Gyaandweep | Shiva Purana Rudra Samhita - Shristi Khanda, Adhyaya 9

ब्रह्मोवाच ।।

अथाकर्ण्य नुर्तिविष्णुकृतां स्वस्य महेश्वरः ।। प्रादुर्बभूव सुप्रीतस्सवामं करुणानिधिः ।। १ ।।

athākarṇya nurtiviṣṇukṛtāṃ svasya maheśvaraḥ || prādurbabhūva suprītassavāmaṃ karuṇānidhiḥ || 1 ||

पंचवक्त्रस्त्रिनयनो भालचन्द्रो जटाधरः ।। गौरवर्णो विशालाक्षो भस्मोद्धूलितविग्रहः ।। २ ।।

paṃcavaktrastrinayano bhālacandro jaṭādharaḥ || gauravarṇo viśālākṣo bhasmoddhūlitavigrahaḥ || 2 ||

दशबाहुर्नीलगल सर्वाभरणभूषितः ।। सर्वांगसुन्दरो भस्मत्रिपुण्ड्रांकितमस्तकः ।। ३ ।।

daśabāhurnīlagala sarvābharaṇabhūṣitaḥ || sarvāṃgasundaro bhasmatripuṇḍrāṃkitamastakaḥ || 3 ||

तं दृष्ट्वा तादृशं देवं सवामं परमेश्वरम् ।। तुष्टाव पुनरिष्टाभिर्वाग्भिर्विष्णुर्मया सह ।। ४ ।।

taṃ dṛṣṭvā tādṛśaṃ devaṃ savāmaṃ parameśvaram || tuṣṭāva punariṣṭābhirvāgbhirviṣṇurmayā saha || 4 ||

निगमं श्वासरूपेण ददौ तस्मै ततो हरः ।। विष्णवे च प्रसन्नात्मा महेशः करुणाकरः ।। ५ ।।

nigamaṃ śvāsarūpeṇa dadau tasmai tato haraḥ || viṣṇave ca prasannātmā maheśaḥ karuṇākaraḥ || 5 ||

ततो ज्ञानमदात्तस्मै हरये परमात्मने ।। परमात्मा पुनर्मह्यं दत्तवान्कृपया मुने ।। ६ ।।

tato jñānamadāttasmai haraye paramātmane || paramātmā punarmahyaṃ dattavānkṛpayā mune || 6 ||

संप्राप्य निगमं विष्णुः पप्रच्छ पुनरेव तम् ।। कृतार्थस्सांजलिर्नत्वा मया सह महेश्वरम् ।। ७ ।।

saṃprāpya nigamaṃ viṣṇuḥ papraccha punareva tam || kṛtārthassāṃjalirnatvā mayā saha maheśvaram || 7 ||

कथं च तुष्यसे देव मया पूज्यः कथं प्रभो ।कथं ध्यानं प्रकर्तव्यं कथं व्रजसि वश्यताम् ।। ८ ।।

kathaṃ ca tuṣyase deva mayā pūjyaḥ kathaṃ prabho |kathaṃ dhyānaṃ prakartavyaṃ kathaṃ vrajasi vaśyatām || 8 ||

किं कर्तव्यं महादेव ह्यावाभ्यां तव शासनात् ।। सदासदाज्ञापय नौ प्रीत्यर्थं कुरु शंकर ।। ९ ।।

kiṃ kartavyaṃ mahādeva hyāvābhyāṃ tava śāsanāt || sadāsadājñāpaya nau prītyarthaṃ kuru śaṃkara || 9 ||

एतत्सर्वं महाराज कृपां कृत्वाऽवयोः प्रभो ।। कथनीयं तथान्यच्च विज्ञाय स्वानुगौ शिव ।। 2.1.9.१० ।।

etatsarvaṃ mahārāja kṛpāṃ kṛtvā'vayoḥ prabho || kathanīyaṃ tathānyacca vijñāya svānugau śiva || 2.1.9.10 ||

ब्रह्मोवाच।।

इत्येतद्वचनं श्रुत्वा प्रसन्नो भगवान्हरः ।। उवाच वचनं प्रीत्या सुप्रसन्नः कृपानिधिः ।। ११ ।।

ityetadvacanaṃ śrutvā prasanno bhagavānharaḥ || uvāca vacanaṃ prītyā suprasannaḥ kṛpānidhiḥ || 11 ||

श्रीशिव उवाच ।।

भक्त्या च भवतोर्नूनं प्रीतोहं सुरसत्तमौ ।। पश्यतं मां महादेवं भयं सर्वं विमुंचताम् ।। १२ ।।

bhaktyā ca bhavatornūnaṃ prītohaṃ surasattamau || paśyataṃ māṃ mahādevaṃ bhayaṃ sarvaṃ vimuṃcatām || 12 ||

मम लिंगं सदा पूज्य ध्येयं चैतादृशं मम ।। इदानीं दृश्यते यद्वत्तथा कार्यं प्रयत्नतः ।। १३ ।।

mama liṃgaṃ sadā pūjya dhyeyaṃ caitādṛśaṃ mama || idānīṃ dṛśyate yadvattathā kāryaṃ prayatnataḥ || 13 ||

पूजितो लिंगरूपेण प्रसन्नो विविधं फलम् ।। दास्यामि सर्वलोकेभ्यो मनोभीष्टान्यनेकशः ।। १४ ।।

pūjito liṃgarūpeṇa prasanno vividhaṃ phalam || dāsyāmi sarvalokebhyo manobhīṣṭānyanekaśaḥ || 14 ||

यदा दुःखं भवेत्तत्र युवयोस्सुरसत्तमौ ।। पूजिते मम लिंगे च तदा स्याद्दुःखनाशनम् ।। १५ ।।

yadā duḥkhaṃ bhavettatra yuvayossurasattamau || pūjite mama liṃge ca tadā syādduḥkhanāśanam || 15 ||

युवां प्रसूतौ प्रकृतेर्मदीयाया महाबलौ ।। गात्राभ्यां सव्यसव्याभ्यां मम सर्वेश्वरस्य हि ।। १६ ।।

yuvāṃ prasūtau prakṛtermadīyāyā mahābalau || gātrābhyāṃ savyasavyābhyāṃ mama sarveśvarasya hi || 16 ||

अयं मे दक्षिणात्पार्श्वाद्ब्रह्मा लोकपितामहः ।। वामपार्श्वाच्च विष्णुस्त्वं समुत्पन्नः परात्मनः ।। १७ ।।

ayaṃ me dakṣiṇātpārśvādbrahmā lokapitāmahaḥ || vāmapārśvācca viṣṇustvaṃ samutpannaḥ parātmanaḥ || 17 ||

प्रीतोहं युवयोस्सम्यग्वरं दद्यां यथेप्सितम् ।। मयि भक्तिर्दृढा भूयाद्युवयोरभ्यनुज्ञया ।। १८ ।।

prītohaṃ yuvayossamyagvaraṃ dadyāṃ yathepsitam || mayi bhaktirdṛḍhā bhūyādyuvayorabhyanujñayā || 18 ||

पार्थिवीं चैव मन्मूर्तिं विधाय कुरुतं युवाम् ।। सेवां च विविधां प्राज्ञौ कृत्वा सुखमवाप्स्यथ ।। १९ ।।

pārthivīṃ caiva manmūrtiṃ vidhāya kurutaṃ yuvām || sevāṃ ca vividhāṃ prājñau kṛtvā sukhamavāpsyatha || 19 ||

ब्रह्मन्सृष्टिं कुरु त्वं हि मदाज्ञापरिपालकः ।। वत्स वत्स हरे त्वं च पालयैवं चराचरम् ।। 2.1.9.२० ।।

brahmansṛṣṭiṃ kuru tvaṃ hi madājñāparipālakaḥ || vatsa vatsa hare tvaṃ ca pālayaivaṃ carācaram || 2.1.9.20 ||

ब्रह्मोवाच ।।

इत्युक्त्वा नौ प्रभुरताभ्यां पूजाविधिमदाच्छुभाम् ।। येनैव पूजितश्शंभुः फलं यच्छत्यनेकशः ।। २१ ।।

ityuktvā nau prabhuratābhyāṃ pūjāvidhimadācchubhām || yenaiva pūjitaśśaṃbhuḥ phalaṃ yacchatyanekaśaḥ || 21 ||

ब्रह्मोवाच ।।

इत्याकर्ण्य वचश्शंभोर्मया च सहितो हरिः ।। प्रत्युवाच महेशानं प्रणिपत्य कृतांजलिः ।। २२ ।।

ityākarṇya vacaśśaṃbhormayā ca sahito hariḥ || pratyuvāca maheśānaṃ praṇipatya kṛtāṃjaliḥ || 22 ||

विष्णुरुवाच ।।

यदि प्रीतिः समुत्पन्ना यदि देयो वरश्च नौ ।। भक्तिर्भवतु नौ नित्यं त्वयि चाव्यभिचारिणी ।। २३ ।।

yadi prītiḥ samutpannā yadi deyo varaśca nau || bhaktirbhavatu nau nityaṃ tvayi cāvyabhicāriṇī || 23 ||

त्वमप्यवतरस्वाद्य लीलया निर्गुणोपि हि ।। सहायं कुरु नौ तात त्वं परः परमेश्वरः ।। २४ ।।

tvamapyavatarasvādya līlayā nirguṇopi hi || sahāyaṃ kuru nau tāta tvaṃ paraḥ parameśvaraḥ || 24 ||

आवयोर्देवदेवेश विवादमपि शोभनम् ।। इहागतो भवान्यस्माद्विवादशमनाय नौ ।। २५ ।।

āvayordevadeveśa vivādamapi śobhanam || ihāgato bhavānyasmādvivādaśamanāya nau || 25 ||

ब्रह्मोवाच ।।

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा पुनः प्राह हरो हरिम् ।। प्रणिपत्य स्थितं मूर्ध्ना कृतांजलिपुटः स्वयम् ।। २६।।

tasya tadvacanaṃ śrutvā punaḥ prāha haro harim || praṇipatya sthitaṃ mūrdhnā kṛtāṃjalipuṭaḥ svayam || 26||

श्रीमहेश उवाच ।।

प्रलयस्थितिसर्गाणां कर्ताहं सगुणोऽगुणः ।। परब्रह्म निर्विकारी सच्चिदानंदलक्षणः ।। २७ ।।

pralayasthitisargāṇāṃ kartāhaṃ saguṇo'guṇaḥ || parabrahma nirvikārī saccidānaṃdalakṣaṇaḥ || 27 ||

त्रिया भिन्नो ह्यहं विष्णो ब्रह्मविष्णुहराख्यया।। सर्गरक्षालयगुणैर्निष्कलोहं सदा हरे ।। २८।।

triyā bhinno hyahaṃ viṣṇo brahmaviṣṇuharākhyayā|| sargarakṣālayaguṇairniṣkalohaṃ sadā hare || 28||

स्तुतोऽहं यत्त्वया विष्णो ब्रह्मणा मेऽवतारणे।। प्रार्थनां तां करिष्यामि सत्यां यद्भक्तवत्सलः ।। २९।।

stuto'haṃ yattvayā viṣṇo brahmaṇā me'vatāraṇe|| prārthanāṃ tāṃ kariṣyāmi satyāṃ yadbhaktavatsalaḥ || 29||

मद्रूपं परमं ब्रह्मन्नीदृशं भवदंगतः ।। प्रकटीभविता लोके नाम्ना रुद्रः प्रकीर्तितः ।। 2.1.9.३०।।

madrūpaṃ paramaṃ brahmannīdṛśaṃ bhavadaṃgataḥ || prakaṭībhavitā loke nāmnā rudraḥ prakīrtitaḥ || 2.1.9.30||

मदंशात्तस्य सामर्थ्यं न्यूनं नैव भविष्यति ।। योहं सोहं न भेदोस्ति पूजाविधिविधानतः ।। ३१।।

madaṃśāttasya sāmarthyaṃ nyūnaṃ naiva bhaviṣyati || yohaṃ sohaṃ na bhedosti pūjāvidhividhānataḥ || 31||

यथा च ज्योतिषस्संगाज्जलादेः स्पर्शता न वै ।। तथा ममागुणस्यापि संयोगाद्बन्धनं न हि ।। ३२ ।।

yathā ca jyotiṣassaṃgājjalādeḥ sparśatā na vai || tathā mamāguṇasyāpi saṃyogādbandhanaṃ na hi || 32 ||

शिवरूपं ममैतञ्च रुद्रोऽपि शिववत्तदा ।। न तत्र परभेदो वै कर्तव्यश्च महामुने ।। ३३ ।।

śivarūpaṃ mamaitañca rudro'pi śivavattadā || na tatra parabhedo vai kartavyaśca mahāmune || 33 ||

वस्तुतो ह्येकरूपं हि द्विधा भिन्नं जगत्युत ।। अतो न भेदा विज्ञेयः शिवे रुद्रे कदाचन ।। ३४ ।।

vastuto hyekarūpaṃ hi dvidhā bhinnaṃ jagatyuta || ato na bhedā vijñeyaḥ śive rudre kadācana || 34 ||

सुवर्णस्य तथैकस्य वस्तुत्वं नैव गच्छति ।। अलंकृतिकृते देव नामभेदो न वस्तुतः ।। ३५।।

suvarṇasya tathaikasya vastutvaṃ naiva gacchati || alaṃkṛtikṛte deva nāmabhedo na vastutaḥ || 35||

तथैकस्या मृदो भेदो नानापात्रे न वस्तुतः।। कारणस्यैव कार्ये च सन्निधानं निदर्शनम् ।। ३६।।

tathaikasyā mṛdo bhedo nānāpātre na vastutaḥ|| kāraṇasyaiva kārye ca sannidhānaṃ nidarśanam || 36||

ज्ञातव्यं बुधवर्यैश्च निर्मलज्ञानिभिः सुरौ ।। एवं ज्ञात्वा भवभ्यां तु न दृश्यं भेदकार णम् ।। ३७।।

jñātavyaṃ budhavaryaiśca nirmalajñānibhiḥ surau || evaṃ jñātvā bhavabhyāṃ tu na dṛśyaṃ bhedakāra ṇam || 37||

वस्तुवत्सर्वदृश्यं च शिवरूपम्मतम्मम ।। अहं भवानजश्चैव रुद्रो योऽयं भविष्यति।। ३८।।

vastuvatsarvadṛśyaṃ ca śivarūpammatammama || ahaṃ bhavānajaścaiva rudro yo'yaṃ bhaviṣyati|| 38||

एकरूपा न भेदस्तु भेदे वै बंधनं भवेत् ।। तथापि च मदीयं हि शिवरूपं सनातनम् ।। ३९।।

ekarūpā na bhedastu bhede vai baṃdhanaṃ bhavet || tathāpi ca madīyaṃ hi śivarūpaṃ sanātanam || 39||

मूलीभूतं सदोक्तं च सत्यज्ञानमनंतकम्।। एवं ज्ञात्वा सदा ध्येयं मनसा चैव तत्त्वतः ।। 2.1.9.४० ।।

mūlībhūtaṃ sadoktaṃ ca satyajñānamanaṃtakam|| evaṃ jñātvā sadā dhyeyaṃ manasā caiva tattvataḥ || 2.1.9.40 ||

श्रूयतां चैव भो ब्रह्मन्यद्गोप्यं कथ्यते मया ।। भवंतौ प्रकृतेर्यातौ नायं वै प्रकृतेः पुनः ।। ४१।।

śrūyatāṃ caiva bho brahmanyadgopyaṃ kathyate mayā || bhavaṃtau prakṛteryātau nāyaṃ vai prakṛteḥ punaḥ || 41||

मदाज्ञा जायते तत्र ब्रह्मणो भ्रुकुटेरहम्।। गुणेष्वपि यथा प्रोक्तस्तामसः प्रकृतो हरः ।। ४२।।

madājñā jāyate tatra brahmaṇo bhrukuṭeraham|| guṇeṣvapi yathā proktastāmasaḥ prakṛto haraḥ || 42||

वैकारिकश्च विज्ञेयो योऽहंकार उदाहृतः ।। नामतो वस्तुतो नैव तामसः परिचक्ष्यते।। ४३।।

vaikārikaśca vijñeyo yo'haṃkāra udāhṛtaḥ || nāmato vastuto naiva tāmasaḥ paricakṣyate|| 43||

एतस्मात्कारणाद्ब्रह्मन्करणीयमिदं त्वया ।। सृष्टिकर्ता भव ब्रह्मन्सृष्टेश्च पालको हरिः ।। ४४।।

etasmātkāraṇādbrahmankaraṇīyamidaṃ tvayā || sṛṣṭikartā bhava brahmansṛṣṭeśca pālako hariḥ || 44||

मदीयश्च तथांऽशो यो लयकर्ता भविष्यति ।। इयं या प्रकृतिर्देवी ह्युमाख्या परमेश्वरी ।। ४५।।

madīyaśca tathāṃ'śo yo layakartā bhaviṣyati || iyaṃ yā prakṛtirdevī hyumākhyā parameśvarī || 45||

तस्यास्तु शक्तिर्वा देवी ब्रह्माणं सा भजिष्यति ।। अन्या शक्तिः पुनस्तत्र प्रकृतेः संभविष्यति ।। ४६।।

tasyāstu śaktirvā devī brahmāṇaṃ sā bhajiṣyati || anyā śaktiḥ punastatra prakṛteḥ saṃbhaviṣyati || 46||

समाश्रयिष्यति विष्णुं लक्ष्मीरूपेण सा तदा।। पुनश्च काली नाम्ना सा मदंशं प्राप्स्यति ध्रुवम् ।। ४७।।

samāśrayiṣyati viṣṇuṃ lakṣmīrūpeṇa sā tadā|| punaśca kālī nāmnā sā madaṃśaṃ prāpsyati dhruvam || 47||

ज्योती रूपेण सा तत्र कार्यार्थे संभविष्यति ।। एवं देव्यास्तथा प्रोक्ताश्शक्तयः परमाश्शुभाः ।। ४८ ।।

jyotī rūpeṇa sā tatra kāryārthe saṃbhaviṣyati || evaṃ devyāstathā proktāśśaktayaḥ paramāśśubhāḥ || 48 ||

सृष्टिस्थितिलयानां हि कार्यं तासां क्रमाद्ध्रुवम् ।। एतस्याः प्रकृत्तेरंशा मत्प्रियायास्सुरौत्तम ।। ४९।।

sṛṣṭisthitilayānāṃ hi kāryaṃ tāsāṃ kramāddhruvam || etasyāḥ prakṛtteraṃśā matpriyāyāssurauttama || 49||

त्वं च लक्ष्मीमुपाश्रित्य कार्यं कर्तुमिहार्हसि ।। ब्रह्मंस्त्वं च गिरां देवीं प्रकृत्यंशामवाप्य च ।। 2.1.9.५० ।।

tvaṃ ca lakṣmīmupāśritya kāryaṃ kartumihārhasi || brahmaṃstvaṃ ca girāṃ devīṃ prakṛtyaṃśāmavāpya ca || 2.1.9.50 ||

सृष्टिकार्यं हृदा कर्तुम्मन्निदेशादिहार्हसि ।। अहं कालीं समाश्रित्य मत्प्रियांशां परात्पराम् ।। ५१ ।।

sṛṣṭikāryaṃ hṛdā kartummannideśādihārhasi || ahaṃ kālīṃ samāśritya matpriyāṃśāṃ parātparām || 51 ||

रुद्ररूपेण प्रलयं करिष्ये कार्यमुत्तमम् ।। चतुर्वर्णमयं लोकं तत्सर्वैराश्रमै ध्रुवम् ।। ५२ ।।

rudrarūpeṇa pralayaṃ kariṣye kāryamuttamam || caturvarṇamayaṃ lokaṃ tatsarvairāśramai dhruvam || 52 ||

तदन्यैर्विविधैः कार्यैः कृत्वा सुखमवाप्स्यथः।। ज्ञानविज्ञानसंयुक्तो लोकानां हितकारकः ।। ५३ ।।

tadanyairvividhaiḥ kāryaiḥ kṛtvā sukhamavāpsyathaḥ|| jñānavijñānasaṃyukto lokānāṃ hitakārakaḥ || 53 ||

मुक्तिदोऽत्र भवानद्य भव लोके मदाज्ञया ।। मद्दर्शने फलं यद्वत्तदेव तव दर्शने ।। ५४।।

muktido'tra bhavānadya bhava loke madājñayā || maddarśane phalaṃ yadvattadeva tava darśane || 54||

इति दत्तो वरस्तेद्य सत्यं सत्यं न संशयः।। ममैव हृदये विष्णुर्विष्णोश्च हृदये ह्यहम् ।। ५५।।

iti datto varastedya satyaṃ satyaṃ na saṃśayaḥ|| mamaiva hṛdaye viṣṇurviṣṇośca hṛdaye hyaham || 55||

उभयोरंतरं यो वै न जानाति मनो मम ।। वामांगजो मम हरिर्दक्षिणांगोद्भवो विधिः ।। ५६ ।।

ubhayoraṃtaraṃ yo vai na jānāti mano mama || vāmāṃgajo mama harirdakṣiṇāṃgodbhavo vidhiḥ || 56 ||

महाप्रलयकृद्रुद्रो विश्वात्मा हृदयोद्भवः ।। त्रिधा भिन्नो ह्यहं विष्णो ब्रह्मविष्णुभवाख्यया ।। ५७।।

mahāpralayakṛdrudro viśvātmā hṛdayodbhavaḥ || tridhā bhinno hyahaṃ viṣṇo brahmaviṣṇubhavākhyayā || 57||

सर्गरक्षालयकरस्त्रिगुणैरज आदिभिः ।। गुणभिन्नश्शिवस्साक्षात्प्रकृते पुरुषात्परः ।। ५८ ।।

sargarakṣālayakarastriguṇairaja ādibhiḥ || guṇabhinnaśśivassākṣātprakṛte puruṣātparaḥ || 58 ||

परं ब्रह्माद्वयो नित्योऽनन्तः पूर्णो निरंजनः ।। अंतस्तमो वहिस्सत्त्वस्त्रिजगत्पालको हरिः ।। ५९ ।।

paraṃ brahmādvayo nityo'nantaḥ pūrṇo niraṃjanaḥ || aṃtastamo vahissattvastrijagatpālako hariḥ || 59 ||

अंतर्बहीरजाश्चैव त्रिजगत्सृष्टिकृद्विधिः ।। एवं गुणास्त्रिदेवेषु गुणभिन्नः शिवः स्मृतः ।। ६१ ।।

aṃtarbahīrajāścaiva trijagatsṛṣṭikṛdvidhiḥ || evaṃ guṇāstrideveṣu guṇabhinnaḥ śivaḥ smṛtaḥ || 61 ||

विष्णो सृष्टिकरं प्रीत्या पालयैनं पितामहम् ।। संपूज्यस्त्रिषु लोकेषु भविष्यसि मदाज्ञया ।। ६२ ।।

viṣṇo sṛṣṭikaraṃ prītyā pālayainaṃ pitāmaham || saṃpūjyastriṣu lokeṣu bhaviṣyasi madājñayā || 62 ||

तव सेव्यो विधेश्चापि रुद्र एव भविष्यति ।। शिवपूर्णावतारो हि त्रिजगल्लयकारकः।। ६३।।

tava sevyo vidheścāpi rudra eva bhaviṣyati || śivapūrṇāvatāro hi trijagallayakārakaḥ|| 63||

पाद्मे भविष्यति सुतः कल्पे तव पितामहः ।। तदा द्रक्ष्यसि मां चैव सोऽपि द्रक्ष्यति पद्मजः ।। ६४ ।।

pādme bhaviṣyati sutaḥ kalpe tava pitāmahaḥ || tadā drakṣyasi māṃ caiva so'pi drakṣyati padmajaḥ || 64 ||

एवमुक्त्वा महेशानः कृपां कृत्वातुलां हरः ।। पुनः प्रोवाच सुप्रीत्या विष्णुं सर्वेश्वरः प्रभुः ।। ६५ ।।

evamuktvā maheśānaḥ kṛpāṃ kṛtvātulāṃ haraḥ || punaḥ provāca suprītyā viṣṇuṃ sarveśvaraḥ prabhuḥ || 65 ||

इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां प्रथम खण्डे सृष्ट्युपाख्याने शिवतत्त्ववर्णनो नाम नवमोऽध्यायः ।। ९।।

iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ prathama khaṇḍe sṛṣṭyupākhyāne śivatattvavarṇano nāma navamo'dhyāyaḥ || 9||