Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

ऋषय ऊचुः॥

देवी दक्षस्य तनया त्यक्त्वा दाक्षायणी तनुम् ॥ कथं हिमवतः पुत्री मेनायामभवत्पुरा ॥ ७.१,१८.१॥

devī dakṣasya tanayā tyaktvā dākṣāyaṇī tanum || kathaṃ himavataḥ putrī menāyāmabhavatpurā || 7.1,18.1||

कथं च निन्दितो रुद्रो दक्षेण च महात्मना ॥ निमित्तमपि किं तत्र येन स्यान्निंदितो भवः ॥ ७.१,१८.२॥

kathaṃ ca nindito rudro dakṣeṇa ca mahātmanā || nimittamapi kiṃ tatra yena syānniṃdito bhavaḥ || 7.1,18.2||

उत्पन्नश्च कथं दक्षो अभिशापाद्भवस्य तु ॥ चाक्षुषस्यांतरे पूर्वं मनोः प्रब्रूहि मारुत ॥ ७.१,१८.३॥

utpannaśca kathaṃ dakṣo abhiśāpādbhavasya tu || cākṣuṣasyāṃtare pūrvaṃ manoḥ prabrūhi māruta || 7.1,18.3||

वायुरुवाव॥

शृण्वंतु कथयिष्यामि दक्षस्य लघुचेतसः ॥ वृत्तं पापात्प्रमादाच्च विश्वामरविदूषणम् ॥ ७.१,१८.४॥

śṛṇvaṃtu kathayiṣyāmi dakṣasya laghucetasaḥ || vṛttaṃ pāpātpramādācca viśvāmaravidūṣaṇam || 7.1,18.4||

पुरा सुरासुराः सर्वे सिद्धाश्च परमर्षयः ॥ कदाचिद्द्रष्टुमीशानं हिमवच्छिखरं ययुः ॥ ७.१,१८.५॥

purā surāsurāḥ sarve siddhāśca paramarṣayaḥ || kadāciddraṣṭumīśānaṃ himavacchikharaṃ yayuḥ || 7.1,18.5||

तदा देवश्च देवी च दिव्यासनगतावुभौ ॥ दर्शनं ददतुस्तेषां देवादीनां द्विजोत्तमाः ॥ ७.१,१८.६॥

tadā devaśca devī ca divyāsanagatāvubhau || darśanaṃ dadatusteṣāṃ devādīnāṃ dvijottamāḥ || 7.1,18.6||

तदानीमेव दक्षो ऽपि गतस्तत्र सहामरैः ॥ जामातरं हरं द्रष्टुं द्रष्टुं चात्मसुतां सतीम् ॥ ७.१,१८.७॥

tadānīmeva dakṣo 'pi gatastatra sahāmaraiḥ || jāmātaraṃ haraṃ draṣṭuṃ draṣṭuṃ cātmasutāṃ satīm || 7.1,18.7||

तदात्मगौरवाद्देवो देव्या दक्षे समागते ॥ देवादिभ्यो विशेषेण न कदाचिदभूत्स्मृतिः ॥ ७.१,१८.८॥

tadātmagauravāddevo devyā dakṣe samāgate || devādibhyo viśeṣeṇa na kadācidabhūtsmṛtiḥ || 7.1,18.8||

तस्य तस्याः परं भावमज्ञातुश्चापि केवलम् ॥ पुत्रीत्येवं विमूढस्य तस्यां वैरमजायत ॥ ७.१,१८.९॥

tasya tasyāḥ paraṃ bhāvamajñātuścāpi kevalam || putrītyevaṃ vimūḍhasya tasyāṃ vairamajāyata || 7.1,18.9||

ततस्तेनैव वैरेण विधिना च प्रचोदितः ॥ नाजुवाह भवं दक्षो दीक्षितस्तामपि द्विषन् ॥ ७.१,१८.१०॥

tatastenaiva vaireṇa vidhinā ca pracoditaḥ || nājuvāha bhavaṃ dakṣo dīkṣitastāmapi dviṣan || 7.1,18.10||

अन्याञ् आमातरस्सर्वानाहूय स यथाक्रमम् ॥ शतशः पुष्कलामर्चाञ्चकार च पृथक्पृथक् ॥ ७.१,१८.११॥

anyāñ āmātarassarvānāhūya sa yathākramam || śataśaḥ puṣkalāmarcāñcakāra ca pṛthakpṛthak || 7.1,18.11||

तथा तान्संगताञ्छ्रुत्वा नारदस्य मुखात्तदा ॥ ययौ रुद्राय रुद्राणी विज्ञाप्य भवनं पितुः ॥ ७.१,१८.१२॥

tathā tānsaṃgatāñchrutvā nāradasya mukhāttadā || yayau rudrāya rudrāṇī vijñāpya bhavanaṃ pituḥ || 7.1,18.12||

अथ संनिहितं दिव्यं विमानं विश्वतोमुखम् ॥ लक्षणाढ्यं सुखारोहमतिमात्रमनोहरम् ॥ ७.१,१८.१३॥

atha saṃnihitaṃ divyaṃ vimānaṃ viśvatomukham || lakṣaṇāḍhyaṃ sukhārohamatimātramanoharam || 7.1,18.13||

तप्तजांबूनदप्रख्यं चित्ररत्नपरिष्कृतम् ॥ मुक्तामयवितानाग्न्यं स्रग्दामसमलंकृतम् ॥ ७.१,१८.१४॥

taptajāṃbūnadaprakhyaṃ citraratnapariṣkṛtam || muktāmayavitānāgnyaṃ sragdāmasamalaṃkṛtam || 7.1,18.14||

तप्तकंचननिर्व्यूहं रत्नस्तंभशतावृतम् ॥ वज्रकल्पितसोपानं विद्रुमस्तंभतोरणम् ॥ ७.१,१८.१५॥

taptakaṃcananirvyūhaṃ ratnastaṃbhaśatāvṛtam || vajrakalpitasopānaṃ vidrumastaṃbhatoraṇam || 7.1,18.15||

पुष्पपट्टपरिस्तीर्णं चित्ररत्नमहासनम् ॥ वज्रजालकिरच्छिद्रमच्छिद्रमणिकुट्टिमम् ॥ ७.१,१८.१६॥

puṣpapaṭṭaparistīrṇaṃ citraratnamahāsanam || vajrajālakiracchidramacchidramaṇikuṭṭimam || 7.1,18.16||

मणिदंडमनोज्ञेन महावृषभलक्ष्मणा ॥ अलंकृतपुरोभागमब्भ्रशुब्भ्रेण केतुना ॥ ७.१,१८.१७॥

maṇidaṃḍamanojñena mahāvṛṣabhalakṣmaṇā || alaṃkṛtapurobhāgamabbhraśubbhreṇa ketunā || 7.1,18.17||

रत्नकंचुकगुप्तांगैश्चित्रवेत्रकपाणिभिः ॥ अधिष्ठितमहाद्वारमप्रधृष्यैर्गुणेश्वरैः ॥ ७.१,१८.१८॥

ratnakaṃcukaguptāṃgaiścitravetrakapāṇibhiḥ || adhiṣṭhitamahādvāramapradhṛṣyairguṇeśvaraiḥ || 7.1,18.18||

मृदंगतालगीतादिवेणुवीणाविशारदैः ॥ विदग्धवेषभाषैश्च बहुभिः स्त्रीजनैर्वृतम् ॥ ७.१,१८.१९॥

mṛdaṃgatālagītādiveṇuvīṇāviśāradaiḥ || vidagdhaveṣabhāṣaiśca bahubhiḥ strījanairvṛtam || 7.1,18.19||

आरुरोह महादेवी सह प्रियसखीजनैः ॥ चामारव्यञ्जनं तस्या वज्रदंडमनोहरे ॥ ७.१,१८.२०॥

āruroha mahādevī saha priyasakhījanaiḥ || cāmāravyañjanaṃ tasyā vajradaṃḍamanohare || 7.1,18.20||

गृहीत्वा रुद्रकन्ये द्वे विवीजतुरुभे शुभे ॥ तदाचामरयोर्मध्ये देव्या वदनमाबभौ ॥ ७.१,१८.२१॥

gṛhītvā rudrakanye dve vivījaturubhe śubhe || tadācāmarayormadhye devyā vadanamābabhau || 7.1,18.21||

अन्योन्यं युध्यतोर्मध्ये हंसयोरिव पंकजम् ॥ छत्रं शशिनिभं तस्याश्चूडोपरि सुमालिनी ॥ ७.१,१८.२२॥

anyonyaṃ yudhyatormadhye haṃsayoriva paṃkajam || chatraṃ śaśinibhaṃ tasyāścūḍopari sumālinī || 7.1,18.22||

धृतमुक्तापरिक्षिप्तं बभार प्रेमनिर्भरा ॥ तच्छत्रमुज्ज्वलं देव्या रुरुचे वदनोपरि ॥ ७.१,१८.२३॥

dhṛtamuktāparikṣiptaṃ babhāra premanirbharā || tacchatramujjvalaṃ devyā ruruce vadanopari || 7.1,18.23||

उपर्यमृतभांडस्य मंडलं शशिनो यथा ॥ अथ चाग्रे समासीना सुस्मितास्या शुभावती ॥ ७.१,१८.२४॥

uparyamṛtabhāṃḍasya maṃḍalaṃ śaśino yathā || atha cāgre samāsīnā susmitāsyā śubhāvatī || 7.1,18.24||

अक्षद्यूतविनोदेन रमयामास वै सतीम् ॥ सुयशाः पादुके देव्याश्शुभे रत्नपरिष्कृते ॥ ७.१,१८.२५॥

akṣadyūtavinodena ramayāmāsa vai satīm || suyaśāḥ pāduke devyāśśubhe ratnapariṣkṛte || 7.1,18.25||

स्तनयोरंतरे कृत्वा तदा देवीमसेवतः ॥ अन्या कांचनचार्वंगी दीप्तं जग्राह दर्पणम् ॥ ७.१,१८.२६॥

stanayoraṃtare kṛtvā tadā devīmasevataḥ || anyā kāṃcanacārvaṃgī dīptaṃ jagrāha darpaṇam || 7.1,18.26||

अपरा तालवृन्तं च परा तांबूलपेटिकाम् ॥ काचित्क्रीडाशुकं चारु करे ऽकुरुत भामिनी ॥ ७.१,१८.२७॥

aparā tālavṛntaṃ ca parā tāṃbūlapeṭikām || kācitkrīḍāśukaṃ cāru kare 'kuruta bhāminī || 7.1,18.27||

काचित्तु सुमनोज्ञानि पुष्पाणि सुरभीणि च ॥ काचिदाभरणाधारं बभार कमलेक्षणा ॥ ७.१,१८.२८॥

kācittu sumanojñāni puṣpāṇi surabhīṇi ca || kācidābharaṇādhāraṃ babhāra kamalekṣaṇā || 7.1,18.28||

काचिच्च पुनरालेपं सुप्रसूतं शुभांजनम् ॥ अन्याश्च सदृशास्तास्ता यथास्वमुचितक्रियाः ॥ ७.१,१८.२९॥

kācicca punarālepaṃ suprasūtaṃ śubhāṃjanam || anyāśca sadṛśāstāstā yathāsvamucitakriyāḥ || 7.1,18.29||

आवृत्त्या तां महादेवीमसेवंत समंततः ॥ अतीव शुशुभे तासामंतरे परमेश्वरी ॥ ७.१,१८.३०॥

āvṛttyā tāṃ mahādevīmasevaṃta samaṃtataḥ || atīva śuśubhe tāsāmaṃtare parameśvarī || 7.1,18.30||

तारापरिषदो मध्ये चंद्रलेखेव शारदी ॥ ततः शंखसमुत्थस्य नादस्य समनंतरम् ॥ ७.१,१८.३१॥

tārāpariṣado madhye caṃdralekheva śāradī || tataḥ śaṃkhasamutthasya nādasya samanaṃtaram || 7.1,18.31||

प्रास्थानिको महानादः पटहः समताड्यत ॥ ततो मधुरवाद्यानि सह तालोद्यतैस्स्वनैः ॥ ७.१,१८.३२॥

prāsthāniko mahānādaḥ paṭahaḥ samatāḍyata || tato madhuravādyāni saha tālodyataissvanaiḥ || 7.1,18.32||

अनाहतानि सन्नेदुः काहलानां शतानि च ॥ सायुधानां गणेशानां महेशसमतेजसाम् ॥ ७.१,१८.३३॥

anāhatāni sanneduḥ kāhalānāṃ śatāni ca || sāyudhānāṃ gaṇeśānāṃ maheśasamatejasām || 7.1,18.33||

सहस्राणि शतान्यष्टौ तदानीं पुरतो ययुः ॥ तेषां मध्ये वृषारूढो गजारूढो यथा गुरुः ॥ ७.१,१८.३४॥

sahasrāṇi śatānyaṣṭau tadānīṃ purato yayuḥ || teṣāṃ madhye vṛṣārūḍho gajārūḍho yathā guruḥ || 7.1,18.34||

जगाम गणपः श्रीमान् सोमनंदीश्वरार्चितः ॥ देवदुंदुभयो नेदुर्दिवि दिव्यसुखा घनाः ॥ ७.१,१८.३५॥

jagāma gaṇapaḥ śrīmān somanaṃdīśvarārcitaḥ || devaduṃdubhayo nedurdivi divyasukhā ghanāḥ || 7.1,18.35||

ननृतुर्मुनयस्सर्वे मुमुदुः सिद्धयोगिनः ॥ ससृजुः पुष्पवृष्टिं च वितानोपरि वारिदाः ॥ ७.१,१८.३६॥

nanṛturmunayassarve mumuduḥ siddhayoginaḥ || sasṛjuḥ puṣpavṛṣṭiṃ ca vitānopari vāridāḥ || 7.1,18.36||

तदा देवगणैश्चान्यैः पथि सर्वत्र संगता ॥ क्षणादिव पितुर्गेहं प्रविवेश महेश्वरी ॥ ७.१,१८.३७॥

tadā devagaṇaiścānyaiḥ pathi sarvatra saṃgatā || kṣaṇādiva piturgehaṃ praviveśa maheśvarī || 7.1,18.37||

तां दृष्ट्वा कुपितो दक्षश्चात्मनः क्षयकारणात् ॥ तस्या यवीयसीभ्यो ऽपि चक्रे पूजाम सत्कृताम् ॥ ७.१,१८.३८॥

tāṃ dṛṣṭvā kupito dakṣaścātmanaḥ kṣayakāraṇāt || tasyā yavīyasībhyo 'pi cakre pūjāma satkṛtām || 7.1,18.38||

तदा शशिमुखी देवी पितरं सदसि स्थितम् ॥ अंबिका युक्तमव्यग्रमुवाचाकृपणं वचः ॥ ७.१,१८.३९॥

tadā śaśimukhī devī pitaraṃ sadasi sthitam || aṃbikā yuktamavyagramuvācākṛpaṇaṃ vacaḥ || 7.1,18.39||

देव्युवाच॥

ब्रह्मादयः पिशाचांता यस्याज्ञावशवर्तिनः ॥ स देवस्सांप्रतं तात विधिना नार्चितः किल ॥ ७.१,१८.४०॥

brahmādayaḥ piśācāṃtā yasyājñāvaśavartinaḥ || sa devassāṃprataṃ tāta vidhinā nārcitaḥ kila || 7.1,18.40||

तदास्तां मम ज्यायस्याः पुत्र्याः पूजां किमीदृशीम् ॥ असत्कृतामवज्ञाय कृतवानसि गर्हितम् ॥ ७.१,१८.४१॥

tadāstāṃ mama jyāyasyāḥ putryāḥ pūjāṃ kimīdṛśīm || asatkṛtāmavajñāya kṛtavānasi garhitam || 7.1,18.41||

एवमुक्तो ऽब्रवीदेनां दक्षः क्रोधादमर्षितः ॥ त्वत्तः श्रेष्ठा विशिष्टाश्च पूज्या बालाः सुता मम ॥ ७.१,१८.४२॥

evamukto 'bravīdenāṃ dakṣaḥ krodhādamarṣitaḥ || tvattaḥ śreṣṭhā viśiṣṭāśca pūjyā bālāḥ sutā mama || 7.1,18.42||

तासां तु ये च भर्तारस्ते मे बहुमता मुदा ॥ गुनैश्चाप्यधिकास्सर्वैर्भर्तुस्ते त्र्यंबकादपि ॥ ७.१,१८.४३॥

tāsāṃ tu ye ca bhartāraste me bahumatā mudā || gunaiścāpyadhikāssarvairbhartuste tryaṃbakādapi || 7.1,18.43||

स्तब्धात्मा तामसश्शर्वस्त्वमिमं समुपाश्रिता ॥ तेन त्वामवमन्ये ऽहं प्रतिकूलो हि मे भवः ॥ ७.१,१८.४४॥

stabdhātmā tāmasaśśarvastvamimaṃ samupāśritā || tena tvāmavamanye 'haṃ pratikūlo hi me bhavaḥ || 7.1,18.44||

तथोक्ता पितरं दक्षं क्रुद्धा देवी तमब्रवीत् ॥ शृण्वतामेव सर्वेषां ये यज्ञसदसि स्थिताः ॥ ७.१,१८.४५॥

tathoktā pitaraṃ dakṣaṃ kruddhā devī tamabravīt || śṛṇvatāmeva sarveṣāṃ ye yajñasadasi sthitāḥ || 7.1,18.45||

अकस्मान्मम भर्तारमजाताशेषदूषणम् ॥ वाचा दूषयसे दक्ष साक्षाल्लोकमहेश्वरम् ॥ ७.१,१८.४६॥

akasmānmama bhartāramajātāśeṣadūṣaṇam || vācā dūṣayase dakṣa sākṣāllokamaheśvaram || 7.1,18.46||

विद्याचौरो गुरुद्रोही वेदेश्वरविदूषकः ॥ त एते बहुपाप्मानस्सर्वे दंड्या इति श्रुतिः ॥ ७.१,१८.४७॥

vidyācauro gurudrohī vedeśvaravidūṣakaḥ || ta ete bahupāpmānassarve daṃḍyā iti śrutiḥ || 7.1,18.47||

तस्मादत्युत्कटस्यास्य पापस्य सदृशो भृशम् ॥ सहसा दारुणो दंडस्तव दैवाद्भविष्यति ॥ ७.१,१८.४८॥

tasmādatyutkaṭasyāsya pāpasya sadṛśo bhṛśam || sahasā dāruṇo daṃḍastava daivādbhaviṣyati || 7.1,18.48||

त्वया न पूजितो यस्माद्देवदेवस्त्रियंबकः ॥ तस्मात्तव कुलं दुष्टं नष्टमित्यवधारय ॥ ७.१,१८.४९॥

tvayā na pūjito yasmāddevadevastriyaṃbakaḥ || tasmāttava kulaṃ duṣṭaṃ naṣṭamityavadhāraya || 7.1,18.49||

इत्युक्त्वा पितरं रुष्टा सती संत्यक्तसाध्वसा ॥ तदीयां च तनुं त्यक्त्वा हिमवंतं ययौ गिरिम् ॥ ७.१,१८.५०॥

ityuktvā pitaraṃ ruṣṭā satī saṃtyaktasādhvasā || tadīyāṃ ca tanuṃ tyaktvā himavaṃtaṃ yayau girim || 7.1,18.50||

स पर्वतपरः श्रीमांल्लब्धपुण्यफलोदयः ॥ तदर्थमेव कृतवान् सुचिरं दुश्चरं तपः ॥ ७.१,१८.५१॥

sa parvataparaḥ śrīmāṃllabdhapuṇyaphalodayaḥ || tadarthameva kṛtavān suciraṃ duścaraṃ tapaḥ || 7.1,18.51||

तस्मात्तमनुगृह्णाति भूधरेश्वरमीश्वरी ॥ स्वेच्छया पितरं चक्रे स्वात्मनो योगमायया ॥ ७.१,१८.५२॥

tasmāttamanugṛhṇāti bhūdhareśvaramīśvarī || svecchayā pitaraṃ cakre svātmano yogamāyayā || 7.1,18.52||

यदा गता सती दक्षं विनिंद्य भयविह्वला ॥ तदा तिरोहिता मंत्रा विहतश्च ततो ऽध्वरः ॥ ७.१,१८.५३॥

yadā gatā satī dakṣaṃ viniṃdya bhayavihvalā || tadā tirohitā maṃtrā vihataśca tato 'dhvaraḥ || 7.1,18.53||

तदुपश्रुत्य गमनं देव्यास्त्रिपुरुमर्दनः ॥ दक्षाय च ऋषिभ्यश्च चुकोप च शशाप तान् ॥ ७.१,१८.५४॥

tadupaśrutya gamanaṃ devyāstripurumardanaḥ || dakṣāya ca ṛṣibhyaśca cukopa ca śaśāpa tān || 7.1,18.54||

यस्मादवमता दक्षमत्कृते ऽनागसा सती ॥ पूजिताश्चेतराः सर्वाः स्वसुता भर्तृभिः सह ॥ ७.१,१८.५५॥

yasmādavamatā dakṣamatkṛte 'nāgasā satī || pūjitāścetarāḥ sarvāḥ svasutā bhartṛbhiḥ saha || 7.1,18.55||

वैवस्वते ऽंतरे तस्मात्तव जामातरस्त्वमी ॥ उत्पत्स्यंते समं सर्वे ब्रह्मयज्ञेष्वयोनिजाः ॥ ७.१,१८.५६॥

vaivasvate 'ṃtare tasmāttava jāmātarastvamī || utpatsyaṃte samaṃ sarve brahmayajñeṣvayonijāḥ || 7.1,18.56||

भविता मानुषो राजा चाक्षुषस्य त्वमन्वये ॥ प्राचीनबर्हिषः पौत्रः पुत्रश्चापि प्रचेतसः ॥ ७.१,१८.५७॥

bhavitā mānuṣo rājā cākṣuṣasya tvamanvaye || prācīnabarhiṣaḥ pautraḥ putraścāpi pracetasaḥ || 7.1,18.57||

अहं तत्रापि ते विघ्नमाचरिष्यामि दुर्मते ॥ धर्मार्थकामयुक्तेषु कर्मस्वपि पुनः पुनः ॥ ७.१,१८.५८॥

ahaṃ tatrāpi te vighnamācariṣyāmi durmate || dharmārthakāmayukteṣu karmasvapi punaḥ punaḥ || 7.1,18.58||

तेनैवं व्याहृतो दक्षो रुद्रेणामिततेजसा ॥ स्वायंभुवीं तनुं त्यक्त्वा पपात भुवि दुःखितः ॥ ७.१,१८.५९॥

tenaivaṃ vyāhṛto dakṣo rudreṇāmitatejasā || svāyaṃbhuvīṃ tanuṃ tyaktvā papāta bhuvi duḥkhitaḥ || 7.1,18.59||

ततः प्राचेतसो दक्षो जज्ञे वै चाक्षुषे ऽन्तरे ॥ प्राचीनबर्हिषः पौत्रः पुत्रश्चैव प्रचेतसाम् ॥ ७.१,१८.६०॥

tataḥ prācetaso dakṣo jajñe vai cākṣuṣe 'ntare || prācīnabarhiṣaḥ pautraḥ putraścaiva pracetasām || 7.1,18.60||

भृग्वादयो ऽपि जाता वै मनोर्वैवस्वतस्य तु ॥ अंतरे ब्रह्मणो यज्ञे वारुणीं बिभ्रतस्तनुम् ॥ ७.१,१८.६१॥

bhṛgvādayo 'pi jātā vai manorvaivasvatasya tu || aṃtare brahmaṇo yajñe vāruṇīṃ bibhratastanum || 7.1,18.61||

तदा दक्षस्य धर्मार्थं यज्ञे तस्य दुरात्मनः ॥ महेशः कृतवान्विघ्नं मना ववस्वते सति ॥ ७.१,१८.६२॥

tadā dakṣasya dharmārthaṃ yajñe tasya durātmanaḥ || maheśaḥ kṛtavānvighnaṃ manā vavasvate sati || 7.1,18.62||

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायां पूर्वखण्डे सतीदेहत्यागो नामाष्टादशो ऽध्यायः॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāṃ pūrvakhaṇḍe satīdehatyāgo nāmāṣṭādaśo 'dhyāyaḥ||