ऋषय ऊचुः॥
किं तच्छ्रेष्टमनुष्ठानं मोक्षो येनपरोक्षितः ॥ तत्तस्य साधनं चाद्य वक्तुमर्हसि मारुत ॥ ७.१,३२.१॥
kiṃ tacchreṣṭamanuṣṭhānaṃ mokṣo yenaparokṣitaḥ || tattasya sādhanaṃ cādya vaktumarhasi māruta || 7.1,32.1||
वायुरुवाच॥
शैवो हि परमो धर्मः श्रेष्ठानुष्ठानशब्दितः ॥ यत्रापरोक्षो लक्ष्येत साक्षान्मोक्षप्रदः शिवः ॥ ७.१,३२.२॥
śaivo hi paramo dharmaḥ śreṣṭhānuṣṭhānaśabditaḥ || yatrāparokṣo lakṣyeta sākṣānmokṣapradaḥ śivaḥ || 7.1,32.2||
स तु पञ्चविधो ज्ञेयः पञ्चभिः पर्वभिः क्रमात् ॥ क्रियातपोजपध्यानज्ञानात्मभिरनुत्तरैः ॥ ७.१,३२.३॥
sa tu pañcavidho jñeyaḥ pañcabhiḥ parvabhiḥ kramāt || kriyātapojapadhyānajñānātmabhiranuttaraiḥ || 7.1,32.3||
तैरेव सोत्तरैस्सिद्धो धर्मस्तु परमो मतः ॥ परोक्षमपरोक्षं च ज्ञानं यत्र च मोक्षदम् ॥ ७.१,३२.४॥
taireva sottaraissiddho dharmastu paramo mataḥ || parokṣamaparokṣaṃ ca jñānaṃ yatra ca mokṣadam || 7.1,32.4||
परमो ऽपरमश्चोभौ धर्मौ हि श्रुतिचोदितौ ॥ धर्मशब्दाभिधेयेर्थे प्रमाणं श्रुतिरेव नः ॥ ७.१,३२.५॥
paramo 'paramaścobhau dharmau hi śruticoditau || dharmaśabdābhidheyerthe pramāṇaṃ śrutireva naḥ || 7.1,32.5||
परमो योगपर्यन्तो धर्मः श्रुतिशिरोगतः ॥ धर्मस्त्वपरमस्तद्वदधः श्रुतिमुखोत्थितः ॥ ७.१,३२.६॥
paramo yogaparyanto dharmaḥ śrutiśirogataḥ || dharmastvaparamastadvadadhaḥ śrutimukhotthitaḥ || 7.1,32.6||
अपश्वात्माधिकारत्वाद्यो धरमः परमो मतः ॥ साधारणस्ततो ऽन्यस्तु सर्वेषामधिकारतः ॥ ७.१,३२.७॥
apaśvātmādhikāratvādyo dharamaḥ paramo mataḥ || sādhāraṇastato 'nyastu sarveṣāmadhikārataḥ || 7.1,32.7||
स चायं परमो धर्मः परधर्मस्य साधनम् ॥ धर्मशास्त्रादिभिस्सम्यक्सांग एवोपबृंहितः ॥ ७.१,३२.८॥
sa cāyaṃ paramo dharmaḥ paradharmasya sādhanam || dharmaśāstrādibhissamyaksāṃga evopabṛṃhitaḥ || 7.1,32.8||
शैवो यः परमो धर्मः श्रेष्ठानुष्ठानशब्दितः ॥ इतिहासपुराणाभ्यां कथंचिदुपबृंहितः ॥ ७.१,३२.९॥
śaivo yaḥ paramo dharmaḥ śreṣṭhānuṣṭhānaśabditaḥ || itihāsapurāṇābhyāṃ kathaṃcidupabṛṃhitaḥ || 7.1,32.9||
शैवागमैस्तु संपन्नः सहांगोपांविस्तरः ॥ तत्संस्काराधिकारैश्च सम्यगेवोपबृंहितः ॥ ७.१,३२.१०॥
śaivāgamaistu saṃpannaḥ sahāṃgopāṃvistaraḥ || tatsaṃskārādhikāraiśca samyagevopabṛṃhitaḥ || 7.1,32.10||
शैवागमो हि द्विविधः श्रौतो ऽश्रौतश्च संस्कृतः ॥ श्रुतिसारमयः श्रौतस्स्वतंत्र इतरो मतः ॥ ७.१,३२.११॥
śaivāgamo hi dvividhaḥ śrauto 'śrautaśca saṃskṛtaḥ || śrutisāramayaḥ śrautassvataṃtra itaro mataḥ || 7.1,32.11||
स्वतंत्रो दशधा पूर्वं तथाष्टादशधा पुनः ॥ कामिकादिसमाख्याभिस्सिद्धः सिद्धान्तसंज्ञितः ॥ ७.१,३२.१२॥
svataṃtro daśadhā pūrvaṃ tathāṣṭādaśadhā punaḥ || kāmikādisamākhyābhissiddhaḥ siddhāntasaṃjñitaḥ || 7.1,32.12||
श्रुतिसारमयो यस्तु शतकोटिप्रविस्तरः ॥ परं पाशुपतं यत्र व्रतं ज्ञानं च कथ्यते ॥ ७.१,३२.१३॥
śrutisāramayo yastu śatakoṭipravistaraḥ || paraṃ pāśupataṃ yatra vrataṃ jñānaṃ ca kathyate || 7.1,32.13||
युगावर्तेषु शिष्येत योगाचार्यस्वरूपिणा ॥ तत्रतत्रावतीर्णेन शिवेनैव प्रवर्त्यते ॥ ७.१,३२.१४॥
yugāvarteṣu śiṣyeta yogācāryasvarūpiṇā || tatratatrāvatīrṇena śivenaiva pravartyate || 7.1,32.14||
संक्षिप्यास्य प्रवक्तारश्चत्वारः परमर्षय ॥ रुरुर्दधीचो ऽगस्त्यश्च उपमन्युर्महायशाः ॥ ७.१,३२.१५॥
saṃkṣipyāsya pravaktāraścatvāraḥ paramarṣaya || rururdadhīco 'gastyaśca upamanyurmahāyaśāḥ || 7.1,32.15||
ते च पाशुपता ज्ञेयास्संहितानां प्रवर्तकाः ॥ तत्संततीया गुरवः शतशो ऽथ सहस्रशः ॥ ७.१,३२.१६॥
te ca pāśupatā jñeyāssaṃhitānāṃ pravartakāḥ || tatsaṃtatīyā guravaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ || 7.1,32.16||
तत्रोक्तः परमो धर्मश्चर्याद्यात्मा चतुर्विधः ॥ तेषु पाशुपतो योगः शिवं प्रत्यक्षयेद्दृढम् ॥ ७.१,३२.१७॥
tatroktaḥ paramo dharmaścaryādyātmā caturvidhaḥ || teṣu pāśupato yogaḥ śivaṃ pratyakṣayeddṛḍham || 7.1,32.17||
तस्माच्छ्रेष्ठमनुष्ठानं योगः पाशुपतो मतः ॥ तत्राप्युपायको युक्तो ब्रह्मणा स तु कथ्यते ॥ ७.१,३२.१८॥
tasmācchreṣṭhamanuṣṭhānaṃ yogaḥ pāśupato mataḥ || tatrāpyupāyako yukto brahmaṇā sa tu kathyate || 7.1,32.18||
नामाष्टकमयो योगश्शिवेन परिकल्पितः ॥ तेन योगेन सहसा शैवी प्रज्ञा प्रजायते ॥ ७.१,३२.१९॥
nāmāṣṭakamayo yogaśśivena parikalpitaḥ || tena yogena sahasā śaivī prajñā prajāyate || 7.1,32.19||
प्रज्ञया परमं ज्ञानमचिराल्लभते स्थिरम् ॥ प्रसीदति शिवस्तस्य यस्य ज्ञानं प्रतिष्ठितम् ॥ ७.१,३२.२०॥
prajñayā paramaṃ jñānamacirāllabhate sthiram || prasīdati śivastasya yasya jñānaṃ pratiṣṭhitam || 7.1,32.20||
प्रसादात्परमो योगो यः शिवं चापरोक्षयेत् ॥ शिवापरोक्षात्संसारकारणेन वियुज्यते ॥ ७.१,३२.२१॥
prasādātparamo yogo yaḥ śivaṃ cāparokṣayet || śivāparokṣātsaṃsārakāraṇena viyujyate || 7.1,32.21||
ततः स्यान्मुक्तसंसारो मुक्तः शिवसमो भवेत् ॥ ब्रह्मप्रोक्त इत्युपायः स एव पृथगुच्यते ॥ ७.१,३२.२२॥
tataḥ syānmuktasaṃsāro muktaḥ śivasamo bhavet || brahmaprokta ityupāyaḥ sa eva pṛthagucyate || 7.1,32.22||
शिवो महेश्वरश्चैव रुद्रो विष्णुः पितामहः ॥ संसारवैद्यः सर्वज्ञः परमात्मेति मुख्यतः ॥ ७.१,३२.२३॥
śivo maheśvaraścaiva rudro viṣṇuḥ pitāmahaḥ || saṃsāravaidyaḥ sarvajñaḥ paramātmeti mukhyataḥ || 7.1,32.23||
नामाष्टकमिदं मुख्यं शिवस्य प्रतिपादकम् ॥ आद्यन्तु पञ्चकं ज्ञेयं शान्त्यतीताद्यनुक्रमात् ॥ ७.१,३२.२४॥
nāmāṣṭakamidaṃ mukhyaṃ śivasya pratipādakam || ādyantu pañcakaṃ jñeyaṃ śāntyatītādyanukramāt || 7.1,32.24||
संज्ञा सदाशिवादीनां पञ्चोपाधिपरिग्रहात् ॥ उपाधिविनिवृत्तौ तु यथास्वं विनिवर्तते ॥ ७.१,३२.२५॥
saṃjñā sadāśivādīnāṃ pañcopādhiparigrahāt || upādhivinivṛttau tu yathāsvaṃ vinivartate || 7.1,32.25||
पदमेव हि तन्नित्यमनित्याः पदिनः स्मृताः ॥ पदानां प्रतिकृत्तौ तु मुच्यन्ते पदिनो यतः ॥ ७.१,३२.२६॥
padameva hi tannityamanityāḥ padinaḥ smṛtāḥ || padānāṃ pratikṛttau tu mucyante padino yataḥ || 7.1,32.26||
परिवृत्त्यन्तरे भूयस्तत्पदप्राप्तिरुच्यते ॥ आत्मान्तराभिधानं स्याद्यदाद्यं नाम पञ्चकम् ॥ ७.१,३२.२७॥
parivṛttyantare bhūyastatpadaprāptirucyate || ātmāntarābhidhānaṃ syādyadādyaṃ nāma pañcakam || 7.1,32.27||
अन्यत्तु त्रितयं नाम्नामुपादानादियोगतः ॥ त्रिविधोपाधिवचनाच्छिव एवानुवर्तते ॥ ७.१,३२.२८॥
anyattu tritayaṃ nāmnāmupādānādiyogataḥ || trividhopādhivacanācchiva evānuvartate || 7.1,32.28||
अनादिमलसंश्लेषः प्रागभावात्स्वभावतः ॥ अत्यंतं परिशुद्धात्मेत्यतो ऽयं शिव उच्यते ॥ ७.१,३२.२९॥
anādimalasaṃśleṣaḥ prāgabhāvātsvabhāvataḥ || atyaṃtaṃ pariśuddhātmetyato 'yaṃ śiva ucyate || 7.1,32.29||
अथवाशेषकल्याणगुणैकधन ईश्वरः ॥ शिव इत्युच्यते सद्भिश्शिवतत्त्वार्थवादिभिः ॥ ७.१,३२.३०॥
athavāśeṣakalyāṇaguṇaikadhana īśvaraḥ || śiva ityucyate sadbhiśśivatattvārthavādibhiḥ || 7.1,32.30||
त्रयोविंशतितत्त्वेभ्यः प्रकृतिर्हि परा मता ॥ प्रकृतेस्तु परं प्राहुः पुरुषं पञ्चविंशकम् ॥ ७.१,३२.३१॥
trayoviṃśatitattvebhyaḥ prakṛtirhi parā matā || prakṛtestu paraṃ prāhuḥ puruṣaṃ pañcaviṃśakam || 7.1,32.31||
यं वेदादौ स्वरं प्राहुर्वाच्यवाचकभावतः ॥ वेदैकवेद्ययाथात्म्याद्वेदान्ते च प्रतिष्ठितः ॥ ७.१,३२.३२॥
yaṃ vedādau svaraṃ prāhurvācyavācakabhāvataḥ || vedaikavedyayāthātmyādvedānte ca pratiṣṭhitaḥ || 7.1,32.32||
तस्य प्रकृतिलीनस्य यः परस्स महेश्वरः ॥ तदधीनप्रवृत्तित्वात्प्रकृतेः पुरुषस्य च ॥ ७.१,३२.३३॥
tasya prakṛtilīnasya yaḥ parassa maheśvaraḥ || tadadhīnapravṛttitvātprakṛteḥ puruṣasya ca || 7.1,32.33||
अथवा त्रिगुणं तत्त्वमुपेयमिदमव्ययम् ॥ मायान्तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् ॥ ७.१,३२.३४॥
athavā triguṇaṃ tattvamupeyamidamavyayam || māyāntu prakṛtiṃ vidyānmāyinaṃ tu maheśvaram || 7.1,32.34||
मायाविक्षोभको ऽनंतो महेश्वरसमन्वयात् ॥ कालात्मा परमात्मादिः स्थूलः सूक्ष्मः प्रकीर्तितः ॥ ७.१,३२.३५॥
māyāvikṣobhako 'naṃto maheśvarasamanvayāt || kālātmā paramātmādiḥ sthūlaḥ sūkṣmaḥ prakīrtitaḥ || 7.1,32.35||
रुद्दुःखं दुःखहेतुर्वा तद्रावयति नः प्रभुः ॥ रुद्र इत्युच्यते सद्भिः शिवः परमकारणम् ॥ ७.१,३२.३६॥
rudduḥkhaṃ duḥkhaheturvā tadrāvayati naḥ prabhuḥ || rudra ityucyate sadbhiḥ śivaḥ paramakāraṇam || 7.1,32.36||
तत्त्वादिभूतपर्यन्तं शरीरादिष्वतन्द्रितः ॥ व्याप्याधितिष्ठति शिवस्ततो रुद्र इतस्ततः ॥ ७.१,३२.३७॥
tattvādibhūtaparyantaṃ śarīrādiṣvatandritaḥ || vyāpyādhitiṣṭhati śivastato rudra itastataḥ || 7.1,32.37||
जगतः पितृभूतानां शिवो मूर्त्यात्मनामपि ॥ पितृभावेन सर्वेषां पितामह उदीरितः ॥ ७.१,३२.३८॥
jagataḥ pitṛbhūtānāṃ śivo mūrtyātmanāmapi || pitṛbhāvena sarveṣāṃ pitāmaha udīritaḥ || 7.1,32.38||
निदानज्ञो यथा वैद्यो रोगस्य विनिवर्तकः ॥ उपायैर्भेषजैस्तद्वल्लयभोगाधिकारतः ॥ ७.१,३२.३९॥
nidānajño yathā vaidyo rogasya vinivartakaḥ || upāyairbheṣajaistadvallayabhogādhikārataḥ || 7.1,32.39||
संसारस्येश्वरो नित्यं समूलस्य निवर्तकः ॥ संसारवैद्य इत्युक्तः सर्वतत्त्वार्थवेदिभिः ॥ ७.१,३२.४०॥
saṃsārasyeśvaro nityaṃ samūlasya nivartakaḥ || saṃsāravaidya ityuktaḥ sarvatattvārthavedibhiḥ || 7.1,32.40||
दशार्थज्ञानसिद्ध्यर्थमिन्द्रियेष्वेषु सत्स्वपि ॥ त्रिकालभाविनो भावान्स्थूलान्सूक्ष्मानशेषतः ॥ ७.१,३२.४१॥
daśārthajñānasiddhyarthamindriyeṣveṣu satsvapi || trikālabhāvino bhāvānsthūlānsūkṣmānaśeṣataḥ || 7.1,32.41||
अणवो नैव जानन्ति माययैव मलावृताः ॥ असत्स्वपि च सर्वेषु सर्वार्थज्ञानहेतुषु ॥ ७.१,३२.४२॥
aṇavo naiva jānanti māyayaiva malāvṛtāḥ || asatsvapi ca sarveṣu sarvārthajñānahetuṣu || 7.1,32.42||
यद्यथावस्थितं वस्तु तत्तथैव सदाशिवः ॥ अयत्नेनैव जानाति तस्मात्सर्वज्ञ उच्यते ॥ ७.१,३२.४३॥
yadyathāvasthitaṃ vastu tattathaiva sadāśivaḥ || ayatnenaiva jānāti tasmātsarvajña ucyate || 7.1,32.43||
सर्वात्मा परमैरेभिर्गुणैर्नित्यसमन्वयात् ॥ स्वस्मात्परात्मविरहात्परमात्मा शिवः स्वयम् ॥ ७.१,३२.४४॥
sarvātmā paramairebhirguṇairnityasamanvayāt || svasmātparātmavirahātparamātmā śivaḥ svayam || 7.1,32.44||
नामाष्टकमिदं चैव लब्ध्वाचार्यप्रसादतः ॥ निवृत्त्यादिकलाग्रन्थिं शिवाद्यैः पञ्चनामभिः ॥ ७.१,३२.४५॥
nāmāṣṭakamidaṃ caiva labdhvācāryaprasādataḥ || nivṛttyādikalāgranthiṃ śivādyaiḥ pañcanāmabhiḥ || 7.1,32.45||
यथास्वं क्रमशश्छित्वा शोधयित्वा यथागुणम् ॥ गुणितैरेव सोद्धातैरनिरुद्धैरथापि वा ॥ ७.१,३२.४६॥
yathāsvaṃ kramaśaśchitvā śodhayitvā yathāguṇam || guṇitaireva soddhātairaniruddhairathāpi vā || 7.1,32.46||
हृत्कण्ठतालुभ्रूमध्यब्रह्मरन्ध्रसमन्विताम् ॥ छित्त्वा पर्यष्टकाकारं स्वात्मानं च सुषुम्णया ॥ ७.१,३२.४७॥
hṛtkaṇṭhatālubhrūmadhyabrahmarandhrasamanvitām || chittvā paryaṣṭakākāraṃ svātmānaṃ ca suṣumṇayā || 7.1,32.47||
द्वादशांतःस्थितस्येन्दोर्नीत्वोपरि शिवौजसि ॥ संहृत्यं वदनं पश्चाद्यथासंस्करणं लयात् ॥ ७.१,३२.४८॥
dvādaśāṃtaḥsthitasyendornītvopari śivaujasi || saṃhṛtyaṃ vadanaṃ paścādyathāsaṃskaraṇaṃ layāt || 7.1,32.48||
शाक्तेनामृतवर्षेण संसिक्तायां तनौ पुनः ॥ अवतार्य स्वमात्मानममृतात्माकृतिं हृदि ॥ ७.१,३२.४९॥
śāktenāmṛtavarṣeṇa saṃsiktāyāṃ tanau punaḥ || avatārya svamātmānamamṛtātmākṛtiṃ hṛdi || 7.1,32.49||
द्वादशांतःस्थितस्येन्दोः परस्ताच्छ्वेतपंकजे ॥ समासीनं महादेवं शंकरम्भक्तवत्सलम् ॥ ७.१,३२.५०॥
dvādaśāṃtaḥsthitasyendoḥ parastācchvetapaṃkaje || samāsīnaṃ mahādevaṃ śaṃkarambhaktavatsalam || 7.1,32.50||
अर्धनारीश्वरं देवं निर्मलं मधुराकृतिम् ॥ शुद्धस्फटिकसंकाशं प्रसन्नं शीतलद्युतिम् ॥ ७.१,३२.५१॥
ardhanārīśvaraṃ devaṃ nirmalaṃ madhurākṛtim || śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ prasannaṃ śītaladyutim || 7.1,32.51||
ध्यात्वा हि मानसे देवं स्वस्थचित्तो ऽथ मानवः ॥ शिवनामाष्टकेनैव भावपुष्पैस्समर्चयेत् ॥ ७.१,३२.५२॥
dhyātvā hi mānase devaṃ svasthacitto 'tha mānavaḥ || śivanāmāṣṭakenaiva bhāvapuṣpaissamarcayet || 7.1,32.52||
अभ्यर्चनान्ते तु पुनः प्राणानायम्य मानवः ॥ सम्यक्चित्तं समाधाय शार्वं नामाष्टकं जपेत् ॥ ७.१,३२.५३॥
abhyarcanānte tu punaḥ prāṇānāyamya mānavaḥ || samyakcittaṃ samādhāya śārvaṃ nāmāṣṭakaṃ japet || 7.1,32.53||
नाभौ चाष्टाहुतीर्हुत्वा पूर्णाहुत्या नमस्ततः ॥ अष्टपुष्पप्रदानेन कृत्वाभ्यर्चनमंतिमम् ॥ ७.१,३२.५४॥
nābhau cāṣṭāhutīrhutvā pūrṇāhutyā namastataḥ || aṣṭapuṣpapradānena kṛtvābhyarcanamaṃtimam || 7.1,32.54||
निवेदयेत्स्वमात्मानं चुलुकोदकवर्त्मना ॥ एवं कृत्वा चिरादेव ज्ञानं पाशुपतं शुभम् ॥ ७.१,३२.५५॥
nivedayetsvamātmānaṃ culukodakavartmanā || evaṃ kṛtvā cirādeva jñānaṃ pāśupataṃ śubham || 7.1,32.55||
लभते तत्प्रतिष्ठां च वृत्तं चानुत्तमं तथा ॥ योगं च परमं लब्ध्वा मुच्यते नात्र संशयः ॥ ७.१,३२.५६॥
labhate tatpratiṣṭhāṃ ca vṛttaṃ cānuttamaṃ tathā || yogaṃ ca paramaṃ labdhvā mucyate nātra saṃśayaḥ || 7.1,32.56||
इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायां पूर्वखण्डे श्रेष्ठानुष्ठानवर्णनं नाम द्वात्रिंशो ऽध्यायः॥
iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāṃ pūrvakhaṇḍe śreṣṭhānuṣṭhānavarṇanaṃ nāma dvātriṃśo 'dhyāyaḥ||
ऋषय ऊचुः॥
किं तच्छ्रेष्टमनुष्ठानं मोक्षो येनपरोक्षितः ॥ तत्तस्य साधनं चाद्य वक्तुमर्हसि मारुत ॥ ७.१,३२.१॥
kiṃ tacchreṣṭamanuṣṭhānaṃ mokṣo yenaparokṣitaḥ || tattasya sādhanaṃ cādya vaktumarhasi māruta || 7.1,32.1||
वायुरुवाच॥
शैवो हि परमो धर्मः श्रेष्ठानुष्ठानशब्दितः ॥ यत्रापरोक्षो लक्ष्येत साक्षान्मोक्षप्रदः शिवः ॥ ७.१,३२.२॥
śaivo hi paramo dharmaḥ śreṣṭhānuṣṭhānaśabditaḥ || yatrāparokṣo lakṣyeta sākṣānmokṣapradaḥ śivaḥ || 7.1,32.2||
स तु पञ्चविधो ज्ञेयः पञ्चभिः पर्वभिः क्रमात् ॥ क्रियातपोजपध्यानज्ञानात्मभिरनुत्तरैः ॥ ७.१,३२.३॥
sa tu pañcavidho jñeyaḥ pañcabhiḥ parvabhiḥ kramāt || kriyātapojapadhyānajñānātmabhiranuttaraiḥ || 7.1,32.3||
तैरेव सोत्तरैस्सिद्धो धर्मस्तु परमो मतः ॥ परोक्षमपरोक्षं च ज्ञानं यत्र च मोक्षदम् ॥ ७.१,३२.४॥
taireva sottaraissiddho dharmastu paramo mataḥ || parokṣamaparokṣaṃ ca jñānaṃ yatra ca mokṣadam || 7.1,32.4||
परमो ऽपरमश्चोभौ धर्मौ हि श्रुतिचोदितौ ॥ धर्मशब्दाभिधेयेर्थे प्रमाणं श्रुतिरेव नः ॥ ७.१,३२.५॥
paramo 'paramaścobhau dharmau hi śruticoditau || dharmaśabdābhidheyerthe pramāṇaṃ śrutireva naḥ || 7.1,32.5||
परमो योगपर्यन्तो धर्मः श्रुतिशिरोगतः ॥ धर्मस्त्वपरमस्तद्वदधः श्रुतिमुखोत्थितः ॥ ७.१,३२.६॥
paramo yogaparyanto dharmaḥ śrutiśirogataḥ || dharmastvaparamastadvadadhaḥ śrutimukhotthitaḥ || 7.1,32.6||
अपश्वात्माधिकारत्वाद्यो धरमः परमो मतः ॥ साधारणस्ततो ऽन्यस्तु सर्वेषामधिकारतः ॥ ७.१,३२.७॥
apaśvātmādhikāratvādyo dharamaḥ paramo mataḥ || sādhāraṇastato 'nyastu sarveṣāmadhikārataḥ || 7.1,32.7||
स चायं परमो धर्मः परधर्मस्य साधनम् ॥ धर्मशास्त्रादिभिस्सम्यक्सांग एवोपबृंहितः ॥ ७.१,३२.८॥
sa cāyaṃ paramo dharmaḥ paradharmasya sādhanam || dharmaśāstrādibhissamyaksāṃga evopabṛṃhitaḥ || 7.1,32.8||
शैवो यः परमो धर्मः श्रेष्ठानुष्ठानशब्दितः ॥ इतिहासपुराणाभ्यां कथंचिदुपबृंहितः ॥ ७.१,३२.९॥
śaivo yaḥ paramo dharmaḥ śreṣṭhānuṣṭhānaśabditaḥ || itihāsapurāṇābhyāṃ kathaṃcidupabṛṃhitaḥ || 7.1,32.9||
शैवागमैस्तु संपन्नः सहांगोपांविस्तरः ॥ तत्संस्काराधिकारैश्च सम्यगेवोपबृंहितः ॥ ७.१,३२.१०॥
śaivāgamaistu saṃpannaḥ sahāṃgopāṃvistaraḥ || tatsaṃskārādhikāraiśca samyagevopabṛṃhitaḥ || 7.1,32.10||
शैवागमो हि द्विविधः श्रौतो ऽश्रौतश्च संस्कृतः ॥ श्रुतिसारमयः श्रौतस्स्वतंत्र इतरो मतः ॥ ७.१,३२.११॥
śaivāgamo hi dvividhaḥ śrauto 'śrautaśca saṃskṛtaḥ || śrutisāramayaḥ śrautassvataṃtra itaro mataḥ || 7.1,32.11||
स्वतंत्रो दशधा पूर्वं तथाष्टादशधा पुनः ॥ कामिकादिसमाख्याभिस्सिद्धः सिद्धान्तसंज्ञितः ॥ ७.१,३२.१२॥
svataṃtro daśadhā pūrvaṃ tathāṣṭādaśadhā punaḥ || kāmikādisamākhyābhissiddhaḥ siddhāntasaṃjñitaḥ || 7.1,32.12||
श्रुतिसारमयो यस्तु शतकोटिप्रविस्तरः ॥ परं पाशुपतं यत्र व्रतं ज्ञानं च कथ्यते ॥ ७.१,३२.१३॥
śrutisāramayo yastu śatakoṭipravistaraḥ || paraṃ pāśupataṃ yatra vrataṃ jñānaṃ ca kathyate || 7.1,32.13||
युगावर्तेषु शिष्येत योगाचार्यस्वरूपिणा ॥ तत्रतत्रावतीर्णेन शिवेनैव प्रवर्त्यते ॥ ७.१,३२.१४॥
yugāvarteṣu śiṣyeta yogācāryasvarūpiṇā || tatratatrāvatīrṇena śivenaiva pravartyate || 7.1,32.14||
संक्षिप्यास्य प्रवक्तारश्चत्वारः परमर्षय ॥ रुरुर्दधीचो ऽगस्त्यश्च उपमन्युर्महायशाः ॥ ७.१,३२.१५॥
saṃkṣipyāsya pravaktāraścatvāraḥ paramarṣaya || rururdadhīco 'gastyaśca upamanyurmahāyaśāḥ || 7.1,32.15||
ते च पाशुपता ज्ञेयास्संहितानां प्रवर्तकाः ॥ तत्संततीया गुरवः शतशो ऽथ सहस्रशः ॥ ७.१,३२.१६॥
te ca pāśupatā jñeyāssaṃhitānāṃ pravartakāḥ || tatsaṃtatīyā guravaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ || 7.1,32.16||
तत्रोक्तः परमो धर्मश्चर्याद्यात्मा चतुर्विधः ॥ तेषु पाशुपतो योगः शिवं प्रत्यक्षयेद्दृढम् ॥ ७.१,३२.१७॥
tatroktaḥ paramo dharmaścaryādyātmā caturvidhaḥ || teṣu pāśupato yogaḥ śivaṃ pratyakṣayeddṛḍham || 7.1,32.17||
तस्माच्छ्रेष्ठमनुष्ठानं योगः पाशुपतो मतः ॥ तत्राप्युपायको युक्तो ब्रह्मणा स तु कथ्यते ॥ ७.१,३२.१८॥
tasmācchreṣṭhamanuṣṭhānaṃ yogaḥ pāśupato mataḥ || tatrāpyupāyako yukto brahmaṇā sa tu kathyate || 7.1,32.18||
नामाष्टकमयो योगश्शिवेन परिकल्पितः ॥ तेन योगेन सहसा शैवी प्रज्ञा प्रजायते ॥ ७.१,३२.१९॥
nāmāṣṭakamayo yogaśśivena parikalpitaḥ || tena yogena sahasā śaivī prajñā prajāyate || 7.1,32.19||
प्रज्ञया परमं ज्ञानमचिराल्लभते स्थिरम् ॥ प्रसीदति शिवस्तस्य यस्य ज्ञानं प्रतिष्ठितम् ॥ ७.१,३२.२०॥
prajñayā paramaṃ jñānamacirāllabhate sthiram || prasīdati śivastasya yasya jñānaṃ pratiṣṭhitam || 7.1,32.20||
प्रसादात्परमो योगो यः शिवं चापरोक्षयेत् ॥ शिवापरोक्षात्संसारकारणेन वियुज्यते ॥ ७.१,३२.२१॥
prasādātparamo yogo yaḥ śivaṃ cāparokṣayet || śivāparokṣātsaṃsārakāraṇena viyujyate || 7.1,32.21||
ततः स्यान्मुक्तसंसारो मुक्तः शिवसमो भवेत् ॥ ब्रह्मप्रोक्त इत्युपायः स एव पृथगुच्यते ॥ ७.१,३२.२२॥
tataḥ syānmuktasaṃsāro muktaḥ śivasamo bhavet || brahmaprokta ityupāyaḥ sa eva pṛthagucyate || 7.1,32.22||
शिवो महेश्वरश्चैव रुद्रो विष्णुः पितामहः ॥ संसारवैद्यः सर्वज्ञः परमात्मेति मुख्यतः ॥ ७.१,३२.२३॥
śivo maheśvaraścaiva rudro viṣṇuḥ pitāmahaḥ || saṃsāravaidyaḥ sarvajñaḥ paramātmeti mukhyataḥ || 7.1,32.23||
नामाष्टकमिदं मुख्यं शिवस्य प्रतिपादकम् ॥ आद्यन्तु पञ्चकं ज्ञेयं शान्त्यतीताद्यनुक्रमात् ॥ ७.१,३२.२४॥
nāmāṣṭakamidaṃ mukhyaṃ śivasya pratipādakam || ādyantu pañcakaṃ jñeyaṃ śāntyatītādyanukramāt || 7.1,32.24||
संज्ञा सदाशिवादीनां पञ्चोपाधिपरिग्रहात् ॥ उपाधिविनिवृत्तौ तु यथास्वं विनिवर्तते ॥ ७.१,३२.२५॥
saṃjñā sadāśivādīnāṃ pañcopādhiparigrahāt || upādhivinivṛttau tu yathāsvaṃ vinivartate || 7.1,32.25||
पदमेव हि तन्नित्यमनित्याः पदिनः स्मृताः ॥ पदानां प्रतिकृत्तौ तु मुच्यन्ते पदिनो यतः ॥ ७.१,३२.२६॥
padameva hi tannityamanityāḥ padinaḥ smṛtāḥ || padānāṃ pratikṛttau tu mucyante padino yataḥ || 7.1,32.26||
परिवृत्त्यन्तरे भूयस्तत्पदप्राप्तिरुच्यते ॥ आत्मान्तराभिधानं स्याद्यदाद्यं नाम पञ्चकम् ॥ ७.१,३२.२७॥
parivṛttyantare bhūyastatpadaprāptirucyate || ātmāntarābhidhānaṃ syādyadādyaṃ nāma pañcakam || 7.1,32.27||
अन्यत्तु त्रितयं नाम्नामुपादानादियोगतः ॥ त्रिविधोपाधिवचनाच्छिव एवानुवर्तते ॥ ७.१,३२.२८॥
anyattu tritayaṃ nāmnāmupādānādiyogataḥ || trividhopādhivacanācchiva evānuvartate || 7.1,32.28||
अनादिमलसंश्लेषः प्रागभावात्स्वभावतः ॥ अत्यंतं परिशुद्धात्मेत्यतो ऽयं शिव उच्यते ॥ ७.१,३२.२९॥
anādimalasaṃśleṣaḥ prāgabhāvātsvabhāvataḥ || atyaṃtaṃ pariśuddhātmetyato 'yaṃ śiva ucyate || 7.1,32.29||
अथवाशेषकल्याणगुणैकधन ईश्वरः ॥ शिव इत्युच्यते सद्भिश्शिवतत्त्वार्थवादिभिः ॥ ७.१,३२.३०॥
athavāśeṣakalyāṇaguṇaikadhana īśvaraḥ || śiva ityucyate sadbhiśśivatattvārthavādibhiḥ || 7.1,32.30||
त्रयोविंशतितत्त्वेभ्यः प्रकृतिर्हि परा मता ॥ प्रकृतेस्तु परं प्राहुः पुरुषं पञ्चविंशकम् ॥ ७.१,३२.३१॥
trayoviṃśatitattvebhyaḥ prakṛtirhi parā matā || prakṛtestu paraṃ prāhuḥ puruṣaṃ pañcaviṃśakam || 7.1,32.31||
यं वेदादौ स्वरं प्राहुर्वाच्यवाचकभावतः ॥ वेदैकवेद्ययाथात्म्याद्वेदान्ते च प्रतिष्ठितः ॥ ७.१,३२.३२॥
yaṃ vedādau svaraṃ prāhurvācyavācakabhāvataḥ || vedaikavedyayāthātmyādvedānte ca pratiṣṭhitaḥ || 7.1,32.32||
तस्य प्रकृतिलीनस्य यः परस्स महेश्वरः ॥ तदधीनप्रवृत्तित्वात्प्रकृतेः पुरुषस्य च ॥ ७.१,३२.३३॥
tasya prakṛtilīnasya yaḥ parassa maheśvaraḥ || tadadhīnapravṛttitvātprakṛteḥ puruṣasya ca || 7.1,32.33||
अथवा त्रिगुणं तत्त्वमुपेयमिदमव्ययम् ॥ मायान्तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् ॥ ७.१,३२.३४॥
athavā triguṇaṃ tattvamupeyamidamavyayam || māyāntu prakṛtiṃ vidyānmāyinaṃ tu maheśvaram || 7.1,32.34||
मायाविक्षोभको ऽनंतो महेश्वरसमन्वयात् ॥ कालात्मा परमात्मादिः स्थूलः सूक्ष्मः प्रकीर्तितः ॥ ७.१,३२.३५॥
māyāvikṣobhako 'naṃto maheśvarasamanvayāt || kālātmā paramātmādiḥ sthūlaḥ sūkṣmaḥ prakīrtitaḥ || 7.1,32.35||
रुद्दुःखं दुःखहेतुर्वा तद्रावयति नः प्रभुः ॥ रुद्र इत्युच्यते सद्भिः शिवः परमकारणम् ॥ ७.१,३२.३६॥
rudduḥkhaṃ duḥkhaheturvā tadrāvayati naḥ prabhuḥ || rudra ityucyate sadbhiḥ śivaḥ paramakāraṇam || 7.1,32.36||
तत्त्वादिभूतपर्यन्तं शरीरादिष्वतन्द्रितः ॥ व्याप्याधितिष्ठति शिवस्ततो रुद्र इतस्ततः ॥ ७.१,३२.३७॥
tattvādibhūtaparyantaṃ śarīrādiṣvatandritaḥ || vyāpyādhitiṣṭhati śivastato rudra itastataḥ || 7.1,32.37||
जगतः पितृभूतानां शिवो मूर्त्यात्मनामपि ॥ पितृभावेन सर्वेषां पितामह उदीरितः ॥ ७.१,३२.३८॥
jagataḥ pitṛbhūtānāṃ śivo mūrtyātmanāmapi || pitṛbhāvena sarveṣāṃ pitāmaha udīritaḥ || 7.1,32.38||
निदानज्ञो यथा वैद्यो रोगस्य विनिवर्तकः ॥ उपायैर्भेषजैस्तद्वल्लयभोगाधिकारतः ॥ ७.१,३२.३९॥
nidānajño yathā vaidyo rogasya vinivartakaḥ || upāyairbheṣajaistadvallayabhogādhikārataḥ || 7.1,32.39||
संसारस्येश्वरो नित्यं समूलस्य निवर्तकः ॥ संसारवैद्य इत्युक्तः सर्वतत्त्वार्थवेदिभिः ॥ ७.१,३२.४०॥
saṃsārasyeśvaro nityaṃ samūlasya nivartakaḥ || saṃsāravaidya ityuktaḥ sarvatattvārthavedibhiḥ || 7.1,32.40||
दशार्थज्ञानसिद्ध्यर्थमिन्द्रियेष्वेषु सत्स्वपि ॥ त्रिकालभाविनो भावान्स्थूलान्सूक्ष्मानशेषतः ॥ ७.१,३२.४१॥
daśārthajñānasiddhyarthamindriyeṣveṣu satsvapi || trikālabhāvino bhāvānsthūlānsūkṣmānaśeṣataḥ || 7.1,32.41||
अणवो नैव जानन्ति माययैव मलावृताः ॥ असत्स्वपि च सर्वेषु सर्वार्थज्ञानहेतुषु ॥ ७.१,३२.४२॥
aṇavo naiva jānanti māyayaiva malāvṛtāḥ || asatsvapi ca sarveṣu sarvārthajñānahetuṣu || 7.1,32.42||
यद्यथावस्थितं वस्तु तत्तथैव सदाशिवः ॥ अयत्नेनैव जानाति तस्मात्सर्वज्ञ उच्यते ॥ ७.१,३२.४३॥
yadyathāvasthitaṃ vastu tattathaiva sadāśivaḥ || ayatnenaiva jānāti tasmātsarvajña ucyate || 7.1,32.43||
सर्वात्मा परमैरेभिर्गुणैर्नित्यसमन्वयात् ॥ स्वस्मात्परात्मविरहात्परमात्मा शिवः स्वयम् ॥ ७.१,३२.४४॥
sarvātmā paramairebhirguṇairnityasamanvayāt || svasmātparātmavirahātparamātmā śivaḥ svayam || 7.1,32.44||
नामाष्टकमिदं चैव लब्ध्वाचार्यप्रसादतः ॥ निवृत्त्यादिकलाग्रन्थिं शिवाद्यैः पञ्चनामभिः ॥ ७.१,३२.४५॥
nāmāṣṭakamidaṃ caiva labdhvācāryaprasādataḥ || nivṛttyādikalāgranthiṃ śivādyaiḥ pañcanāmabhiḥ || 7.1,32.45||
यथास्वं क्रमशश्छित्वा शोधयित्वा यथागुणम् ॥ गुणितैरेव सोद्धातैरनिरुद्धैरथापि वा ॥ ७.१,३२.४६॥
yathāsvaṃ kramaśaśchitvā śodhayitvā yathāguṇam || guṇitaireva soddhātairaniruddhairathāpi vā || 7.1,32.46||
हृत्कण्ठतालुभ्रूमध्यब्रह्मरन्ध्रसमन्विताम् ॥ छित्त्वा पर्यष्टकाकारं स्वात्मानं च सुषुम्णया ॥ ७.१,३२.४७॥
hṛtkaṇṭhatālubhrūmadhyabrahmarandhrasamanvitām || chittvā paryaṣṭakākāraṃ svātmānaṃ ca suṣumṇayā || 7.1,32.47||
द्वादशांतःस्थितस्येन्दोर्नीत्वोपरि शिवौजसि ॥ संहृत्यं वदनं पश्चाद्यथासंस्करणं लयात् ॥ ७.१,३२.४८॥
dvādaśāṃtaḥsthitasyendornītvopari śivaujasi || saṃhṛtyaṃ vadanaṃ paścādyathāsaṃskaraṇaṃ layāt || 7.1,32.48||
शाक्तेनामृतवर्षेण संसिक्तायां तनौ पुनः ॥ अवतार्य स्वमात्मानममृतात्माकृतिं हृदि ॥ ७.१,३२.४९॥
śāktenāmṛtavarṣeṇa saṃsiktāyāṃ tanau punaḥ || avatārya svamātmānamamṛtātmākṛtiṃ hṛdi || 7.1,32.49||
द्वादशांतःस्थितस्येन्दोः परस्ताच्छ्वेतपंकजे ॥ समासीनं महादेवं शंकरम्भक्तवत्सलम् ॥ ७.१,३२.५०॥
dvādaśāṃtaḥsthitasyendoḥ parastācchvetapaṃkaje || samāsīnaṃ mahādevaṃ śaṃkarambhaktavatsalam || 7.1,32.50||
अर्धनारीश्वरं देवं निर्मलं मधुराकृतिम् ॥ शुद्धस्फटिकसंकाशं प्रसन्नं शीतलद्युतिम् ॥ ७.१,३२.५१॥
ardhanārīśvaraṃ devaṃ nirmalaṃ madhurākṛtim || śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ prasannaṃ śītaladyutim || 7.1,32.51||
ध्यात्वा हि मानसे देवं स्वस्थचित्तो ऽथ मानवः ॥ शिवनामाष्टकेनैव भावपुष्पैस्समर्चयेत् ॥ ७.१,३२.५२॥
dhyātvā hi mānase devaṃ svasthacitto 'tha mānavaḥ || śivanāmāṣṭakenaiva bhāvapuṣpaissamarcayet || 7.1,32.52||
अभ्यर्चनान्ते तु पुनः प्राणानायम्य मानवः ॥ सम्यक्चित्तं समाधाय शार्वं नामाष्टकं जपेत् ॥ ७.१,३२.५३॥
abhyarcanānte tu punaḥ prāṇānāyamya mānavaḥ || samyakcittaṃ samādhāya śārvaṃ nāmāṣṭakaṃ japet || 7.1,32.53||
नाभौ चाष्टाहुतीर्हुत्वा पूर्णाहुत्या नमस्ततः ॥ अष्टपुष्पप्रदानेन कृत्वाभ्यर्चनमंतिमम् ॥ ७.१,३२.५४॥
nābhau cāṣṭāhutīrhutvā pūrṇāhutyā namastataḥ || aṣṭapuṣpapradānena kṛtvābhyarcanamaṃtimam || 7.1,32.54||
निवेदयेत्स्वमात्मानं चुलुकोदकवर्त्मना ॥ एवं कृत्वा चिरादेव ज्ञानं पाशुपतं शुभम् ॥ ७.१,३२.५५॥
nivedayetsvamātmānaṃ culukodakavartmanā || evaṃ kṛtvā cirādeva jñānaṃ pāśupataṃ śubham || 7.1,32.55||
लभते तत्प्रतिष्ठां च वृत्तं चानुत्तमं तथा ॥ योगं च परमं लब्ध्वा मुच्यते नात्र संशयः ॥ ७.१,३२.५६॥
labhate tatpratiṣṭhāṃ ca vṛttaṃ cānuttamaṃ tathā || yogaṃ ca paramaṃ labdhvā mucyate nātra saṃśayaḥ || 7.1,32.56||
इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायां पूर्वखण्डे श्रेष्ठानुष्ठानवर्णनं नाम द्वात्रिंशो ऽध्यायः॥
iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāṃ pūrvakhaṇḍe śreṣṭhānuṣṭhānavarṇanaṃ nāma dvātriṃśo 'dhyāyaḥ||
ॐ श्री परमात्मने नमः