Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

ऋषय ऊचुः॥

धौम्याग्रजेन शिशुना क्षीरार्थं हि तपः कृतम् ॥ तस्मात्क्षीरार्णवो दत्तस्तस्मै देवेन शूलिना ॥ ७.१,३४.१॥

dhaumyāgrajena śiśunā kṣīrārthaṃ hi tapaḥ kṛtam || tasmātkṣīrārṇavo dattastasmai devena śūlinā || 7.1,34.1||

स कथं शिशुको लेभे शिवशास्त्रप्रवक्तृताम् ॥ कथं वा शिवसद्भावं ज्ञात्वा तपसि निष्ठितः ॥ ७.१,३४.२॥

sa kathaṃ śiśuko lebhe śivaśāstrapravaktṛtām || kathaṃ vā śivasadbhāvaṃ jñātvā tapasi niṣṭhitaḥ || 7.1,34.2||

कथं च लब्धविज्ञानस्तपश्चरणपर्वणि ॥ रुद्राग्नेर्यत्परं वीर्यं लभे भस्म स्वरक्षकम् ॥ ७.१,३४.३॥

kathaṃ ca labdhavijñānastapaścaraṇaparvaṇi || rudrāgneryatparaṃ vīryaṃ labhe bhasma svarakṣakam || 7.1,34.3||

वायुरुवाच॥

न ह्येष शिशुकः कश्चित्प्राकृतः कृतवांस्तपः ॥ मुनिवर्यस्य तनयो व्याघ्रपादस्य धीमतः ॥ ७.१,३४.४॥

na hyeṣa śiśukaḥ kaścitprākṛtaḥ kṛtavāṃstapaḥ || munivaryasya tanayo vyāghrapādasya dhīmataḥ || 7.1,34.4||

जन्मान्तरेण संसिद्धः केनापि खलु हेतुना ॥ स्वपदप्रच्युतो दिष्ट्या प्राप्तो मुनिकुमारताम् ॥ ७.१,३४.५॥

janmāntareṇa saṃsiddhaḥ kenāpi khalu hetunā || svapadapracyuto diṣṭyā prāpto munikumāratām || 7.1,34.5||

महादेवप्रसादस्य भाग्यापन्नस्य भाविनः ॥ दुग्धाभिलाषप्रभवद्वारतामगमत्तपः ॥ ७.१,३४.६॥

mahādevaprasādasya bhāgyāpannasya bhāvinaḥ || dugdhābhilāṣaprabhavadvāratāmagamattapaḥ || 7.1,34.6||

अतः सर्वगणेशत्वं कुमारत्वं च शाश्वतम् ॥ सह दुग्धाब्धिना तस्मै प्रददौ शंकरः स्वयम् ॥ ७.१,३४.७॥

ataḥ sarvagaṇeśatvaṃ kumāratvaṃ ca śāśvatam || saha dugdhābdhinā tasmai pradadau śaṃkaraḥ svayam || 7.1,34.7||

तस्य ज्ञानागमोप्यस्य प्रसादादेव शांकरात् ॥ कौमारं हि परं साक्षाज्ज्ञानं शक्तिमयं विदुः ॥ ७.१,३४.८॥

tasya jñānāgamopyasya prasādādeva śāṃkarāt || kaumāraṃ hi paraṃ sākṣājjñānaṃ śaktimayaṃ viduḥ || 7.1,34.8||

शिवशास्त्रप्रवक्तृत्वमपि तस्य हि तत्कृतम् ॥ कुमारो मुनितो लब्धज्ञानाब्धिरिव नन्दनः ॥ ७.१,३४.९॥

śivaśāstrapravaktṛtvamapi tasya hi tatkṛtam || kumāro munito labdhajñānābdhiriva nandanaḥ || 7.1,34.9||

दृष्टं तु कारणं तस्य शिवज्ञानसमन्वये ॥ स्वमातृवचनं साक्षाच्छोकजं क्षीरकारणात् ॥ ७.१,३४.१०॥

dṛṣṭaṃ tu kāraṇaṃ tasya śivajñānasamanvaye || svamātṛvacanaṃ sākṣācchokajaṃ kṣīrakāraṇāt || 7.1,34.10||

कदाचित्क्षीरमत्यल्पं पीतवान्मातुलाश्रमे ॥ ईर्षयया मातुलसुतं संतृप्तक्षीरमुत्तमम् ॥ ७.१,३४.११॥

kadācitkṣīramatyalpaṃ pītavānmātulāśrame || īrṣayayā mātulasutaṃ saṃtṛptakṣīramuttamam || 7.1,34.11||

पीत्वा स्थितं यथाकामं दृष्ट्वा वै मातुलात्मजम् ॥ उपमन्युर्व्याघ्रपादिः प्रीत्या प्रोवाच मातरम् ॥ ७.१,३४.१२॥

pītvā sthitaṃ yathākāmaṃ dṛṣṭvā vai mātulātmajam || upamanyurvyāghrapādiḥ prītyā provāca mātaram || 7.1,34.12||

उपमन्युरुवाच॥

मातर्मातर्महाभागे मम देहि तपस्विनि ॥ गव्यं क्षीरमतिस्वादु नाल्पमुष्णं पिबाम्यहम् ॥ ७.१,३४.१३॥

mātarmātarmahābhāge mama dehi tapasvini || gavyaṃ kṣīramatisvādu nālpamuṣṇaṃ pibāmyaham || 7.1,34.13||

वायुरुवाच॥

तच्छ्रुत्वा पुत्रवचनं तन्माता च तपस्विनी ॥ व्याघ्रपादस्य महिषी दुःखमापत्तदा च सा ॥ ७.१,३४.१४॥

tacchrutvā putravacanaṃ tanmātā ca tapasvinī || vyāghrapādasya mahiṣī duḥkhamāpattadā ca sā || 7.1,34.14||

उपलाल्याथ सुप्रीत्या पुत्रमालिंग्य सादरम् ॥ दुःखिता विललापाथ स्मृत्वा नैर्धन्यमात्मनः ॥ ७.१,३४.१५॥

upalālyātha suprītyā putramāliṃgya sādaram || duḥkhitā vilalāpātha smṛtvā nairdhanyamātmanaḥ || 7.1,34.15||

स्मृत्वास्मृत्वा पुनः क्षीरमुपमन्युस्स बालकः ॥ देहि देहीति तामाह रुद्रन्भूयो महाद्युतिः ॥ ७.१,३४.१६॥

smṛtvāsmṛtvā punaḥ kṣīramupamanyussa bālakaḥ || dehi dehīti tāmāha rudranbhūyo mahādyutiḥ || 7.1,34.16||

तद्धठं सा परिज्ञाय द्विजपत्नी तपस्विनी ॥ शान्तये तद्धठस्याथ शुभोपायमरीरचत् ॥ ७.१,३४.१७॥

taddhaṭhaṃ sā parijñāya dvijapatnī tapasvinī || śāntaye taddhaṭhasyātha śubhopāyamarīracat || 7.1,34.17||

उञ्छवृत्त्यार्जितान्बीजान्स्वयं दृष्ट्वा च सा तदा ॥ बीजपिष्टमथालोड्य तोयेन कलभाषिणी ॥ ७.१,३४.१८॥

uñchavṛttyārjitānbījānsvayaṃ dṛṣṭvā ca sā tadā || bījapiṣṭamathāloḍya toyena kalabhāṣiṇī || 7.1,34.18||

एह्येहि मम पुत्रेति सामपूर्वं ततस्सुतम् ॥ आलिंग्यादाय दुःखार्ता प्रददौ कृत्रिमं पयः ॥ ७.१,३४.१९॥

ehyehi mama putreti sāmapūrvaṃ tatassutam || āliṃgyādāya duḥkhārtā pradadau kṛtrimaṃ payaḥ || 7.1,34.19||

पीत्वा च कृत्रिमं क्षीरं मात्रां दत्तं स बालकः ॥ नैतत्क्षीरमिति प्राह मातरं चातिविह्वलः ॥ ७.१,३४.२०॥

pītvā ca kṛtrimaṃ kṣīraṃ mātrāṃ dattaṃ sa bālakaḥ || naitatkṣīramiti prāha mātaraṃ cātivihvalaḥ || 7.1,34.20||

दुःखिता सा तदा प्राह संप्रेक्ष्याघ्राय मूर्धनि ॥ समार्ज्य नेत्र पुत्रस्य कराभ्यां कमलायते ॥ ७.१,३४.२१॥

duḥkhitā sā tadā prāha saṃprekṣyāghrāya mūrdhani || samārjya netra putrasya karābhyāṃ kamalāyate || 7.1,34.21||

जनन्युवाच॥

तटिनी रत्नपूर्णास्तास्स्वर्गपातालगोचराः ॥ भाग्यहीना न पश्यन्ति भक्तिहीनाश्च ये शिवे ॥ ७.१,३४.२२॥

taṭinī ratnapūrṇāstāssvargapātālagocarāḥ || bhāgyahīnā na paśyanti bhaktihīnāśca ye śive || 7.1,34.22||

राज्यं स्वर्गं च मोक्षं च भोजनं क्षीरसंभवम् ॥ न लभन्ते प्रियाण्येषां न तुष्यति यदा शिवः ॥ ७.१,३४.२३॥

rājyaṃ svargaṃ ca mokṣaṃ ca bhojanaṃ kṣīrasaṃbhavam || na labhante priyāṇyeṣāṃ na tuṣyati yadā śivaḥ || 7.1,34.23||

भवप्रसादजं सर्वं नान्यद्देवप्रसादजम् ॥ अन्यदेवेषु निरता दुःखार्ता विभ्रमन्ति च ॥ ७.१,३४.२४॥

bhavaprasādajaṃ sarvaṃ nānyaddevaprasādajam || anyadeveṣu niratā duḥkhārtā vibhramanti ca || 7.1,34.24||

क्षीरं तत्र कुतो ऽस्माकं वने निवसतां सदा ॥ क्व दुग्धसाधनं वत्स क्व वयं वनवासिनः ॥ ७.१,३४.२५॥

kṣīraṃ tatra kuto 'smākaṃ vane nivasatāṃ sadā || kva dugdhasādhanaṃ vatsa kva vayaṃ vanavāsinaḥ || 7.1,34.25||

कृत्स्नाभावेन दारिद्र्यान्मया ते भाग्यहीनया ॥ मिथ्यादुग्धमिदं दत्तम्पिष्टमालोड्य वारिणा ॥ ७.१,३४.२६॥

kṛtsnābhāvena dāridryānmayā te bhāgyahīnayā || mithyādugdhamidaṃ dattampiṣṭamāloḍya vāriṇā || 7.1,34.26||

त्वं मातुलगृहे स्वल्पं पीत्वा स्वादु पयः शृतम् ॥ ज्ञात्वा स्वादु त्वया पीतं तज्जातीयमनुस्मरन् ॥ ७.१,३४.२७॥

tvaṃ mātulagṛhe svalpaṃ pītvā svādu payaḥ śṛtam || jñātvā svādu tvayā pītaṃ tajjātīyamanusmaran || 7.1,34.27||

दत्तं न पय इत्युक्त्वा रुदन् दुःखीकरोषि माम् ॥ प्रसादेन विना शंभो पयस्तव न विद्यते ॥ ७.१,३४.२८॥

dattaṃ na paya ityuktvā rudan duḥkhīkaroṣi mām || prasādena vinā śaṃbho payastava na vidyate || 7.1,34.28||

पादपंकजयोस्तस्य साम्बस्य सगणस्य च ॥ भक्त्या समर्पितं यत्तत्कारणं सर्वसम्पदाम् ॥ ७.१,३४.२९॥

pādapaṃkajayostasya sāmbasya sagaṇasya ca || bhaktyā samarpitaṃ yattatkāraṇaṃ sarvasampadām || 7.1,34.29||

अधुना वसुदोस्माभिर्महादेवो न पूजितः ॥ सकामानां यथाकामं यथोक्तफलदायकः ॥ ७.१,३४.३०॥

adhunā vasudosmābhirmahādevo na pūjitaḥ || sakāmānāṃ yathākāmaṃ yathoktaphaladāyakaḥ || 7.1,34.30||

धनान्युद्दिश्य नास्माभिरितः प्रागर्चितः शिवः ॥ अतो दरिद्रास्संजाता वयं तस्मान्न ते पयः ॥ ७.१,३४.३१॥

dhanānyuddiśya nāsmābhiritaḥ prāgarcitaḥ śivaḥ || ato daridrāssaṃjātā vayaṃ tasmānna te payaḥ || 7.1,34.31||

पूर्वजन्मनि यद्दत्तं शिवमुद्दिश्य वै सुतः ॥ तदेव लभ्यते नान्यद्विष्णुमुद्दिश्य वा प्रभुम् ॥ ७.१,३४.३२॥

pūrvajanmani yaddattaṃ śivamuddiśya vai sutaḥ || tadeva labhyate nānyadviṣṇumuddiśya vā prabhum || 7.1,34.32||

वायुरुवाच॥

इति मातृवचः श्रुत्वा तथ्यं शोकादिसूचकम् ॥ बालो ऽप्यनुतपन्नंतः प्रगल्भमिदमब्रवीत् ॥ ७.१,३४.३३॥

iti mātṛvacaḥ śrutvā tathyaṃ śokādisūcakam || bālo 'pyanutapannaṃtaḥ pragalbhamidamabravīt || 7.1,34.33||

उपमन्युरुवाच॥

शोकेनालमितो मातः सांबो यद्यस्ति शंकरः ॥ त्यज शोकं महाभागे सर्वं भद्रं भविष्यति ॥ ७.१,३४.३४॥

śokenālamito mātaḥ sāṃbo yadyasti śaṃkaraḥ || tyaja śokaṃ mahābhāge sarvaṃ bhadraṃ bhaviṣyati || 7.1,34.34||

शृणु मातर्वचो मेद्य महादेवो ऽस्ति चेत्क्वचित् ॥ चिराद्वा ह्यचिराद्वापि क्षीरोदं साधयाम्यहम् ॥ ७.१,३४.३५॥

śṛṇu mātarvaco medya mahādevo 'sti cetkvacit || cirādvā hyacirādvāpi kṣīrodaṃ sādhayāmyaham || 7.1,34.35||

वायुरुवाच॥

इति श्रुत्वा वचस्तस्य बालकस्य महामतेः ॥ प्रत्युवाच तदा माता सुप्रसन्ना मनस्विनी ॥ ७.१,३४.३६॥

iti śrutvā vacastasya bālakasya mahāmateḥ || pratyuvāca tadā mātā suprasannā manasvinī || 7.1,34.36||

मातोवाच॥

शुभं विचारितं तात त्वया मत्प्रीतिवर्धनम् ॥ विलंबं मा कथास्त्वं हि भज सांबं सदाशिवम् ॥ ७.१,३४.३७॥

śubhaṃ vicāritaṃ tāta tvayā matprītivardhanam || vilaṃbaṃ mā kathāstvaṃ hi bhaja sāṃbaṃ sadāśivam || 7.1,34.37||

सर्वस्मादधिको ऽस्त्येव शिवः परमकारणम् ॥ तत्कृतं हि जगत्सर्वं ब्रह्माद्यास्तस्य किंकराः ॥ ७.१,३४.३८॥

sarvasmādadhiko 'styeva śivaḥ paramakāraṇam || tatkṛtaṃ hi jagatsarvaṃ brahmādyāstasya kiṃkarāḥ || 7.1,34.38||

तत्प्रसादकृतैश्वर्या दासास्तस्य वयं प्रभोः ॥ तं विनान्यं न जानीमश्शंकरं लोकशंकरम् ॥ ७.१,३४.३९॥

tatprasādakṛtaiśvaryā dāsāstasya vayaṃ prabhoḥ || taṃ vinānyaṃ na jānīmaśśaṃkaraṃ lokaśaṃkaram || 7.1,34.39||

अन्यान्देवान्परित्यज्य कर्मणा मनसा गिरा ॥ तमेव सांबं सगणं भज भावपुरस्सरम् ॥ ७.१,३४.४०॥

anyāndevānparityajya karmaṇā manasā girā || tameva sāṃbaṃ sagaṇaṃ bhaja bhāvapurassaram || 7.1,34.40||

तस्य देवाधिदेवस्य शिवस्य वरदायिनः ॥ साक्षान्नमश्शिवायेति मंत्रो ऽयं वाचकः स्मृतः ॥ ७.१,३४.४१॥

tasya devādhidevasya śivasya varadāyinaḥ || sākṣānnamaśśivāyeti maṃtro 'yaṃ vācakaḥ smṛtaḥ || 7.1,34.41||

सप्तकोटिमहामंत्राः सर्वे सप्रणवाः परे ॥ तस्मिन्नेव विलीयंते पुनस्तस्माद्विनिर्गताः ॥ ७.१,३४.४२॥

saptakoṭimahāmaṃtrāḥ sarve sapraṇavāḥ pare || tasminneva vilīyaṃte punastasmādvinirgatāḥ || 7.1,34.42||

सप्रसादाश्च ते मंत्राः स्वाधिकाराद्यपेक्षया ॥ सर्वाधिकारस्त्वेको ऽयं मंत्र एवेश्वराज्ञया ॥ ७.१,३४.४३॥

saprasādāśca te maṃtrāḥ svādhikārādyapekṣayā || sarvādhikārastveko 'yaṃ maṃtra eveśvarājñayā || 7.1,34.43||

यथा निकृष्टानुत्कृष्टान्सर्वानप्यात्मनः शिवः ॥ क्षमते रक्षितुं तद्वन्मंत्रो ऽयमपि सर्वदा ॥ ७.१,३४.४४॥

yathā nikṛṣṭānutkṛṣṭānsarvānapyātmanaḥ śivaḥ || kṣamate rakṣituṃ tadvanmaṃtro 'yamapi sarvadā || 7.1,34.44||

प्रबलश्च तथा ह्येष मंत्रो मन्त्रान्तरादपि ॥ सर्वरक्षाक्षमो ऽप्येष नापरः कश्चिदिष्यते ॥ ७.१,३४.४५॥

prabalaśca tathā hyeṣa maṃtro mantrāntarādapi || sarvarakṣākṣamo 'pyeṣa nāparaḥ kaścidiṣyate || 7.1,34.45||

तस्मान्मन्त्रान्तरांस्त्यक्त्वा पञ्चाक्षरपरो भव ॥ तस्मिञ्जिह्वांतरगते न किंचिदिह दुर्लभम् ॥ ७.१,३४.४६॥

tasmānmantrāntarāṃstyaktvā pañcākṣaraparo bhava || tasmiñjihvāṃtaragate na kiṃcidiha durlabham || 7.1,34.46||

अघोरास्त्रं च शैवानां रक्षाहेतुरनुत्तमम् ॥ तच्च तत्प्रभवं मत्वा तत्परो भव नान्यथा ॥ ७.१,३४.४७॥

aghorāstraṃ ca śaivānāṃ rakṣāheturanuttamam || tacca tatprabhavaṃ matvā tatparo bhava nānyathā || 7.1,34.47||

भस्मेदन्तु मया लब्धं पितुरेव तवोत्तमम् ॥ विरजानलसंसिद्धं महाव्यापन्निवारणम् ॥ ७.१,३४.४८॥

bhasmedantu mayā labdhaṃ pitureva tavottamam || virajānalasaṃsiddhaṃ mahāvyāpannivāraṇam || 7.1,34.48||

मंत्रं च ते मया दत्तं गृहाण मदनुज्ञया ॥ अनेनैवाशु जप्तेन रक्षा तव भविष्यति ॥ ७.१,३४.४९॥

maṃtraṃ ca te mayā dattaṃ gṛhāṇa madanujñayā || anenaivāśu japtena rakṣā tava bhaviṣyati || 7.1,34.49||

वायुरुवाच॥

एवं मात्रा समादिश्य शिवमस्त्वित्युदीर्य च ॥ विसृष्टस्तद्वचो मूर्ध्नि कुर्वन्नेव तदा मुनिः ॥ ७.१,३४.५०॥

evaṃ mātrā samādiśya śivamastvityudīrya ca || visṛṣṭastadvaco mūrdhni kurvanneva tadā muniḥ || 7.1,34.50||

तां प्रणम्यैवमुक्त्वा च तपः कर्तुं प्रचक्रमे ॥ तमाह च तदा माता शुभं कुर्वंतु ते सुराः ॥ ७.१,३४.५१॥

tāṃ praṇamyaivamuktvā ca tapaḥ kartuṃ pracakrame || tamāha ca tadā mātā śubhaṃ kurvaṃtu te surāḥ || 7.1,34.51||

अनुज्ञातस्तया तत्र तपस्तेपे स दुश्चरम् ॥ हिमवत्पर्वतं प्राप्य वायुभक्षः समाहितः ॥ ७.१,३४.५२॥

anujñātastayā tatra tapastepe sa duścaram || himavatparvataṃ prāpya vāyubhakṣaḥ samāhitaḥ || 7.1,34.52||

अष्टेष्टकाभिः प्रसादं कृत्वा लिंगं च मृन्मयम् ॥ तत्रावाह्य महादेवं सांबं सगणमव्ययम् ॥ ७.१,३४.५३॥

aṣṭeṣṭakābhiḥ prasādaṃ kṛtvā liṃgaṃ ca mṛnmayam || tatrāvāhya mahādevaṃ sāṃbaṃ sagaṇamavyayam || 7.1,34.53||

भक्त्या पञ्चाक्षरेणैव पुत्रैः पुष्पैर्वनोद्भवैः ॥ समभ्यर्च्य चिरं कालं चचार परमं तपः ॥ ७.१,३४.५४॥

bhaktyā pañcākṣareṇaiva putraiḥ puṣpairvanodbhavaiḥ || samabhyarcya ciraṃ kālaṃ cacāra paramaṃ tapaḥ || 7.1,34.54||

ततस्तपश्चरत्तं तं बालमेकाकिनं कृशम् ॥ उपमन्युं द्विजवरं शिवसंसक्तमानसम् ॥ ७.१,३४.५५॥

tatastapaścarattaṃ taṃ bālamekākinaṃ kṛśam || upamanyuṃ dvijavaraṃ śivasaṃsaktamānasam || 7.1,34.55||

पुरा मरीचिना शप्ताः केचिन्मुनिपिशाचकाः ॥ संपीड्य राक्षसैर्भावैस्तपसोविघ्नमाचरन् ॥ ७.१,३४.५६॥

purā marīcinā śaptāḥ kecinmunipiśācakāḥ || saṃpīḍya rākṣasairbhāvaistapasovighnamācaran || 7.1,34.56||

स च तैः पीड्यमानो ऽपि तपः कुर्वन्कथञ्चन ॥ सदा नमः शिवायेति क्रोशति स्मार्तनादवत् ॥ ७.१,३४.५७॥

sa ca taiḥ pīḍyamāno 'pi tapaḥ kurvankathañcana || sadā namaḥ śivāyeti krośati smārtanādavat || 7.1,34.57||

तन्नादश्रवणादेव तपसो विघ्नकारिणः ॥ ते तं बालं समुत्सृज्य मुनयस्समुपाचरन् ॥ ७.१,३४.५८॥

tannādaśravaṇādeva tapaso vighnakāriṇaḥ || te taṃ bālaṃ samutsṛjya munayassamupācaran || 7.1,34.58||

तपसा तस्य विप्रस्य चोपमन्योर्महात्मनः ॥ चराचरं च मुनयः प्रदीपितमभूज्जगत् ॥ ७.१,३४.५९॥

tapasā tasya viprasya copamanyormahātmanaḥ || carācaraṃ ca munayaḥ pradīpitamabhūjjagat || 7.1,34.59||

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायां पूर्वखण्डे उपमन्युतपोवर्णनं नाम चतुस्त्रिंशो ऽध्यायः॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāṃ pūrvakhaṇḍe upamanyutapovarṇanaṃ nāma catustriṃśo 'dhyāyaḥ||