ऋषय ऊचुः॥
चरितानि विचित्राणि गृह्याणि गहनानि च ॥ दुर्विज्ञेयानि देवैश्च मोहयंति मनांसि नः ॥ ७.१,३०.१॥
caritāni vicitrāṇi gṛhyāṇi gahanāni ca || durvijñeyāni devaiśca mohayaṃti manāṃsi naḥ || 7.1,30.1||
शिवयोस्तत्त्वसम्बन्धे न दोष उपलभ्यते ॥ चरितैः प्राकृतो भावस्तयोरपि विभाव्यते ॥ ७.१,३०.२॥
śivayostattvasambandhe na doṣa upalabhyate || caritaiḥ prākṛto bhāvastayorapi vibhāvyate || 7.1,30.2||
ब्रह्मादयो ऽपि लोकानां सृष्टिस्थित्यन्तहेतवः ॥ निग्रहानुग्रहौ प्राप्य शिवस्य वशवर्तिनः ॥ ७.१,३०.३॥
brahmādayo 'pi lokānāṃ sṛṣṭisthityantahetavaḥ || nigrahānugrahau prāpya śivasya vaśavartinaḥ || 7.1,30.3||
शिवः पुनर्न कस्यापि निग्रहानुग्रहास्पदम् ॥ अतो ऽनायत्तमैश्वर्यं तस्यैवेति विनिश्चितम् ॥ ७.१,३०.४॥
śivaḥ punarna kasyāpi nigrahānugrahāspadam || ato 'nāyattamaiśvaryaṃ tasyaiveti viniścitam || 7.1,30.4||
यद्येवमीदृशैश्वर्यं तत्तु स्वातन्त्र्यलक्षणम् ॥ स्वभावसिद्धं चैतस्य मूर्तिमत्तास्पदं भवेत् ॥ ७.१,३०.५॥
yadyevamīdṛśaiśvaryaṃ tattu svātantryalakṣaṇam || svabhāvasiddhaṃ caitasya mūrtimattāspadaṃ bhavet || 7.1,30.5||
न मूर्तिश्च स्वतंत्रस्य घटते मूलहेतुना ॥ मूर्तेरपि च कार्यत्वात्तत्सिद्धिः स्यादहैतुकी ॥ ७.१,३०.६॥
na mūrtiśca svataṃtrasya ghaṭate mūlahetunā || mūrterapi ca kāryatvāttatsiddhiḥ syādahaitukī || 7.1,30.6||
सर्वत्र परमो भावो ऽपरमश्चान्य उच्यते ॥ परमापरमौ भावौ कथमेकत्र संगतौ ॥ ७.१,३०.७॥
sarvatra paramo bhāvo 'paramaścānya ucyate || paramāparamau bhāvau kathamekatra saṃgatau || 7.1,30.7||
निष्फलो हि स्वभावो ऽस्य परमः परमात्मनः ॥ स एव सकलः कस्मात्स्वभावो ह्यविपर्ययः ॥ ७.१,३०.८॥
niṣphalo hi svabhāvo 'sya paramaḥ paramātmanaḥ || sa eva sakalaḥ kasmātsvabhāvo hyaviparyayaḥ || 7.1,30.8||
स्वभावो विपरीतश्चेत्स्वतंत्रः स्वेच्छया यदि ॥ न करोति किमीशानो नित्यानित्यविपर्ययम् ॥ ७.१,३०.९॥
svabhāvo viparītaścetsvataṃtraḥ svecchayā yadi || na karoti kimīśāno nityānityaviparyayam || 7.1,30.9||
मूर्तात्मा सकलः कश्चित्स चान्यो निष्फलः शिवः ॥ शिवेनाधिष्ठितश्चेति सर्वत्र लघु कथ्यते ॥ ७.१,३०.१०॥
mūrtātmā sakalaḥ kaścitsa cānyo niṣphalaḥ śivaḥ || śivenādhiṣṭhitaśceti sarvatra laghu kathyate || 7.1,30.10||
मूर्त्यात्मैव तदा मूर्तिः शिवस्यास्य भवेदिति ॥ तस्य मूर्तौ मूर्तिमतोः पारतंत्र्यं हि निश्चितम् ॥ ७.१,३०.११॥
mūrtyātmaiva tadā mūrtiḥ śivasyāsya bhavediti || tasya mūrtau mūrtimatoḥ pārataṃtryaṃ hi niścitam || 7.1,30.11||
अन्यथा निरपेक्षेण मूर्तिः स्वीक्रियते कथम् ॥ मूर्तिस्वीकरणं तस्मान्मूर्तौ साध्यफलेप्सया ॥ ७.१,३०.१२॥
anyathā nirapekṣeṇa mūrtiḥ svīkriyate katham || mūrtisvīkaraṇaṃ tasmānmūrtau sādhyaphalepsayā || 7.1,30.12||
न हि स्वेच्छाशरीरत्वं स्वातंत्र्यायोपपद्यते ॥ स्वेच्छैव तादृशी पुंसां यस्मात्कर्मानुसारिणी ॥ ७.१,३०.१३॥
na hi svecchāśarīratvaṃ svātaṃtryāyopapadyate || svecchaiva tādṛśī puṃsāṃ yasmātkarmānusāriṇī || 7.1,30.13||
स्वीकर्तुं स्वेच्छया देहं हातुं च प्रभवन्त्युत ॥ ब्रह्मादयः पिशाचांताः किं ते कर्मातिवर्तिनः ॥ ७.१,३०.१४॥
svīkartuṃ svecchayā dehaṃ hātuṃ ca prabhavantyuta || brahmādayaḥ piśācāṃtāḥ kiṃ te karmātivartinaḥ || 7.1,30.14||
इच्छया देहनिर्माणमिन्द्रजालोपमं विदुः ॥ अणिमादिगुणैश्वर्यवशीकारानतिक्रमात् ॥ ७.१,३०.१५॥
icchayā dehanirmāṇamindrajālopamaṃ viduḥ || aṇimādiguṇaiśvaryavaśīkārānatikramāt || 7.1,30.15||
विश्वरूपं दधद्विष्णुर्दधीचेन महर्षिणा ॥ युध्यता समुपालब्धस्तद्रूपं दधता स्वयम् ॥ ७.१,३०.१६॥
viśvarūpaṃ dadhadviṣṇurdadhīcena maharṣiṇā || yudhyatā samupālabdhastadrūpaṃ dadhatā svayam || 7.1,30.16||
सर्वस्मादधिकस्यापि शिवस्य परमात्मनः ॥ शरीरवत्तयान्यात्मसाधर्म्यं प्रतिभाति नः ॥ ७.१,३०.१७॥
sarvasmādadhikasyāpi śivasya paramātmanaḥ || śarīravattayānyātmasādharmyaṃ pratibhāti naḥ || 7.1,30.17||
सर्वानुग्राहकं प्राहुश्शिवं परमकारणम् ॥ स निर्गृह्णाति देवानां सर्वानुग्राहकः कथम् ॥ ७.१,३०.१८॥
sarvānugrāhakaṃ prāhuśśivaṃ paramakāraṇam || sa nirgṛhṇāti devānāṃ sarvānugrāhakaḥ katham || 7.1,30.18||
चिच्छेद बहुशो देवो ब्रह्मणः पञ्चमं शिरः ॥ शिवनिन्दां प्रकुर्वंतं पुत्रेति कुमतेर्हठात् ॥ ७.१,३०.१९॥
ciccheda bahuśo devo brahmaṇaḥ pañcamaṃ śiraḥ || śivanindāṃ prakurvaṃtaṃ putreti kumaterhaṭhāt || 7.1,30.19||
विष्णोरपि नृसिंहस्य रभसा शरभाकृतिः ॥ बिभेद पद्भ्यामाक्रम्य हृदयं नखरैः खरैः ॥ ७.१,३०.२०॥
viṣṇorapi nṛsiṃhasya rabhasā śarabhākṛtiḥ || bibheda padbhyāmākramya hṛdayaṃ nakharaiḥ kharaiḥ || 7.1,30.20||
देवस्त्रीषु च देवेषु दक्षस्याध्वरकारणात् ॥ वीरेण वीरभद्रेण न हि कश्चिददण्डितः ॥ ७.१,३०.२१॥
devastrīṣu ca deveṣu dakṣasyādhvarakāraṇāt || vīreṇa vīrabhadreṇa na hi kaścidadaṇḍitaḥ || 7.1,30.21||
पुरत्रयं च सस्त्रीकं सदैत्यं सह बालकैः ॥ क्षणेनैकेन देवेन नेत्राग्नेरिंधनीकृतम् ॥ ७.१,३०.२२॥
puratrayaṃ ca sastrīkaṃ sadaityaṃ saha bālakaiḥ || kṣaṇenaikena devena netrāgneriṃdhanīkṛtam || 7.1,30.22||
प्रजानां रतिहेतुश्च कामो रतिपतिस्स्वयम् ॥ क्रोशतामेव देवानां हुतो नेत्रहुताशने ॥ ७.१,३०.२३॥
prajānāṃ ratihetuśca kāmo ratipatissvayam || krośatāmeva devānāṃ huto netrahutāśane || 7.1,30.23||
गावश्च कश्चिद्दुग्धौघं स्रवन्त्यो मूर्ध्नि खेचराः ॥ सरुषा प्रेक्ष्य देवेन तत्क्षणे भस्मसात्कृतः ॥ ७.१,३०.२४॥
gāvaśca kaściddugdhaughaṃ sravantyo mūrdhni khecarāḥ || saruṣā prekṣya devena tatkṣaṇe bhasmasātkṛtaḥ || 7.1,30.24||
जलंधरासुरो दीर्णश्चक्रीकृत्य जलं पदा ॥ बद्ध्वानंतेन यो विष्णुं चिक्षेप शतयोजनम् ॥ ७.१,३०.२५॥
jalaṃdharāsuro dīrṇaścakrīkṛtya jalaṃ padā || baddhvānaṃtena yo viṣṇuṃ cikṣepa śatayojanam || 7.1,30.25||
तमेव जलसंधायी शूलेनैव जघान सः ॥ तच्चक्रं तपसा लब्ध्वा लब्धवीर्यो हरिस्सदा ॥ ७.१,३०.२६॥
tameva jalasaṃdhāyī śūlenaiva jaghāna saḥ || taccakraṃ tapasā labdhvā labdhavīryo harissadā || 7.1,30.26||
जिघांसतां सुरारीणां कुलं निर्घृणचेतसाम् ॥ त्रिशूलेनान्धकस्योरः शिखिनैवोपतापितम् ॥ ७.१,३०.२७॥
jighāṃsatāṃ surārīṇāṃ kulaṃ nirghṛṇacetasām || triśūlenāndhakasyoraḥ śikhinaivopatāpitam || 7.1,30.27||
कण्ठात्कालांगनां सृष्ट्वा दारको ऽपि निपातितः ॥ कौशिकीं जनयित्वा तु गौर्यास्त्वक्कोशगोचराम् ॥ ७.१,३०.२८॥
kaṇṭhātkālāṃganāṃ sṛṣṭvā dārako 'pi nipātitaḥ || kauśikīṃ janayitvā tu gauryāstvakkośagocarām || 7.1,30.28||
शुंभस्सह निशुंभेन प्रापितो मरणं रणे ॥ श्रुतं च महदाख्यानं स्कान्दे स्कन्दसमाश्रयम् ॥ ७.१,३०.२९॥
śuṃbhassaha niśuṃbhena prāpito maraṇaṃ raṇe || śrutaṃ ca mahadākhyānaṃ skānde skandasamāśrayam || 7.1,30.29||
वधार्थे तारकाख्यस्य दैत्येन्द्रस्येन्द्रविद्विषः ॥ ब्रह्मणाभ्यर्थितो देवो मन्दरान्तःपुरं गतः ॥ ७.१,३०.३०॥
vadhārthe tārakākhyasya daityendrasyendravidviṣaḥ || brahmaṇābhyarthito devo mandarāntaḥpuraṃ gataḥ || 7.1,30.30||
विहृत्य सुचिरं देव्या विहारा ऽतिप्रसङ्गतः ॥ रसां रसातलं नीतामिव कृत्वाभिधां ततः ॥ ७.१,३०.३१॥
vihṛtya suciraṃ devyā vihārā 'tiprasaṅgataḥ || rasāṃ rasātalaṃ nītāmiva kṛtvābhidhāṃ tataḥ || 7.1,30.31||
देवीं च वंचयंस्तस्यां स्ववीर्यमतिदुर्वहम् ॥ अविसृज्य विसृज्याग्नौ हविः पूतमिवामृतम् ॥ ७.१,३०.३२॥
devīṃ ca vaṃcayaṃstasyāṃ svavīryamatidurvaham || avisṛjya visṛjyāgnau haviḥ pūtamivāmṛtam || 7.1,30.32||
गंगादिष्वपि निक्षिप्य वह्निद्वारा तदंशतः ॥ तत्समाहृत्य शनकैस्तोकंस्तोकमितस्ततः ॥ ७.१,३०.३३॥
gaṃgādiṣvapi nikṣipya vahnidvārā tadaṃśataḥ || tatsamāhṛtya śanakaistokaṃstokamitastataḥ || 7.1,30.33||
स्वाहया कृत्तिकारूपात्स्वभर्त्रा रममाणया ॥ सुवर्णीभूतया न्यस्तं मेरौ शरवणे क्वचित् ॥ ७.१,३०.३४॥
svāhayā kṛttikārūpātsvabhartrā ramamāṇayā || suvarṇībhūtayā nyastaṃ merau śaravaṇe kvacit || 7.1,30.34||
संदीपयित्वा कालेन तस्य भासा दिशो दश ॥ रञ्जयित्वा गिरीन्सर्वान्कांचनीकृत्य मेरुणा ॥ ७.१,३०.३५॥
saṃdīpayitvā kālena tasya bhāsā diśo daśa || rañjayitvā girīnsarvānkāṃcanīkṛtya meruṇā || 7.1,30.35||
ततश्चिरेण कालेन संजाते तत्र तेजसि ॥ कुमारे सुकुमारांगे कुमाराणां निदर्शने ॥ ७.१,३०.३६॥
tataścireṇa kālena saṃjāte tatra tejasi || kumāre sukumārāṃge kumārāṇāṃ nidarśane || 7.1,30.36||
तच्छैशवं स्वरूपं च तस्य दृष्ट्वा मनोहरम् ॥ सह देवसुरैर्लोकैर्विस्मिते च विमोहिते ॥ ७.१,३०.३७॥
tacchaiśavaṃ svarūpaṃ ca tasya dṛṣṭvā manoharam || saha devasurairlokairvismite ca vimohite || 7.1,30.37||
देवो ऽपि स्वयमायातः पुत्रदर्शनलालसः ॥ सह देव्यांकमारोप्य ततो ऽस्य स्मेरमाननम् ॥ ७.१,३०.३८॥
devo 'pi svayamāyātaḥ putradarśanalālasaḥ || saha devyāṃkamāropya tato 'sya smeramānanam || 7.1,30.38||
पीतामृतमिव स्नेहविवशेनान्तरात्मना ॥ देवेष्वपि च पश्यत्सु वीतरागैस्तपस्विभिः ॥ ७.१,३०.३९॥
pītāmṛtamiva snehavivaśenāntarātmanā || deveṣvapi ca paśyatsu vītarāgaistapasvibhiḥ || 7.1,30.39||
स्वस्य वक्षःस्थले स्वैरं नर्तयित्वा कुमारकम् ॥ अनुभूय च तत्क्रीडां संभाव्य च परस्परम् ॥ ७.१,३०.४०॥
svasya vakṣaḥsthale svairaṃ nartayitvā kumārakam || anubhūya ca tatkrīḍāṃ saṃbhāvya ca parasparam || 7.1,30.40||
स्तन्यमाज्ञापयन्देव्याः पाययित्वामृतोपमम् ॥ तवावतारो जगतां हितायेत्यनुशास्य च ॥ ७.१,३०.४१॥
stanyamājñāpayandevyāḥ pāyayitvāmṛtopamam || tavāvatāro jagatāṃ hitāyetyanuśāsya ca || 7.1,30.41||
स्वयन्देवश्च देवी च न तृप्तिमुपजग्मतुः ॥ ततः शक्रेण संधाय बिभ्यता तारकासुरात् ॥ ७.१,३०.४२॥
svayandevaśca devī ca na tṛptimupajagmatuḥ || tataḥ śakreṇa saṃdhāya bibhyatā tārakāsurāt || 7.1,30.42||
कारयित्वाभिषेकं च सेनापत्ये दिवौकसाम् ॥ पुत्रमन्तरतः कृत्वा देवेन त्रिपुरद्विषा ॥ ७.१,३०.४३॥
kārayitvābhiṣekaṃ ca senāpatye divaukasām || putramantarataḥ kṛtvā devena tripuradviṣā || 7.1,30.43||
स्वयमंतर्हितेनैव स्कन्दमिन्द्रादिरक्षितम् ॥ तच्छक्त्या क्रौञ्चभेदिन्या युधि कालाग्निकल्पया ॥ ७.१,३०.४४॥
svayamaṃtarhitenaiva skandamindrādirakṣitam || tacchaktyā krauñcabhedinyā yudhi kālāgnikalpayā || 7.1,30.44||
छेदितं तारकस्यापि शिरश्शक्रभिया सह ॥ स्तुतिं चक्रुर्विशेषेण हरिधातृमुखाः सुराः ॥ ७.१,३०.४५॥
cheditaṃ tārakasyāpi śiraśśakrabhiyā saha || stutiṃ cakrurviśeṣeṇa haridhātṛmukhāḥ surāḥ || 7.1,30.45||
तथा रक्षोधिपः साक्षाद्रावणो बलगर्वितः ॥ उद्धरन्स्वभुजैर्दीर्घैः कैलासं गिरिमात्मनः ॥ ७.१,३०.४६॥
tathā rakṣodhipaḥ sākṣādrāvaṇo balagarvitaḥ || uddharansvabhujairdīrghaiḥ kailāsaṃ girimātmanaḥ || 7.1,30.46||
तदागो ऽसहमानस्य देवदेवस्य शूलिनः ॥ पदांगुष्ठपरिस्पन्दान्ममज्ज मृदितो भुवि ॥ ७.१,३०.४७॥
tadāgo 'sahamānasya devadevasya śūlinaḥ || padāṃguṣṭhaparispandānmamajja mṛdito bhuvi || 7.1,30.47||
बटोः केनचिदर्थेन स्वाश्रितस्य गतायुषः ॥ त्वरयागत्य देवेन पादांतं गमितोन्तकः ॥ ७.१,३०.४८॥
baṭoḥ kenacidarthena svāśritasya gatāyuṣaḥ || tvarayāgatya devena pādāṃtaṃ gamitontakaḥ || 7.1,30.48||
स्ववाहनमविज्ञाय वृषेन्द्रं वडवानलः ॥ सगलग्रहमानीतस्ततो ऽस्त्येकोदकं जगत् ॥ ७.१,३०.४९॥
svavāhanamavijñāya vṛṣendraṃ vaḍavānalaḥ || sagalagrahamānītastato 'styekodakaṃ jagat || 7.1,30.49||
अलोकविदितैस्तैस्तैर्वृत्तैरानन्दसुन्दरैः ॥ अंगहारस्वसेनेदमसकृच्चालितं जगत् ॥ ७.१,३०.५०॥
alokaviditaistaistairvṛttairānandasundaraiḥ || aṃgahārasvasenedamasakṛccālitaṃ jagat || 7.1,30.50||
शान्त एव सदा सर्वमनुगृह्णाति चेच्छिवः ॥ सर्वाणि पूरयेदेव कथं शक्तेन मोचयेत् ॥ ७.१,३०.५१॥
śānta eva sadā sarvamanugṛhṇāti cecchivaḥ || sarvāṇi pūrayedeva kathaṃ śaktena mocayet || 7.1,30.51||
अनादिकर्म वैचित्र्यमपि नात्र नियामकम् ॥ कारणं खलु कर्मापि भवेदीश्वरकारितम् ॥ ७.१,३०.५२॥
anādikarma vaicitryamapi nātra niyāmakam || kāraṇaṃ khalu karmāpi bhavedīśvarakāritam || 7.1,30.52||
किमत्र बहुनोक्तेन नास्तिक्यं हेतुकारकम् ॥ यथा ह्याशु निवर्तेत तथा कथय मारुत ॥ ७.१,३०.५३॥
kimatra bahunoktena nāstikyaṃ hetukārakam || yathā hyāśu nivarteta tathā kathaya māruta || 7.1,30.53||
इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायां पूर्वखण्डे शिवतत्त्वप्रश्नो नाम त्रिंशो ऽध्यायः॥
iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāṃ pūrvakhaṇḍe śivatattvapraśno nāma triṃśo 'dhyāyaḥ||
ऋषय ऊचुः॥
चरितानि विचित्राणि गृह्याणि गहनानि च ॥ दुर्विज्ञेयानि देवैश्च मोहयंति मनांसि नः ॥ ७.१,३०.१॥
caritāni vicitrāṇi gṛhyāṇi gahanāni ca || durvijñeyāni devaiśca mohayaṃti manāṃsi naḥ || 7.1,30.1||
शिवयोस्तत्त्वसम्बन्धे न दोष उपलभ्यते ॥ चरितैः प्राकृतो भावस्तयोरपि विभाव्यते ॥ ७.१,३०.२॥
śivayostattvasambandhe na doṣa upalabhyate || caritaiḥ prākṛto bhāvastayorapi vibhāvyate || 7.1,30.2||
ब्रह्मादयो ऽपि लोकानां सृष्टिस्थित्यन्तहेतवः ॥ निग्रहानुग्रहौ प्राप्य शिवस्य वशवर्तिनः ॥ ७.१,३०.३॥
brahmādayo 'pi lokānāṃ sṛṣṭisthityantahetavaḥ || nigrahānugrahau prāpya śivasya vaśavartinaḥ || 7.1,30.3||
शिवः पुनर्न कस्यापि निग्रहानुग्रहास्पदम् ॥ अतो ऽनायत्तमैश्वर्यं तस्यैवेति विनिश्चितम् ॥ ७.१,३०.४॥
śivaḥ punarna kasyāpi nigrahānugrahāspadam || ato 'nāyattamaiśvaryaṃ tasyaiveti viniścitam || 7.1,30.4||
यद्येवमीदृशैश्वर्यं तत्तु स्वातन्त्र्यलक्षणम् ॥ स्वभावसिद्धं चैतस्य मूर्तिमत्तास्पदं भवेत् ॥ ७.१,३०.५॥
yadyevamīdṛśaiśvaryaṃ tattu svātantryalakṣaṇam || svabhāvasiddhaṃ caitasya mūrtimattāspadaṃ bhavet || 7.1,30.5||
न मूर्तिश्च स्वतंत्रस्य घटते मूलहेतुना ॥ मूर्तेरपि च कार्यत्वात्तत्सिद्धिः स्यादहैतुकी ॥ ७.१,३०.६॥
na mūrtiśca svataṃtrasya ghaṭate mūlahetunā || mūrterapi ca kāryatvāttatsiddhiḥ syādahaitukī || 7.1,30.6||
सर्वत्र परमो भावो ऽपरमश्चान्य उच्यते ॥ परमापरमौ भावौ कथमेकत्र संगतौ ॥ ७.१,३०.७॥
sarvatra paramo bhāvo 'paramaścānya ucyate || paramāparamau bhāvau kathamekatra saṃgatau || 7.1,30.7||
निष्फलो हि स्वभावो ऽस्य परमः परमात्मनः ॥ स एव सकलः कस्मात्स्वभावो ह्यविपर्ययः ॥ ७.१,३०.८॥
niṣphalo hi svabhāvo 'sya paramaḥ paramātmanaḥ || sa eva sakalaḥ kasmātsvabhāvo hyaviparyayaḥ || 7.1,30.8||
स्वभावो विपरीतश्चेत्स्वतंत्रः स्वेच्छया यदि ॥ न करोति किमीशानो नित्यानित्यविपर्ययम् ॥ ७.१,३०.९॥
svabhāvo viparītaścetsvataṃtraḥ svecchayā yadi || na karoti kimīśāno nityānityaviparyayam || 7.1,30.9||
मूर्तात्मा सकलः कश्चित्स चान्यो निष्फलः शिवः ॥ शिवेनाधिष्ठितश्चेति सर्वत्र लघु कथ्यते ॥ ७.१,३०.१०॥
mūrtātmā sakalaḥ kaścitsa cānyo niṣphalaḥ śivaḥ || śivenādhiṣṭhitaśceti sarvatra laghu kathyate || 7.1,30.10||
मूर्त्यात्मैव तदा मूर्तिः शिवस्यास्य भवेदिति ॥ तस्य मूर्तौ मूर्तिमतोः पारतंत्र्यं हि निश्चितम् ॥ ७.१,३०.११॥
mūrtyātmaiva tadā mūrtiḥ śivasyāsya bhavediti || tasya mūrtau mūrtimatoḥ pārataṃtryaṃ hi niścitam || 7.1,30.11||
अन्यथा निरपेक्षेण मूर्तिः स्वीक्रियते कथम् ॥ मूर्तिस्वीकरणं तस्मान्मूर्तौ साध्यफलेप्सया ॥ ७.१,३०.१२॥
anyathā nirapekṣeṇa mūrtiḥ svīkriyate katham || mūrtisvīkaraṇaṃ tasmānmūrtau sādhyaphalepsayā || 7.1,30.12||
न हि स्वेच्छाशरीरत्वं स्वातंत्र्यायोपपद्यते ॥ स्वेच्छैव तादृशी पुंसां यस्मात्कर्मानुसारिणी ॥ ७.१,३०.१३॥
na hi svecchāśarīratvaṃ svātaṃtryāyopapadyate || svecchaiva tādṛśī puṃsāṃ yasmātkarmānusāriṇī || 7.1,30.13||
स्वीकर्तुं स्वेच्छया देहं हातुं च प्रभवन्त्युत ॥ ब्रह्मादयः पिशाचांताः किं ते कर्मातिवर्तिनः ॥ ७.१,३०.१४॥
svīkartuṃ svecchayā dehaṃ hātuṃ ca prabhavantyuta || brahmādayaḥ piśācāṃtāḥ kiṃ te karmātivartinaḥ || 7.1,30.14||
इच्छया देहनिर्माणमिन्द्रजालोपमं विदुः ॥ अणिमादिगुणैश्वर्यवशीकारानतिक्रमात् ॥ ७.१,३०.१५॥
icchayā dehanirmāṇamindrajālopamaṃ viduḥ || aṇimādiguṇaiśvaryavaśīkārānatikramāt || 7.1,30.15||
विश्वरूपं दधद्विष्णुर्दधीचेन महर्षिणा ॥ युध्यता समुपालब्धस्तद्रूपं दधता स्वयम् ॥ ७.१,३०.१६॥
viśvarūpaṃ dadhadviṣṇurdadhīcena maharṣiṇā || yudhyatā samupālabdhastadrūpaṃ dadhatā svayam || 7.1,30.16||
सर्वस्मादधिकस्यापि शिवस्य परमात्मनः ॥ शरीरवत्तयान्यात्मसाधर्म्यं प्रतिभाति नः ॥ ७.१,३०.१७॥
sarvasmādadhikasyāpi śivasya paramātmanaḥ || śarīravattayānyātmasādharmyaṃ pratibhāti naḥ || 7.1,30.17||
सर्वानुग्राहकं प्राहुश्शिवं परमकारणम् ॥ स निर्गृह्णाति देवानां सर्वानुग्राहकः कथम् ॥ ७.१,३०.१८॥
sarvānugrāhakaṃ prāhuśśivaṃ paramakāraṇam || sa nirgṛhṇāti devānāṃ sarvānugrāhakaḥ katham || 7.1,30.18||
चिच्छेद बहुशो देवो ब्रह्मणः पञ्चमं शिरः ॥ शिवनिन्दां प्रकुर्वंतं पुत्रेति कुमतेर्हठात् ॥ ७.१,३०.१९॥
ciccheda bahuśo devo brahmaṇaḥ pañcamaṃ śiraḥ || śivanindāṃ prakurvaṃtaṃ putreti kumaterhaṭhāt || 7.1,30.19||
विष्णोरपि नृसिंहस्य रभसा शरभाकृतिः ॥ बिभेद पद्भ्यामाक्रम्य हृदयं नखरैः खरैः ॥ ७.१,३०.२०॥
viṣṇorapi nṛsiṃhasya rabhasā śarabhākṛtiḥ || bibheda padbhyāmākramya hṛdayaṃ nakharaiḥ kharaiḥ || 7.1,30.20||
देवस्त्रीषु च देवेषु दक्षस्याध्वरकारणात् ॥ वीरेण वीरभद्रेण न हि कश्चिददण्डितः ॥ ७.१,३०.२१॥
devastrīṣu ca deveṣu dakṣasyādhvarakāraṇāt || vīreṇa vīrabhadreṇa na hi kaścidadaṇḍitaḥ || 7.1,30.21||
पुरत्रयं च सस्त्रीकं सदैत्यं सह बालकैः ॥ क्षणेनैकेन देवेन नेत्राग्नेरिंधनीकृतम् ॥ ७.१,३०.२२॥
puratrayaṃ ca sastrīkaṃ sadaityaṃ saha bālakaiḥ || kṣaṇenaikena devena netrāgneriṃdhanīkṛtam || 7.1,30.22||
प्रजानां रतिहेतुश्च कामो रतिपतिस्स्वयम् ॥ क्रोशतामेव देवानां हुतो नेत्रहुताशने ॥ ७.१,३०.२३॥
prajānāṃ ratihetuśca kāmo ratipatissvayam || krośatāmeva devānāṃ huto netrahutāśane || 7.1,30.23||
गावश्च कश्चिद्दुग्धौघं स्रवन्त्यो मूर्ध्नि खेचराः ॥ सरुषा प्रेक्ष्य देवेन तत्क्षणे भस्मसात्कृतः ॥ ७.१,३०.२४॥
gāvaśca kaściddugdhaughaṃ sravantyo mūrdhni khecarāḥ || saruṣā prekṣya devena tatkṣaṇe bhasmasātkṛtaḥ || 7.1,30.24||
जलंधरासुरो दीर्णश्चक्रीकृत्य जलं पदा ॥ बद्ध्वानंतेन यो विष्णुं चिक्षेप शतयोजनम् ॥ ७.१,३०.२५॥
jalaṃdharāsuro dīrṇaścakrīkṛtya jalaṃ padā || baddhvānaṃtena yo viṣṇuṃ cikṣepa śatayojanam || 7.1,30.25||
तमेव जलसंधायी शूलेनैव जघान सः ॥ तच्चक्रं तपसा लब्ध्वा लब्धवीर्यो हरिस्सदा ॥ ७.१,३०.२६॥
tameva jalasaṃdhāyī śūlenaiva jaghāna saḥ || taccakraṃ tapasā labdhvā labdhavīryo harissadā || 7.1,30.26||
जिघांसतां सुरारीणां कुलं निर्घृणचेतसाम् ॥ त्रिशूलेनान्धकस्योरः शिखिनैवोपतापितम् ॥ ७.१,३०.२७॥
jighāṃsatāṃ surārīṇāṃ kulaṃ nirghṛṇacetasām || triśūlenāndhakasyoraḥ śikhinaivopatāpitam || 7.1,30.27||
कण्ठात्कालांगनां सृष्ट्वा दारको ऽपि निपातितः ॥ कौशिकीं जनयित्वा तु गौर्यास्त्वक्कोशगोचराम् ॥ ७.१,३०.२८॥
kaṇṭhātkālāṃganāṃ sṛṣṭvā dārako 'pi nipātitaḥ || kauśikīṃ janayitvā tu gauryāstvakkośagocarām || 7.1,30.28||
शुंभस्सह निशुंभेन प्रापितो मरणं रणे ॥ श्रुतं च महदाख्यानं स्कान्दे स्कन्दसमाश्रयम् ॥ ७.१,३०.२९॥
śuṃbhassaha niśuṃbhena prāpito maraṇaṃ raṇe || śrutaṃ ca mahadākhyānaṃ skānde skandasamāśrayam || 7.1,30.29||
वधार्थे तारकाख्यस्य दैत्येन्द्रस्येन्द्रविद्विषः ॥ ब्रह्मणाभ्यर्थितो देवो मन्दरान्तःपुरं गतः ॥ ७.१,३०.३०॥
vadhārthe tārakākhyasya daityendrasyendravidviṣaḥ || brahmaṇābhyarthito devo mandarāntaḥpuraṃ gataḥ || 7.1,30.30||
विहृत्य सुचिरं देव्या विहारा ऽतिप्रसङ्गतः ॥ रसां रसातलं नीतामिव कृत्वाभिधां ततः ॥ ७.१,३०.३१॥
vihṛtya suciraṃ devyā vihārā 'tiprasaṅgataḥ || rasāṃ rasātalaṃ nītāmiva kṛtvābhidhāṃ tataḥ || 7.1,30.31||
देवीं च वंचयंस्तस्यां स्ववीर्यमतिदुर्वहम् ॥ अविसृज्य विसृज्याग्नौ हविः पूतमिवामृतम् ॥ ७.१,३०.३२॥
devīṃ ca vaṃcayaṃstasyāṃ svavīryamatidurvaham || avisṛjya visṛjyāgnau haviḥ pūtamivāmṛtam || 7.1,30.32||
गंगादिष्वपि निक्षिप्य वह्निद्वारा तदंशतः ॥ तत्समाहृत्य शनकैस्तोकंस्तोकमितस्ततः ॥ ७.१,३०.३३॥
gaṃgādiṣvapi nikṣipya vahnidvārā tadaṃśataḥ || tatsamāhṛtya śanakaistokaṃstokamitastataḥ || 7.1,30.33||
स्वाहया कृत्तिकारूपात्स्वभर्त्रा रममाणया ॥ सुवर्णीभूतया न्यस्तं मेरौ शरवणे क्वचित् ॥ ७.१,३०.३४॥
svāhayā kṛttikārūpātsvabhartrā ramamāṇayā || suvarṇībhūtayā nyastaṃ merau śaravaṇe kvacit || 7.1,30.34||
संदीपयित्वा कालेन तस्य भासा दिशो दश ॥ रञ्जयित्वा गिरीन्सर्वान्कांचनीकृत्य मेरुणा ॥ ७.१,३०.३५॥
saṃdīpayitvā kālena tasya bhāsā diśo daśa || rañjayitvā girīnsarvānkāṃcanīkṛtya meruṇā || 7.1,30.35||
ततश्चिरेण कालेन संजाते तत्र तेजसि ॥ कुमारे सुकुमारांगे कुमाराणां निदर्शने ॥ ७.१,३०.३६॥
tataścireṇa kālena saṃjāte tatra tejasi || kumāre sukumārāṃge kumārāṇāṃ nidarśane || 7.1,30.36||
तच्छैशवं स्वरूपं च तस्य दृष्ट्वा मनोहरम् ॥ सह देवसुरैर्लोकैर्विस्मिते च विमोहिते ॥ ७.१,३०.३७॥
tacchaiśavaṃ svarūpaṃ ca tasya dṛṣṭvā manoharam || saha devasurairlokairvismite ca vimohite || 7.1,30.37||
देवो ऽपि स्वयमायातः पुत्रदर्शनलालसः ॥ सह देव्यांकमारोप्य ततो ऽस्य स्मेरमाननम् ॥ ७.१,३०.३८॥
devo 'pi svayamāyātaḥ putradarśanalālasaḥ || saha devyāṃkamāropya tato 'sya smeramānanam || 7.1,30.38||
पीतामृतमिव स्नेहविवशेनान्तरात्मना ॥ देवेष्वपि च पश्यत्सु वीतरागैस्तपस्विभिः ॥ ७.१,३०.३९॥
pītāmṛtamiva snehavivaśenāntarātmanā || deveṣvapi ca paśyatsu vītarāgaistapasvibhiḥ || 7.1,30.39||
स्वस्य वक्षःस्थले स्वैरं नर्तयित्वा कुमारकम् ॥ अनुभूय च तत्क्रीडां संभाव्य च परस्परम् ॥ ७.१,३०.४०॥
svasya vakṣaḥsthale svairaṃ nartayitvā kumārakam || anubhūya ca tatkrīḍāṃ saṃbhāvya ca parasparam || 7.1,30.40||
स्तन्यमाज्ञापयन्देव्याः पाययित्वामृतोपमम् ॥ तवावतारो जगतां हितायेत्यनुशास्य च ॥ ७.१,३०.४१॥
stanyamājñāpayandevyāḥ pāyayitvāmṛtopamam || tavāvatāro jagatāṃ hitāyetyanuśāsya ca || 7.1,30.41||
स्वयन्देवश्च देवी च न तृप्तिमुपजग्मतुः ॥ ततः शक्रेण संधाय बिभ्यता तारकासुरात् ॥ ७.१,३०.४२॥
svayandevaśca devī ca na tṛptimupajagmatuḥ || tataḥ śakreṇa saṃdhāya bibhyatā tārakāsurāt || 7.1,30.42||
कारयित्वाभिषेकं च सेनापत्ये दिवौकसाम् ॥ पुत्रमन्तरतः कृत्वा देवेन त्रिपुरद्विषा ॥ ७.१,३०.४३॥
kārayitvābhiṣekaṃ ca senāpatye divaukasām || putramantarataḥ kṛtvā devena tripuradviṣā || 7.1,30.43||
स्वयमंतर्हितेनैव स्कन्दमिन्द्रादिरक्षितम् ॥ तच्छक्त्या क्रौञ्चभेदिन्या युधि कालाग्निकल्पया ॥ ७.१,३०.४४॥
svayamaṃtarhitenaiva skandamindrādirakṣitam || tacchaktyā krauñcabhedinyā yudhi kālāgnikalpayā || 7.1,30.44||
छेदितं तारकस्यापि शिरश्शक्रभिया सह ॥ स्तुतिं चक्रुर्विशेषेण हरिधातृमुखाः सुराः ॥ ७.१,३०.४५॥
cheditaṃ tārakasyāpi śiraśśakrabhiyā saha || stutiṃ cakrurviśeṣeṇa haridhātṛmukhāḥ surāḥ || 7.1,30.45||
तथा रक्षोधिपः साक्षाद्रावणो बलगर्वितः ॥ उद्धरन्स्वभुजैर्दीर्घैः कैलासं गिरिमात्मनः ॥ ७.१,३०.४६॥
tathā rakṣodhipaḥ sākṣādrāvaṇo balagarvitaḥ || uddharansvabhujairdīrghaiḥ kailāsaṃ girimātmanaḥ || 7.1,30.46||
तदागो ऽसहमानस्य देवदेवस्य शूलिनः ॥ पदांगुष्ठपरिस्पन्दान्ममज्ज मृदितो भुवि ॥ ७.१,३०.४७॥
tadāgo 'sahamānasya devadevasya śūlinaḥ || padāṃguṣṭhaparispandānmamajja mṛdito bhuvi || 7.1,30.47||
बटोः केनचिदर्थेन स्वाश्रितस्य गतायुषः ॥ त्वरयागत्य देवेन पादांतं गमितोन्तकः ॥ ७.१,३०.४८॥
baṭoḥ kenacidarthena svāśritasya gatāyuṣaḥ || tvarayāgatya devena pādāṃtaṃ gamitontakaḥ || 7.1,30.48||
स्ववाहनमविज्ञाय वृषेन्द्रं वडवानलः ॥ सगलग्रहमानीतस्ततो ऽस्त्येकोदकं जगत् ॥ ७.१,३०.४९॥
svavāhanamavijñāya vṛṣendraṃ vaḍavānalaḥ || sagalagrahamānītastato 'styekodakaṃ jagat || 7.1,30.49||
अलोकविदितैस्तैस्तैर्वृत्तैरानन्दसुन्दरैः ॥ अंगहारस्वसेनेदमसकृच्चालितं जगत् ॥ ७.१,३०.५०॥
alokaviditaistaistairvṛttairānandasundaraiḥ || aṃgahārasvasenedamasakṛccālitaṃ jagat || 7.1,30.50||
शान्त एव सदा सर्वमनुगृह्णाति चेच्छिवः ॥ सर्वाणि पूरयेदेव कथं शक्तेन मोचयेत् ॥ ७.१,३०.५१॥
śānta eva sadā sarvamanugṛhṇāti cecchivaḥ || sarvāṇi pūrayedeva kathaṃ śaktena mocayet || 7.1,30.51||
अनादिकर्म वैचित्र्यमपि नात्र नियामकम् ॥ कारणं खलु कर्मापि भवेदीश्वरकारितम् ॥ ७.१,३०.५२॥
anādikarma vaicitryamapi nātra niyāmakam || kāraṇaṃ khalu karmāpi bhavedīśvarakāritam || 7.1,30.52||
किमत्र बहुनोक्तेन नास्तिक्यं हेतुकारकम् ॥ यथा ह्याशु निवर्तेत तथा कथय मारुत ॥ ७.१,३०.५३॥
kimatra bahunoktena nāstikyaṃ hetukārakam || yathā hyāśu nivarteta tathā kathaya māruta || 7.1,30.53||
इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायां पूर्वखण्डे शिवतत्त्वप्रश्नो नाम त्रिंशो ऽध्यायः॥
iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāṃ pūrvakhaṇḍe śivatattvapraśno nāma triṃśo 'dhyāyaḥ||
ॐ श्री परमात्मने नमः