व्यास उवाच ।।
सनत्कुमार सर्वज्ञ हते तस्मिन्सुरद्रुहि ।। किमकार्षीत्ततस्तस्य ज्येष्ठभ्राता महासुरः ।। १।।
sanatkumāra sarvajña hate tasminsuradruhi || kimakārṣīttatastasya jyeṣṭhabhrātā mahāsuraḥ || 1||
कुतूहलमिति श्रोतुं ममाऽतीह मुनीश्वर ।। तच्छ्रावय कृपां कृत्वा ब्रह्मपुत्र नमोस्तु ते ।। २ ।।
kutūhalamiti śrotuṃ mamā'tīha munīśvara || tacchrāvaya kṛpāṃ kṛtvā brahmaputra namostu te || 2 ||
ब्रह्मोवाच ।।
इत्याकर्ण्य वचस्तस्य व्यासस्य स मुनीश्वरः ।। सनत्कुमारः प्रोवाच स्मृत्वा शिवपदाम्बुजम् ।। ३।।
ityākarṇya vacastasya vyāsasya sa munīśvaraḥ || sanatkumāraḥ provāca smṛtvā śivapadāmbujam || 3||
सनत्कुमार उवाच ।।
भ्रातर्येवं विनिहते हरिणा क्रोडमूर्तिना ।। हिरण्यकशिपुर्व्यास पर्यतप्यद्रुषा शुचा।। ४।।
bhrātaryevaṃ vinihate hariṇā kroḍamūrtinā || hiraṇyakaśipurvyāsa paryatapyadruṣā śucā|| 4||
ततः प्रजानां कदनं विधातुं कदनप्रियान् ।। निर्दिदेशाऽसुरान्वीरान्हरि वैरप्रियो हि सः ।। ५।।
tataḥ prajānāṃ kadanaṃ vidhātuṃ kadanapriyān || nirdideśā'surānvīrānhari vairapriyo hi saḥ || 5||
अथ ते भर्तृसंदेशमादाय शिरसाऽसुराः।। देवप्रजानां कदनं विदधुः कदनप्रियाः ।। ६।।
atha te bhartṛsaṃdeśamādāya śirasā'surāḥ|| devaprajānāṃ kadanaṃ vidadhuḥ kadanapriyāḥ || 6||
ततो विप्रकृते लोकेऽसुरैस्तेर्दुष्टमानसैः।। दिवं देवाः परित्यज्य भुवि चेरुरलक्षिताः ।। ७।।
tato viprakṛte loke'suraisterduṣṭamānasaiḥ|| divaṃ devāḥ parityajya bhuvi ceruralakṣitāḥ || 7||
हिरण्यकशिपुर्भ्रातुस्संपरेतस्य दुःखितः ।। कृत्वा करोदकादीनि तत्कलत्राद्यसांत्वयत् ।। ८ ।।
hiraṇyakaśipurbhrātussaṃparetasya duḥkhitaḥ || kṛtvā karodakādīni tatkalatrādyasāṃtvayat || 8 ||
ततस्स दैत्यराजेन्द्रो ह्यजेयमजरामरम् ।। आत्मानमप्र तिद्वंद्वमेकराज्यं व्यधित्सत ।। ९ ।।
tatassa daityarājendro hyajeyamajarāmaram || ātmānamapra tidvaṃdvamekarājyaṃ vyadhitsata || 9 ||
स तेपे मंदरद्रोण्यां तपः परमदारुणम् ।। ऊर्द्ध्वबाहुर्नभोदृष्टिः षादांगुष्ठाश्रितावनिः ।। 2.5.43.१०।।
sa tepe maṃdaradroṇyāṃ tapaḥ paramadāruṇam || ūrddhvabāhurnabhodṛṣṭiḥ ṣādāṃguṣṭhāśritāvaniḥ || 2.5.43.10||
तस्मिंस्तपस्तप्यमाने देवास्सर्वे बलान्विताः ।। दैत्यान्सर्वान्विनिर्जित्य स्वानि स्थानानि भेजिरे ।। ११ ।।
tasmiṃstapastapyamāne devāssarve balānvitāḥ || daityānsarvānvinirjitya svāni sthānāni bhejire || 11 ||
तस्य मूर्द्ध्नस्समुद्भूतः सधूमोग्निस्तपोमयः ।। तिर्यगूर्द्ध्वमधोलोकानतपद्विष्वगीरितः ।। १२ ।।
tasya mūrddhnassamudbhūtaḥ sadhūmognistapomayaḥ || tiryagūrddhvamadholokānatapadviṣvagīritaḥ || 12 ||
तेन तप्ता दिवं त्यक्त्वा ब्रह्मलोकं ययुस्सुराः।। धात्रे विज्ञापयामासुस्तत्तपोविकृताननाः ।। १३ ।।
tena taptā divaṃ tyaktvā brahmalokaṃ yayussurāḥ|| dhātre vijñāpayāmāsustattapovikṛtānanāḥ || 13 ||
अथ विज्ञापितो देवैर्व्यास तैरात्मभूर्विधिः।। परीतो भृगुदक्षाद्यैर्ययौ दैत्येश्वराश्रमम् १।।
atha vijñāpito devairvyāsa tairātmabhūrvidhiḥ|| parīto bhṛgudakṣādyairyayau daityeśvarāśramam 1||
प्रताप्य लोकानखिलांस्ततोऽसौ समागतं पद्मभवं ददर्श ।। वरं हि दातुं तमुवाच धाता वरं वृणीष्वेति पितामहोपि ।। निशम्य वाचं मधुरां विधातुर्वचोऽब्रवीदेव ममूढबुद्धिः ।। १५ ।।
pratāpya lokānakhilāṃstato'sau samāgataṃ padmabhavaṃ dadarśa || varaṃ hi dātuṃ tamuvāca dhātā varaṃ vṛṇīṣveti pitāmahopi || niśamya vācaṃ madhurāṃ vidhāturvaco'bravīdeva mamūḍhabuddhiḥ || 15 ||
हिरण्यकशिपुरुवाच ।।
मृत्योर्भयं मे भगवन्प्रजेश पितामहाभून्न कदापि देव ।। शास्त्रास्त्रपाशाशनिशुष्कवृक्षगिरीन्द्रतोयाग्निरिपुप्रहारैः ।। १६ ।।
mṛtyorbhayaṃ me bhagavanprajeśa pitāmahābhūnna kadāpi deva || śāstrāstrapāśāśaniśuṣkavṛkṣagirīndratoyāgniripuprahāraiḥ || 16 ||
देवैश्च दैत्यैर्मुनिभिश्च सिद्धैस्त्वत्सृष्टजीवैर्बहुवाक्यतः किम् ।। स्वर्गे धरण्यां दिवसे निशायां नैवोर्द्ध्वतो नाप्यधतः प्रजेश ।। १७ ।।
devaiśca daityairmunibhiśca siddhaistvatsṛṣṭajīvairbahuvākyataḥ kim || svarge dharaṇyāṃ divase niśāyāṃ naivorddhvato nāpyadhataḥ prajeśa || 17 ||
सनत्कुमार उवाच ।।
तस्यैतदीदृग्वचनं निशम्य दैत्येन्द्र तुष्टोऽस्मि लभस्व सर्वम् ।। प्रणम्य विष्णुं मनसा तमाह दयान्वितोऽसाविति पद्मयोनिः ।। १८ ।।
tasyaitadīdṛgvacanaṃ niśamya daityendra tuṣṭo'smi labhasva sarvam || praṇamya viṣṇuṃ manasā tamāha dayānvito'sāviti padmayoniḥ || 18 ||
अलं तपस्ते परिपूर्ण कामस्समाः सहस्राणि च षण्णवत्य ।। उत्तिष्ठ राज्यं कुरु दानवानां श्रुत्वा गिरं तत्सुमुखो बभूव ।। १९ ।।
alaṃ tapaste paripūrṇa kāmassamāḥ sahasrāṇi ca ṣaṇṇavatya || uttiṣṭha rājyaṃ kuru dānavānāṃ śrutvā giraṃ tatsumukho babhūva || 19 ||
राज्याभिषिक्तः प्रपितामहेन त्रैलोक्यनाशाय मतिं चकार ।। उत्साद्य धर्मान् सकलान्प्रमत्तो जित्वाहवे सोपि सुरान्समस्तान् ।। ।। 2.5.43.२० ।।
rājyābhiṣiktaḥ prapitāmahena trailokyanāśāya matiṃ cakāra || utsādya dharmān sakalānpramatto jitvāhave sopi surānsamastān || || 2.5.43.20 ||
ततो भयादिंद्रमुखाश्च देवाः पितामहाज्ञां समवाप्य सर्वे ।। उपद्रुता दैत्यवरेण जाताः क्षीरोदधिं यत्र हरिस्तु शेते ।। २१ ।।
tato bhayādiṃdramukhāśca devāḥ pitāmahājñāṃ samavāpya sarve || upadrutā daityavareṇa jātāḥ kṣīrodadhiṃ yatra haristu śete || 21 ||
आराधयामासुरतीव विष्णुं स्तुत्वा वचोभित्सुखदं हि मत्वा ।। निवेदयामासुरथो प्रसन्नं दुःखं स्वकीयं सकलं हि तेते ।। २२ ।।
ārādhayāmāsuratīva viṣṇuṃ stutvā vacobhitsukhadaṃ hi matvā || nivedayāmāsuratho prasannaṃ duḥkhaṃ svakīyaṃ sakalaṃ hi tete || 22 ||
श्रुत्वा तदीयं सकलं हि दुःखं तुष्टो रमेशः प्रददौ वरांस्तु ।। उत्थाय तस्माच्छयनादुपेन्द्रो निजानुरूपैर्विविधैर्वचोभिः ।। २३ ।।
śrutvā tadīyaṃ sakalaṃ hi duḥkhaṃ tuṣṭo rameśaḥ pradadau varāṃstu || utthāya tasmācchayanādupendro nijānurūpairvividhairvacobhiḥ || 23 ||
आश्वास्य देवानखिलान्मुनीन्वा उवाच वैश्वानरतुल्यतेजाः ।। दैत्यं हनिष्ये प्रसभं सुरेशाः प्रयात धामानि निजानि तुष्टाः।। २४ ।।
āśvāsya devānakhilānmunīnvā uvāca vaiśvānaratulyatejāḥ || daityaṃ haniṣye prasabhaṃ sureśāḥ prayāta dhāmāni nijāni tuṣṭāḥ|| 24 ||
श्रुत्वा रमेशस्य वचस्सुरेशाः शक्रादिकास्ते निखिलाः सुतुष्टाः।। ययुः स्वधामानि हिरण्यनेत्रानुजं च मत्वा निहतं मुनीश ।। २५ ।।
śrutvā rameśasya vacassureśāḥ śakrādikāste nikhilāḥ sutuṣṭāḥ|| yayuḥ svadhāmāni hiraṇyanetrānujaṃ ca matvā nihataṃ munīśa || 25 ||
आश्रित्य रूपं जटिलं करालं दंष्ट्रायुधं तीक्ष्णनखं सुनासम् ।। सैंहं च नारं सुविदारितास्यं मार्तंडकोटिप्रतिमं सुघोरम् ।। २६ ।।
āśritya rūpaṃ jaṭilaṃ karālaṃ daṃṣṭrāyudhaṃ tīkṣṇanakhaṃ sunāsam || saiṃhaṃ ca nāraṃ suvidāritāsyaṃ mārtaṃḍakoṭipratimaṃ sughoram || 26 ||
युगांतकालाग्निसमप्रभावं जगन्मयं किं बहुभिर्वचोभिः ।। अस्तं रवौसोऽपि हि गच्छतीशो गतोऽसुराणां नगरीं महात्मा ।। २७ ।।
yugāṃtakālāgnisamaprabhāvaṃ jaganmayaṃ kiṃ bahubhirvacobhiḥ || astaṃ ravauso'pi hi gacchatīśo gato'surāṇāṃ nagarīṃ mahātmā || 27 ||
कृत्वा च युद्धं प्रबलैस्स दैत्यैर्हत्वाथ तान्दैत्यगणान्गृहीत्वा ।। बभ्राम तत्राद्रुतविक्रमश्च बभंज तांस्तानसुरान्नृसिंहः ।। २८ ।
kṛtvā ca yuddhaṃ prabalaissa daityairhatvātha tāndaityagaṇāngṛhītvā || babhrāma tatrādrutavikramaśca babhaṃja tāṃstānasurānnṛsiṃhaḥ || 28 |
दृष्टस्स दैत्यैरतुलप्रभावस्ते रेभिरे ते हि तथैव सर्वे ।। सिंहं च तं सर्वमयं निरीक्ष्य प्रह्लादनामा दितिजेन्द्रपुत्रः ।। उवाच राजानमयं मृगेन्द्रो जगन्मयः किं समुपागतश्च ।। २९ ।।
dṛṣṭassa daityairatulaprabhāvaste rebhire te hi tathaiva sarve || siṃhaṃ ca taṃ sarvamayaṃ nirīkṣya prahlādanāmā ditijendraputraḥ || uvāca rājānamayaṃ mṛgendro jaganmayaḥ kiṃ samupāgataśca || 29 ||
प्रह्लाद उवाच।।
एष प्रविष्टो भगवाननंतो नृसिंहमात्रो नगरं त्वदंतः ।। निवृत्य युद्धाच्छ रणं प्रयाहि पश्यामि सिंहस्य करालमूर्त्तिम् ।। 2.5.43.३०।।
eṣa praviṣṭo bhagavānanaṃto nṛsiṃhamātro nagaraṃ tvadaṃtaḥ || nivṛtya yuddhāccha raṇaṃ prayāhi paśyāmi siṃhasya karālamūrttim || 2.5.43.30||
यस्मान्न योद्धा भुवनत्रयेऽपि कुरुष्व राज्यं विनमन्मृगेन्द्रम् ।। श्रुत्वा स्वपुत्रस्य वचो दुरात्मा तमाह भीतोऽसि किमत्र पुत्र ।। ३१।।
yasmānna yoddhā bhuvanatraye'pi kuruṣva rājyaṃ vinamanmṛgendram || śrutvā svaputrasya vaco durātmā tamāha bhīto'si kimatra putra || 31||
उक्त्वेति पुत्रं दितिजाधिनाथो दैत्यर्षभान्वीरवरान्स राजा ।। गृह्णंतु वै सिंहममुं भवंतो वीरा विरूपभ्रुकुटीक्षणं तु ।। ३२ ।।
uktveti putraṃ ditijādhinātho daityarṣabhānvīravarānsa rājā || gṛhṇaṃtu vai siṃhamamuṃ bhavaṃto vīrā virūpabhrukuṭīkṣaṇaṃ tu || 32 ||
तस्याज्ञया दैत्यवरास्ततस्ते ग्रहीतुकामा विविशुर्मृगेन्द्रम् ।। क्षणेन दग्धाश्शलभा इवाग्निं रूपाभिलाषात्प्रविविक्षवो वै ।। ३३।।
tasyājñayā daityavarāstataste grahītukāmā viviśurmṛgendram || kṣaṇena dagdhāśśalabhā ivāgniṃ rūpābhilāṣātpravivikṣavo vai || 33||
दैत्येषु दग्धेष्वपि दैत्यराजश्चकार युद्धं स मृगाधिपेन ।। शस्त्रैस्समग्रैरखिलैस्तथास्त्रैश्श क्त्यर्ष्टिपाशांकुशपावकाद्यैः ।। ३४ ।।
daityeṣu dagdheṣvapi daityarājaścakāra yuddhaṃ sa mṛgādhipena || śastraissamagrairakhilaistathāstraiśśa ktyarṣṭipāśāṃkuśapāvakādyaiḥ || 34 ||
संयुध्यतोरेव तयोर्जगाम ब्राह्मं दिनं व्यास हि शस्त्रपाण्योः ।। प्रवीरयोर्वीररवेण गर्जतोः परस्परं क्रोधसुयुक्तचेतसोः ।। ३५।।
saṃyudhyatoreva tayorjagāma brāhmaṃ dinaṃ vyāsa hi śastrapāṇyoḥ || pravīrayorvīraraveṇa garjatoḥ parasparaṃ krodhasuyuktacetasoḥ || 35||
ततः स दैत्यस्सहसा बहूंश्च कृत्वा भुजाञ्छस्त्रयुतान्निरीक्ष्य।। नृसिंहरूपं प्रययौ मृगेन्द्र संयुध्यमानं सहसा समंतात् ।। ३६ ।।
tataḥ sa daityassahasā bahūṃśca kṛtvā bhujāñchastrayutānnirīkṣya|| nṛsiṃharūpaṃ prayayau mṛgendra saṃyudhyamānaṃ sahasā samaṃtāt || 36 ||
ततस्सुयुद्धं त्वतिदुस्सहं तु शस्त्रैस्समस्तैश्च तथाखिलास्त्रैः ।। कृत्वा महादैत्यवरो नृसिंहं क्षयं गतैश्शूल धरोऽभ्युपायात् ।। ३७।।
tatassuyuddhaṃ tvatidussahaṃ tu śastraissamastaiśca tathākhilāstraiḥ || kṛtvā mahādaityavaro nṛsiṃhaṃ kṣayaṃ gataiśśūla dharo'bhyupāyāt || 37||
ततो गृहीतस्स मृगाधिपेन भुजैरनेकैर्गिरिसारवद्भि ।। निधाय जानौ स भुजांतरेषु नखांकुरैर्दानवमर्मभिद्भिः ।। ३. ।।
tato gṛhītassa mṛgādhipena bhujairanekairgirisāravadbhi || nidhāya jānau sa bhujāṃtareṣu nakhāṃkurairdānavamarmabhidbhiḥ || 3. ||
नखास्त्रहृत्पद्ममसृग्विमिश्रमुत्पाद्य जीवाद्विगतः क्षणेन ।। त्यक्तस्तदानीं स तु काष्ठभूतः पुनः पुनश्चूर्णितसर्वगात्रः ।। ३९।।
nakhāstrahṛtpadmamasṛgvimiśramutpādya jīvādvigataḥ kṣaṇena || tyaktastadānīṃ sa tu kāṣṭhabhūtaḥ punaḥ punaścūrṇitasarvagātraḥ || 39||
तस्मिन्हते देवरिपौ प्रसन्नः प्रह्लादमामंत्र्य कृतप्रणामम् ।। राज्येऽभिषिच्याद्भुतवीर्यविष्णुस्ततः प्रयातो गतिमप्रतर्क्याम् ।। 2.5.43.४० ।।
tasminhate devaripau prasannaḥ prahlādamāmaṃtrya kṛtapraṇāmam || rājye'bhiṣicyādbhutavīryaviṣṇustataḥ prayāto gatimapratarkyām || 2.5.43.40 ||
ततोऽतिहृष्टास्सकलास्सुरेशाः प्रणम्य विष्णुं दिशि विप्र तस्याम् ।। ययुः स्वधामानि पितामहाद्याः कृतस्वकार्यं भगवंतमीड्यम् ।। ४१ ।।
tato'tihṛṣṭāssakalāssureśāḥ praṇamya viṣṇuṃ diśi vipra tasyām || yayuḥ svadhāmāni pitāmahādyāḥ kṛtasvakāryaṃ bhagavaṃtamīḍyam || 41 ||
प्रवर्णितं त्वंधकजन्म रुद्राद्धिरण्यनेत्रस्य मृतिर्वराहात् ।। नृसिंहतस्तत्सहजस्य नाशः प्रह्लादराज्याप्तिरिति प्रसंगात् ।। ४२ ।।
pravarṇitaṃ tvaṃdhakajanma rudrāddhiraṇyanetrasya mṛtirvarāhāt || nṛsiṃhatastatsahajasya nāśaḥ prahlādarājyāptiriti prasaṃgāt || 42 ||
शृणु त्विदानीं द्विजवर्य मत्तोंधकप्रभावं भवकृत्यलब्धम् ।। हरेण युद्धं खलु तस्य पश्चाद्गणाधिपत्यं गिरिशस्य तस्य।। ४३ ।।
śṛṇu tvidānīṃ dvijavarya mattoṃdhakaprabhāvaṃ bhavakṛtyalabdham || hareṇa yuddhaṃ khalu tasya paścādgaṇādhipatyaṃ giriśasya tasya|| 43 ||
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखंडे गणाधिपत्यप्राप्त्यंधकजन्म हिरण्यनेत्रहिरण्यकशिपुवधवर्णनं नाम त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः ।। ४३ ।।
iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ pañcame yuddhakhaṃḍe gaṇādhipatyaprāptyaṃdhakajanma hiraṇyanetrahiraṇyakaśipuvadhavarṇanaṃ nāma tricatvāriṃśo'dhyāyaḥ || 43 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
