मुने ।। ।। ३९ ।।
aṃtastamo bahissattvo viṣṇūrudrastathā mataḥ || aṃtassattvastamobāhyo rajohaṃ sarvethā mune || || 39 ||
राजसी च सुरा देवी सत्त्वरूपात्तु सा सती ।। लक्ष्मीस्तमोमयी ज्ञेया विरूपा च शिवा परा ।। 2.1.16.४०।।
rājasī ca surā devī sattvarūpāttu sā satī || lakṣmīstamomayī jñeyā virūpā ca śivā parā || 2.1.16.40||
एवं शिवा सती भूत्वा शंकरेण विवाहिता ।। पितुर्यज्ञे तनुं त्यक्त्वा नादात्तां स्वपदं ययौ ।। ४१।।
evaṃ śivā satī bhūtvā śaṃkareṇa vivāhitā || pituryajñe tanuṃ tyaktvā nādāttāṃ svapadaṃ yayau || 41||
पुनश्च पार्वती जाता देवप्रार्थनया शिवा ।। तपः कृत्वा सुविपुलं पुनश्शिवमुपागता ।। ४२।।
punaśca pārvatī jātā devaprārthanayā śivā || tapaḥ kṛtvā suvipulaṃ punaśśivamupāgatā || 42||
तस्या नामान्यनेकानि जातानि च मुनीश्वर।। कालिका चंडिका भद्रा चामुंडा विजया जया ।। ४३।।
tasyā nāmānyanekāni jātāni ca munīśvara|| kālikā caṃḍikā bhadrā cāmuṃḍā vijayā jayā || 43||
जयंती भद्रकाली च दुर्गा भगवतीति च ।। कामाख्या कामदा ह्यम्बा मृडानी सर्वमंगला ।। ४४ ।।
jayaṃtī bhadrakālī ca durgā bhagavatīti ca || kāmākhyā kāmadā hyambā mṛḍānī sarvamaṃgalā || 44 ||
नामधेयान्यनेकानि भुक्तिमुक्तिप्रदानि च।। गुणकर्मानुरूपाणि प्रायशस्तत्र पार्वती ।। ४५।।
nāmadheyānyanekāni bhuktimuktipradāni ca|| guṇakarmānurūpāṇi prāyaśastatra pārvatī || 45||
गुणमय्यस्तथा देव्यो देवा गुणमयास्त्रयः ।। मिलित्वा विविधं सृष्टेश्चक्रुस्ते कार्यमुत्तमम् ।। ४६।।
guṇamayyastathā devyo devā guṇamayāstrayaḥ || militvā vividhaṃ sṛṣṭeścakruste kāryamuttamam || 46||
एवं सृष्टिप्रकारस्ते वर्णितो मुनिसत्तम।। शिवाज्ञया विरचितो ब्रह्मांडस्य मयाऽखिलः ।। ।। ४७।।
evaṃ sṛṣṭiprakāraste varṇito munisattama|| śivājñayā viracito brahmāṃḍasya mayā'khilaḥ || || 47||
परं ब्रह्म शिवः प्रोक्तस्तस्य रूपास्त्रयः सुराः ।। अहं विष्णुश्च रुद्रश्च गुणभेदानुरूपतः ।। ४८।।
paraṃ brahma śivaḥ proktastasya rūpāstrayaḥ surāḥ || ahaṃ viṣṇuśca rudraśca guṇabhedānurūpataḥ || 48||
शिवया रमते स्वैरं शिवलोके मनोरमे ।। स्वतंत्रः परमात्मा हि निर्गुणस्सगुणोऽपि वै ।। ४९।।
śivayā ramate svairaṃ śivaloke manorame || svataṃtraḥ paramātmā hi nirguṇassaguṇo'pi vai || 49||
तस्य पूर्णवतारो हिं रुद्रस्साक्षाच्छिवः स्मृतः ।। कैलासे भवनं रम्यं पंचवक्त्रश्चकार ह ।।
tasya pūrṇavatāro hiṃ rudrassākṣācchivaḥ smṛtaḥ || kailāse bhavanaṃ ramyaṃ paṃcavaktraścakāra ha ||
ब्रह्मांडस्य तथा नाशे तस्य नाशोस्ति वै न हि ।। 2.1.16.५०।।
brahmāṃḍasya tathā nāśe tasya nāśosti vai na hi || 2.1.16.50||
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां प्रथम खंडे सृष्ट्युपाख्याने ब्रह्मनारदसंवादे सृष्टिवर्णनो नाम षोडशोऽध्यायः ।। १६।।
iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ prathama khaṃḍe sṛṣṭyupākhyāne brahmanāradasaṃvāde sṛṣṭivarṇano nāma ṣoḍaśo'dhyāyaḥ || 16||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
