व्यास उवाच ।।
अनिरुद्धे हृतै पौत्रे कृष्णस्य मुनिसत्तम ।। कुंभांडसुतया कृष्णः किमकार्षीद्धि तद्वद ।। १ ।।
aniruddhe hṛtai pautre kṛṣṇasya munisattama || kuṃbhāṃḍasutayā kṛṣṇaḥ kimakārṣīddhi tadvada || 1 ||
सनत्कुमार उवाच ।।
ततो गतेऽनिरुद्धे तु तत्स्त्रीणां रोदनस्वनम् ।। श्रुत्वा च व्यथितः कृष्णो बभूव मुनिसत्तम ।। २ ।।
tato gate'niruddhe tu tatstrīṇāṃ rodanasvanam || śrutvā ca vyathitaḥ kṛṣṇo babhūva munisattama || 2 ||
अपश्यतां चानिरुद्धं तद्बंधूनां हरेस्तथा ।। चत्वारो वार्षिका मासा व्यतीयुरनुशोचताम् ।। ३ ।।
apaśyatāṃ cāniruddhaṃ tadbaṃdhūnāṃ harestathā || catvāro vārṣikā māsā vyatīyuranuśocatām || 3 ||
नारदात्तदुपाकर्ण्य वार्तां बद्धस्य कर्म च ।। आसन्सुव्यथितास्सर्वे वृष्णयः कृष्णदेवताः ।। ४।। !
nāradāttadupākarṇya vārtāṃ baddhasya karma ca || āsansuvyathitāssarve vṛṣṇayaḥ kṛṣṇadevatāḥ || 4|| !
कृष्णस्तद्वृत्तमखिलं श्रुत्वा युद्धाय चादरात् ।। जगाम शोणितपुरं तार्क्ष्यमाहूय तत्क्षणात् ।। ५ ।।
kṛṣṇastadvṛttamakhilaṃ śrutvā yuddhāya cādarāt || jagāma śoṇitapuraṃ tārkṣyamāhūya tatkṣaṇāt || 5 ||
प्रद्युम्नो युयुधानश्च गतस्सांबोथ सारणः ।। नंदोपनंदभद्राद्या रामकृष्णानुवर्तिनः ।। ६ ।।
pradyumno yuyudhānaśca gatassāṃbotha sāraṇaḥ || naṃdopanaṃdabhadrādyā rāmakṛṣṇānuvartinaḥ || 6 ||
अक्षौहिणीभिर्द्वादशभिस्समेतासर्वतो दिशम् ।। रुरुधुर्बाणनगरं समंतात्सात्वतर्षभाः ।। ७ ।।
akṣauhiṇībhirdvādaśabhissametāsarvato diśam || rurudhurbāṇanagaraṃ samaṃtātsātvatarṣabhāḥ || 7 ||
भज्यमानपुरोद्यानप्राकाराट्टालगोपुरम् ।। वीक्ष्यमाणो रुषाविष्टस्तुल्यसैन्योभिनिर्ययौ ।। ८।।
bhajyamānapurodyānaprākārāṭṭālagopuram || vīkṣyamāṇo ruṣāviṣṭastulyasainyobhiniryayau || 8||
बाणार्थे भगवान् रुद्रस्ससुतः प्रमथैर्वृतः ।। आरुह्य नन्दिवृषभं युद्धं कर्त्तुं समाययौ ।। ९ ।।
bāṇārthe bhagavān rudrassasutaḥ pramathairvṛtaḥ || āruhya nandivṛṣabhaṃ yuddhaṃ karttuṃ samāyayau || 9 ||
आसीत्सुतुमुलं युद्धमद्भुतं लोमहर्षणम् ।। कृष्णादिकानां तैस्तत्र रुद्राद्यैर्बाणरक्षकैः ।। 2.5.54.१०।।
āsītsutumulaṃ yuddhamadbhutaṃ lomaharṣaṇam || kṛṣṇādikānāṃ taistatra rudrādyairbāṇarakṣakaiḥ || 2.5.54.10||
कृष्णशंकरयोरासीत्प्रद्युम्नगुहयोरपि।। कूष्मांडकूपकर्णाभ्यां बलेन सह संयुगः ।। ११।।
kṛṣṇaśaṃkarayorāsītpradyumnaguhayorapi|| kūṣmāṃḍakūpakarṇābhyāṃ balena saha saṃyugaḥ || 11||
सांबस्य बाणपुत्रेण बाणेन सह सात्यकेः ।। नन्दिना गरुडस्यापि परेषां च परैरपि ।। १२।।
sāṃbasya bāṇaputreṇa bāṇena saha sātyakeḥ || nandinā garuḍasyāpi pareṣāṃ ca parairapi || 12||
ब्रह्मादयस्सुराधीशा मुनयः सिद्धचारणाः ।। गंधर्वाऽप्सरसो यानैर्विमानैर्द्रष्टुमागमन् ।। १३।।
brahmādayassurādhīśā munayaḥ siddhacāraṇāḥ || gaṃdharvā'psaraso yānairvimānairdraṣṭumāgaman || 13||
प्रमथैर्विविधाकारै रेवत्यंतैः सुदारुणम् ।। युद्धं बभूव विप्रेन्द्र तेषां च यदुवंशिनाम् ।। १४।।
pramathairvividhākārai revatyaṃtaiḥ sudāruṇam || yuddhaṃ babhūva viprendra teṣāṃ ca yaduvaṃśinām || 14||
भ्रात्रा रामेण सहितः प्रद्युम्नेन च धीमता।। कृष्णश्चकार समरमतुलं प्रमथैस्सह।। १५।।
bhrātrā rāmeṇa sahitaḥ pradyumnena ca dhīmatā|| kṛṣṇaścakāra samaramatulaṃ pramathaissaha|| 15||
तत्राग्निनाऽभवद्युद्धं यमेन वरुणेन च ।। विमुखेन त्रिपादेन ज्वरेण च गुहेन च।। १६।।
tatrāgninā'bhavadyuddhaṃ yamena varuṇena ca || vimukhena tripādena jvareṇa ca guhena ca|| 16||
प्रमथैर्विविधाकारैस्तेषामन्यं तदारुणम् ।। युद्धं बभूव विकटं वृष्णीनां रोमहर्षणम् ।। १७।।
pramathairvividhākāraisteṣāmanyaṃ tadāruṇam || yuddhaṃ babhūva vikaṭaṃ vṛṣṇīnāṃ romaharṣaṇam || 17||
विभीषिकाभिर्बह्वीभिः कोटरीभिः पदेपदे ।। निर्ल्लज्जाभिश्च नारीभिः प्रबलाभिरदूरतः ।। १८ ।।
vibhīṣikābhirbahvībhiḥ koṭarībhiḥ padepade || nirllajjābhiśca nārībhiḥ prabalābhiradūrataḥ || 18 ||
शंकरानुचराञ्शौरिर्भूतप्रमथगुह्यकान् ।। द्रावयामास तीक्ष्णाग्रैः शरैः शार्ङ्गधनुश्च्युतैः ।। १९ ।।
śaṃkarānucarāñśaurirbhūtapramathaguhyakān || drāvayāmāsa tīkṣṇāgraiḥ śaraiḥ śārṅgadhanuścyutaiḥ || 19 ||
एवं प्रद्युम्नप्रमुखा वीरा युद्धमहोत्सवाः ।। चक्रुर्युद्धं महाघोरं शत्रुसैन्यं विनाशयन् ।। 2.5.54.२० ।।
evaṃ pradyumnapramukhā vīrā yuddhamahotsavāḥ || cakruryuddhaṃ mahāghoraṃ śatrusainyaṃ vināśayan || 2.5.54.20 ||
विशीर्यमाणं स्वबलं दृष्ट्वा रुद्रोत्यमर्षणः।। क्रोधं चकार सुमहन्ननाद च महोल्बणम् ।। २१ ।।
viśīryamāṇaṃ svabalaṃ dṛṣṭvā rudrotyamarṣaṇaḥ|| krodhaṃ cakāra sumahannanāda ca maholbaṇam || 21 ||
तच्छ्रुत्वा शंकरगणा विनेदुर्युयुधुश्च ते ।। मर्दयन्प्रतियोद्धारं वर्द्धिताश्शंभुतेजसा ।। २२।।
tacchrutvā śaṃkaragaṇā vineduryuyudhuśca te || mardayanpratiyoddhāraṃ varddhitāśśaṃbhutejasā || 22||
पृथग्विधानि चायुक्तं शार्ङ्गास्त्राणि पिनाकिने ।। प्रत्यक्षैश्शमयामास शूलपाणिरविस्मितः ।। २३।।
pṛthagvidhāni cāyuktaṃ śārṅgāstrāṇi pinākine || pratyakṣaiśśamayāmāsa śūlapāṇiravismitaḥ || 23||
ब्रह्मास्त्रस्य च ब्रह्मास्त्रं वायव्यस्य च पार्वतम् ।। आग्नेयस्य च पार्जन्यं नैजं नारायणस्य च ।। २४।।
brahmāstrasya ca brahmāstraṃ vāyavyasya ca pārvatam || āgneyasya ca pārjanyaṃ naijaṃ nārāyaṇasya ca || 24||
कृष्णसैन्यं विदुद्राव प्रतिवीरेण निर्जितम् ।। न तस्थौ समरे व्यास पूर्णरुद्रसुतेजसा ।। २५।।
kṛṣṇasainyaṃ vidudrāva prativīreṇa nirjitam || na tasthau samare vyāsa pūrṇarudrasutejasā || 25||
विद्राविते स्वसैन्ये तु श्रीकृष्णश्च परंतपः ।। स्वं ज्वरं शीतलाख्यं हि व्यसृजद्दारुणं मुने ।। २६।।
vidrāvite svasainye tu śrīkṛṣṇaśca paraṃtapaḥ || svaṃ jvaraṃ śītalākhyaṃ hi vyasṛjaddāruṇaṃ mune || 26||
विद्राविते कृष्णसैन्ये कृष्णस्य शीतलज्वरः ।। अभ्यपद्यत तं रुद्रं मुने दशदिशो दहन् ।। २७।।
vidrāvite kṛṣṇasainye kṛṣṇasya śītalajvaraḥ || abhyapadyata taṃ rudraṃ mune daśadiśo dahan || 27||
महेश्वरोथऽ तं दृष्ट्वायांतं स्वं विसृजज्ज्वरम्।। माहेश्वरो वैष्णवश्च युयुधाते ज्वरावुभौ ।। २८।।
maheśvarotha' taṃ dṛṣṭvāyāṃtaṃ svaṃ visṛjajjvaram|| māheśvaro vaiṣṇavaśca yuyudhāte jvarāvubhau || 28||
वैष्णवोऽथ समाक्रदन्माहेश्वरबलार्दितः ।। अलब्ध्वा भयमन्यत्र तुष्टाव वृषभध्वजम् ।। २९ ।।
vaiṣṇavo'tha samākradanmāheśvarabalārditaḥ || alabdhvā bhayamanyatra tuṣṭāva vṛṣabhadhvajam || 29 ||
अथ प्रसन्नो भगवान्विष्णुज्वरनुतो हरः ।। विष्णुशीतज्वरं प्राह शरणागतवत्सलः ।। 2.5.54.३० ।।
atha prasanno bhagavānviṣṇujvaranuto haraḥ || viṣṇuśītajvaraṃ prāha śaraṇāgatavatsalaḥ || 2.5.54.30 ||
महेश्वर उवाच ।।
शीतज्वर प्रसन्नोऽहं व्येतु ते मज्ज्वराद्भयम् ।। यो नौ स्मरति संवादं तस्य न स्याज्ज्वराद्भयम् ।। ३१ ।।
śītajvara prasanno'haṃ vyetu te majjvarādbhayam || yo nau smarati saṃvādaṃ tasya na syājjvarādbhayam || 31 ||
सनत्कुमार उवाच ।।
इत्युक्तो रुद्रमानम्य गतो नारायणज्वरः ।। तं दृष्ट्वा चरितं कृष्णो विसिस्माय भयान्वितः ।। ३२।।
ityukto rudramānamya gato nārāyaṇajvaraḥ || taṃ dṛṣṭvā caritaṃ kṛṣṇo visismāya bhayānvitaḥ || 32||
स्कन्द प्रद्युम्नबाणौघैरर्द्यमानोऽथ कोपितः ।। जघान शक्त्या प्रद्युम्नं दैत्यसंघात्यमर्षणः ।। ३३।।
skanda pradyumnabāṇaughairardyamāno'tha kopitaḥ || jaghāna śaktyā pradyumnaṃ daityasaṃghātyamarṣaṇaḥ || 33||
स्कंदप्राप्तिहतस्तत्र प्रद्युम्नः प्रबलोपि हि।। असृग्विमुंचन्गात्रेभ्यो बलेनापाक्रमद्रणात् ।। ३४ ।।
skaṃdaprāptihatastatra pradyumnaḥ prabalopi hi|| asṛgvimuṃcangātrebhyo balenāpākramadraṇāt || 34 ||
कुंभांडकूपकर्णाभ्यां नानास्त्रैश्च समाहतः ।। दुद्राव बलभद्रोपि न तस्थेपि रणे बली ।। ३५ ।।
kuṃbhāṃḍakūpakarṇābhyāṃ nānāstraiśca samāhataḥ || dudrāva balabhadropi na tasthepi raṇe balī || 35 ||
कृत्वा सहस्रं कायानां पीत्वा तोयं महार्णवात् ।। गरुडो नाशयत्यर्थाऽऽवर्तैर्मेघार्णवांबुभिः ।। ३६।।
kṛtvā sahasraṃ kāyānāṃ pītvā toyaṃ mahārṇavāt || garuḍo nāśayatyarthā''vartairmeghārṇavāṃbubhiḥ || 36||
अथ क्रुद्धो महेशस्य वाहनो वृषभो बली ।। वेगेन महतारं वै शृंगाभ्यां निजघान तम् ।। ३७ ।।
atha kruddho maheśasya vāhano vṛṣabho balī || vegena mahatāraṃ vai śṛṃgābhyāṃ nijaghāna tam || 37 ||
शृंगघातविशीर्णांगो गरुडोऽतीव विस्मितः ।। विदुद्राव रणात्तूर्णं विहाय च जनार्दनम् ।। ३८ ।।
śṛṃgaghātaviśīrṇāṃgo garuḍo'tīva vismitaḥ || vidudrāva raṇāttūrṇaṃ vihāya ca janārdanam || 38 ||
एवं जाते चरित्रं तु भगवान्देवकीसुतः ।। उवाच सारथिं शीघ्रं रुद्रतेजोतिविस्मितः ।। ३९ ।।
evaṃ jāte caritraṃ tu bhagavāndevakīsutaḥ || uvāca sārathiṃ śīghraṃ rudratejotivismitaḥ || 39 ||
श्रीकृष्ण उवाच ।।
हे सूत शृणु मद्वाक्यं रथं मे वाहय द्रुतम् ।। महादेवसमीपस्थो यथा स्यां गदितुं वचः ।। 2.5.54.४०।।
he sūta śṛṇu madvākyaṃ rathaṃ me vāhaya drutam || mahādevasamīpastho yathā syāṃ gadituṃ vacaḥ || 2.5.54.40||
सनत्कुमार उवाच ।।
इत्युक्तो हरिणा सूतो दारुकस्स्वगुणाग्रणीः ।। द्रुतं तं वाहयामास रथं रुद्रसमीपतः ।। ४१ ।।
ityukto hariṇā sūto dārukassvaguṇāgraṇīḥ || drutaṃ taṃ vāhayāmāsa rathaṃ rudrasamīpataḥ || 41 ||
अथ विज्ञापयामास नतो भूत्वा कृतांजलिः ।। श्रीकृष्णः शंकरं भक्त्या प्रपन्नो भक्तवत्सलम् ।। ४२ ।।
atha vijñāpayāmāsa nato bhūtvā kṛtāṃjaliḥ || śrīkṛṣṇaḥ śaṃkaraṃ bhaktyā prapanno bhaktavatsalam || 42 ||
श्रीकृष्ण उवाच ।।
देवदेव महादेव शरणागतवत्सल ।। नमामि त्वाऽनंतशक्तिं सर्वात्मानं परेश्वरम् ।। ४३ ।।
devadeva mahādeva śaraṇāgatavatsala || namāmi tvā'naṃtaśaktiṃ sarvātmānaṃ pareśvaram || 43 ||
विश्वोत्पत्तिस्थाननाशहेतुं सज्ज्ञप्ति मात्रकम् ।। ब्रह्मलिंगं परं शांतं केवलं परमेश्वरम् ।। ४४ ।।
viśvotpattisthānanāśahetuṃ sajjñapti mātrakam || brahmaliṃgaṃ paraṃ śāṃtaṃ kevalaṃ parameśvaram || 44 ||
कालो दैवं कर्म जीवस्स्वभावो द्रव्यमेव च ।। क्षेत्रं च प्राण आत्मा च विकारस्तत्समूहकः ।। ४५ ।।
kālo daivaṃ karma jīvassvabhāvo dravyameva ca || kṣetraṃ ca prāṇa ātmā ca vikārastatsamūhakaḥ || 45 ||
बीजरोहप्रवाहस्तु त्वन्मायैषा जगत्प्रभो ।। तन्निबंधं प्रपद्येह त्वामहं परमेश्वरम् ।। ४६ ।।
bījarohapravāhastu tvanmāyaiṣā jagatprabho || tannibaṃdhaṃ prapadyeha tvāmahaṃ parameśvaram || 46 ||
नाना भावैर्लीलयैव स्वीकृतैर्निर्जरादिकान् ।। नूनं बिभषिं लोकेशो हंस्युन्मार्गान्स्वभावतः ।। ४७।।
nānā bhāvairlīlayaiva svīkṛtairnirjarādikān || nūnaṃ bibhaṣiṃ lokeśo haṃsyunmārgānsvabhāvataḥ || 47||
त्वं हि ब्रह्म परं ज्योतिर्गूढं ब्रह्मणि वाङ्मये ।। यं पश्यंत्यमलात्मानमाकाशमिव केवलम् ।। ४८ ।।
tvaṃ hi brahma paraṃ jyotirgūḍhaṃ brahmaṇi vāṅmaye || yaṃ paśyaṃtyamalātmānamākāśamiva kevalam || 48 ||
त्वमेव चाद्यः पुरुषोऽद्वितीयस्तुर्य आत्मदृक् ।। ईशो हेतुरहेतुश्च सविकारः प्रतीयसे ।। ४९ ।।
tvameva cādyaḥ puruṣo'dvitīyasturya ātmadṛk || īśo heturahetuśca savikāraḥ pratīyase || 49 ||
स्वमायया सर्वगुणप्रसिद्ध्यै भगवन्प्रभो ।। सर्वान्वितः प्रभिन्नश्च सर्वतस्त्वं महेश्वर ।। 2.5.54.५० ।।
svamāyayā sarvaguṇaprasiddhyai bhagavanprabho || sarvānvitaḥ prabhinnaśca sarvatastvaṃ maheśvara || 2.5.54.50 ||
यथैव सूर्योऽपिहितश्छायारूपाणि च प्रभो ।। स्वच्छायया संचकास्ति ह्ययं परमदृग्भवान् ।। ५१ ।।
yathaiva sūryo'pihitaśchāyārūpāṇi ca prabho || svacchāyayā saṃcakāsti hyayaṃ paramadṛgbhavān || 51 ||
गुणेनापिहितोपि त्वं गुणे व गुणान् विभो ।। स्वप्रदीपश्चकास्सि त्वं भूमन् गिरिश शंकर ।। ५२ ।।
guṇenāpihitopi tvaṃ guṇe va guṇān vibho || svapradīpaścakāssi tvaṃ bhūman giriśa śaṃkara || 52 ||
त्वन्मायामोहितधियः पुत्रदारगृहादिषु ।। उन्मज्जंति निमज्जंति प्रसक्ता वृजिनार्णवे ।। ५३ ।।
tvanmāyāmohitadhiyaḥ putradāragṛhādiṣu || unmajjaṃti nimajjaṃti prasaktā vṛjinārṇave || 53 ||
दैवदत्तमिमं लब्ध्वा नृलोकमजितेन्द्रियः ।। यो नाद्रियेत त्वत्पादौ स शोच्यो ह्यात्मवंचकः ।। ५४ ।।
daivadattamimaṃ labdhvā nṛlokamajitendriyaḥ || yo nādriyeta tvatpādau sa śocyo hyātmavaṃcakaḥ || 54 ||
त्वदाज्ञयाहं भगवान्बाणदोश्छेत्तुमागतः ।। त्वयैव शप्तो बाणोऽयं गर्वितो गर्वहारिणा । ५५ ।।
tvadājñayāhaṃ bhagavānbāṇadośchettumāgataḥ || tvayaiva śapto bāṇo'yaṃ garvito garvahāriṇā | 55 ||
निवर्त्तस्व रणा द्देव त्वच्छापो न वृथा भवेत् ।। आज्ञां देहि प्रभो मे त्वं बाणस्य भुजकृंतने ।। ५६ ।।
nivarttasva raṇā ddeva tvacchāpo na vṛthā bhavet || ājñāṃ dehi prabho me tvaṃ bāṇasya bhujakṛṃtane || 56 ||
सनत्कुमार उवाच ।।
इत्याकर्ण्य वचश्शंभुः श्रीकृष्णस्य मुनीश्वर ।। प्रत्युवाच प्रसन्नात्मा कृष्णस्तुत्या महेश्वरः ।। ५७ ।।
ityākarṇya vacaśśaṃbhuḥ śrīkṛṣṇasya munīśvara || pratyuvāca prasannātmā kṛṣṇastutyā maheśvaraḥ || 57 ||
महेश्वर उवाच ।।
सत्यमुक्तं त्वया तात मया शप्तो हि दैत्यराट् ।। मदाज्ञया भवान्प्राप्तो बाणदोदंडकृंतने ।। ५८ ।।
satyamuktaṃ tvayā tāta mayā śapto hi daityarāṭ || madājñayā bhavānprāpto bāṇadodaṃḍakṛṃtane || 58 ||
किं करोमि रमानाथ भक्ताधीनस्सदा हरे ।। पश्यतो मे कथं वीर स्याद्बाणभुजकृंतनम् ।। ५९ ।।
kiṃ karomi ramānātha bhaktādhīnassadā hare || paśyato me kathaṃ vīra syādbāṇabhujakṛṃtanam || 59 ||
अतस्त्वं जृंभणास्त्रेण मां जंभय मदाज्ञया ।। ततस्त्वं कुरु कार्यं स्वं यथेष्टं च सुखी भव ।। 2.5.54.६० ।।
atastvaṃ jṛṃbhaṇāstreṇa māṃ jaṃbhaya madājñayā || tatastvaṃ kuru kāryaṃ svaṃ yatheṣṭaṃ ca sukhī bhava || 2.5.54.60 ||
सनत्कुमार उवाच ।।
इत्युक्तश्शंकरेणाथ शार्ङ्गपाणिस्तु विस्मितः ।। स्वरणस्थानमागत्य मुमोद स मुनीश्वरः ।। ६१ ।।
ityuktaśśaṃkareṇātha śārṅgapāṇistu vismitaḥ || svaraṇasthānamāgatya mumoda sa munīśvaraḥ || 61 ||
जृंभणास्त्रं मुमोचाथ संधाय धनुषि द्रुतम् ।। पिनाकपाणये व्यास नानास्त्रकुशलो हरिः ।। ६२ ।।
jṛṃbhaṇāstraṃ mumocātha saṃdhāya dhanuṣi drutam || pinākapāṇaye vyāsa nānāstrakuśalo hariḥ || 62 ||
मोहयित्वा तु गिरिशं जृंभणास्त्रेण जृंभितम् ।। बाणस्य पृतनां शौरिर्जघानासिगदर्ष्टिभिः ।। ६३ ।।
mohayitvā tu giriśaṃ jṛṃbhaṇāstreṇa jṛṃbhitam || bāṇasya pṛtanāṃ śaurirjaghānāsigadarṣṭibhiḥ || 63 ||
इति शिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखंडे बाणाऽसुररुद्रकृष्णादियुद्धवर्णनं नाम चतुःपंचाशत्तमोऽध्यायः ।। ५४ ।।
iti śivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ pañcame yuddhakhaṃḍe bāṇā'surarudrakṛṣṇādiyuddhavarṇanaṃ nāma catuḥpaṃcāśattamo'dhyāyaḥ || 54 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
