Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

Shloka 1

मुनय ऊचुः॥

यो ऽयं पशुरिति प्रोक्तो यश्च पाश उदाहृतः ॥ आभ्यां विलक्षणः कश्चित्कोयमस्ति तयोः पतिः ॥ ७.१,६.१॥

yo 'yaṃ paśuriti prokto yaśca pāśa udāhṛtaḥ .. ābhyāṃ vilakṣaṇaḥ kaścitkoyamasti tayoḥ patiḥ .. 7.1,6.1..

Shloka 2

वायुरुवाच॥

अस्ति कश्चिदपर्यंतरमणीयगुणाश्रयः ॥ पतिर्विश्वस्य निर्माता पशुपाशविमोचनः ॥ ७.१,६.२॥

asti kaścidaparyaṃtaramaṇīyaguṇāśrayaḥ .. patirviśvasya nirmātā paśupāśavimocanaḥ .. 7.1,6.2..

Shloka 3

अभावे तस्य विश्वस्य सृष्टिरेषा कथं भवेत् ॥ अचेतनत्वादज्ञानादनयोः पशुपाशयोः ॥ ७.१,६.३॥

abhāve tasya viśvasya sṛṣṭireṣā kathaṃ bhavet .. acetanatvādajñānādanayoḥ paśupāśayoḥ .. 7.1,6.3..

Shloka 4

प्रधानपरमाण्वादि यावत्किंचिदचेतनम् ॥ तत्कर्तृकं स्वयं दृष्टं बुद्धिमत्कारणं विना ॥ ७.१,६.४॥

pradhānaparamāṇvādi yāvatkiṃcidacetanam .. tatkartṛkaṃ svayaṃ dṛṣṭaṃ buddhimatkāraṇaṃ vinā .. 7.1,6.4..

Shloka 5

जगच्च कर्तृसापेक्षं कार्यं सावयवं यतः ॥ तस्मात्कार्यस्य कर्तृत्वं पत्युर्न पशुपाशयोः ॥ ७.१,६.५॥

jagacca kartṛsāpekṣaṃ kāryaṃ sāvayavaṃ yataḥ .. tasmātkāryasya kartṛtvaṃ patyurna paśupāśayoḥ .. 7.1,6.5..

Shloka 6

पशोरपि च कर्तृत्वं पत्युः प्रेरणपूर्वकम् ॥ अयथाकरणज्ञानमंधस्य गमनं यथा ॥ ७.१,६.६॥

paśorapi ca kartṛtvaṃ patyuḥ preraṇapūrvakam .. ayathākaraṇajñānamaṃdhasya gamanaṃ yathā .. 7.1,6.6..

Shloka 7

आत्मानं च पृथङ्मत्वा प्रेरितारं ततः पृथक् ॥ असौ जुष्टस्ततस्तेन ह्यमृतत्वाय कल्पते ॥ ७.१,६.७॥

ātmānaṃ ca pṛthaṅmatvā preritāraṃ tataḥ pṛthak .. asau juṣṭastatastena hyamṛtatvāya kalpate .. 7.1,6.7..

Shloka 8

पशोः पाशस्य पत्युश्च तत्त्वतो ऽस्ति पदं परम् ॥ ब्रह्मवित्तद्विदित्वैव योनिमुक्तो भविष्यति ॥ ७.१,६.८॥

paśoḥ pāśasya patyuśca tattvato 'sti padaṃ param .. brahmavittadviditvaiva yonimukto bhaviṣyati .. 7.1,6.8..

Shloka 9

संयुक्तमेतद्द्वितयं क्षरमक्षरमेव च ॥ व्यक्ताव्यक्तं बिभर्तीशो विश्वं विश्वविमोचकः ॥ ७.१,६.९॥

saṃyuktametaddvitayaṃ kṣaramakṣarameva ca .. vyaktāvyaktaṃ bibhartīśo viśvaṃ viśvavimocakaḥ .. 7.1,6.9..

Shloka 10

भोक्ता भोग्यं प्रेरयिता मंतव्यं त्रिविधं स्मृतम् ॥ नातः परं विजानद्भिर्वेदितव्यं हि किंचनः ॥ ७.१,६.१०॥

bhoktā bhogyaṃ prerayitā maṃtavyaṃ trividhaṃ smṛtam .. nātaḥ paraṃ vijānadbhirveditavyaṃ hi kiṃcanaḥ .. 7.1,6.10..

Shloka 11

तिलेषु वा यथा तैलं दध्नि वा सर्पिरर्पितम् ॥ यथापः स्रोतसि व्याप्ता यथारण्यां हुताशनः ॥ ७.१,६.११॥

tileṣu vā yathā tailaṃ dadhni vā sarpirarpitam .. yathāpaḥ srotasi vyāptā yathāraṇyāṃ hutāśanaḥ .. 7.1,6.11..

Shloka 12

एवमेव महात्मानमात्मन्यात्मविलक्षणम् ॥ सत्येन तपसा चैव नित्ययुक्तो ऽनुपश्यति ॥ ७.१,६.१२॥

evameva mahātmānamātmanyātmavilakṣaṇam .. satyena tapasā caiva nityayukto 'nupaśyati .. 7.1,6.12..

Shloka 13

य एको जालवानीश ईशानीभिस्स्वशक्तिभिः ॥ सर्वांल्लोकानिमान् कृत्वा एक एव स ईशते ॥ ७.१,६.१३॥

ya eko jālavānīśa īśānībhissvaśaktibhiḥ .. sarvāṃllokānimān kṛtvā eka eva sa īśate .. 7.1,6.13..

Shloka 14

एक एव तदा रुद्रो न द्वितीयो ऽस्ति कश्चन ॥ संसृज्य विश्वभुवनं गोप्ता ते संचुकोच यः ॥ ७.१,६.१४॥

eka eva tadā rudro na dvitīyo 'sti kaścana .. saṃsṛjya viśvabhuvanaṃ goptā te saṃcukoca yaḥ .. 7.1,6.14..

Shloka 15

विश्वतश्चक्षुरेवायमुतायं विश्वतोमुखः ॥ तथैव विश्वतोबाहुविश्वतः पादसंयुतः ॥ ७.१,६.१५॥

viśvataścakṣurevāyamutāyaṃ viśvatomukhaḥ .. tathaiva viśvatobāhuviśvataḥ pādasaṃyutaḥ .. 7.1,6.15..

Shloka 16

द्यावाभूमी च जनयन् देव एको महेश्वरः ॥ स एव सर्वदेवानां प्रभवश्चोद्भवस्तथा ॥ ७.१,६.१६॥

dyāvābhūmī ca janayan deva eko maheśvaraḥ .. sa eva sarvadevānāṃ prabhavaścodbhavastathā .. 7.1,6.16..

Shloka 17

हिरण्यगर्भं देवानां प्रथमं जनयेदयम् ॥ विश्वस्मादधिको रुद्रो महर्षिरिति हि श्रुतिः ॥ ७.१,६.१७॥

hiraṇyagarbhaṃ devānāṃ prathamaṃ janayedayam .. viśvasmādadhiko rudro maharṣiriti hi śrutiḥ .. 7.1,6.17..

Shloka 18

वेदाहमेतं पुरुषं महांतममृतं ध्रुवम् ॥ आदित्यवर्णं तमसः परस्तात्संस्थितं प्रभुम् ॥ ७.१,६.१८॥

vedāhametaṃ puruṣaṃ mahāṃtamamṛtaṃ dhruvam .. ādityavarṇaṃ tamasaḥ parastātsaṃsthitaṃ prabhum .. 7.1,6.18..

Shloka 19

अस्मान्नास्ति परं किंचिदपरं परमात्मनः ॥ नाणीयो ऽस्ति न च ज्यायस्तेन पूर्णमिदं जगत् ॥ ७.१,६.१९॥

asmānnāsti paraṃ kiṃcidaparaṃ paramātmanaḥ .. nāṇīyo 'sti na ca jyāyastena pūrṇamidaṃ jagat .. 7.1,6.19..

Shloka 20

सर्वाननशिरोग्रीवः सर्वभूतगुहाशयः ॥ सर्वव्यापी च भगवांस्तस्मात्सर्वगतश्शिवः ॥ ७.१,६.२०॥

sarvānanaśirogrīvaḥ sarvabhūtaguhāśayaḥ .. sarvavyāpī ca bhagavāṃstasmātsarvagataśśivaḥ .. 7.1,6.20..

Shloka 21

सर्वतः पाणिपादो ऽयं सर्वतो ऽक्षिशिरोमुखः ॥ सर्वतः श्रुतिमांल्लोके सर्वमावृत्य तिष्ठति ॥ ७.१,६.२१॥

sarvataḥ pāṇipādo 'yaṃ sarvato 'kṣiśiromukhaḥ .. sarvataḥ śrutimāṃlloke sarvamāvṛtya tiṣṭhati .. 7.1,6.21..

Shloka 22

सर्वेन्द्रियगुणाभासस्सर्वेन्द्रियविवर्जितः ॥ सर्वस्य प्रभुरीशानः सर्वस्य शरणं सुहृत् ॥ ७.१,६.२२॥

sarvendriyaguṇābhāsassarvendriyavivarjitaḥ .. sarvasya prabhurīśānaḥ sarvasya śaraṇaṃ suhṛt .. 7.1,6.22..

Shloka 23

अचक्षुरपि यः पश्यत्यकर्णो ऽपि शृणोति यः ॥ सर्वं वेत्ति न वेत्तास्य तमाहुः पुरुषं परम् ॥ ७.१,६.२३॥

acakṣurapi yaḥ paśyatyakarṇo 'pi śṛṇoti yaḥ .. sarvaṃ vetti na vettāsya tamāhuḥ puruṣaṃ param .. 7.1,6.23..

Shloka 24

अणोरणीयान्महतो महीयानयमव्ययः ॥ गुहायां निहितश्चापि जंतोरस्य महेश्वरः ॥ ७.१,६.२४॥

aṇoraṇīyānmahato mahīyānayamavyayaḥ .. guhāyāṃ nihitaścāpi jaṃtorasya maheśvaraḥ .. 7.1,6.24..

Shloka 25

तमक्रतुं क्रतुप्रायं महिमातिशयान्वितम् ॥ धातुः प्रसादादीशानं वीतशोकः प्रपश्यति ॥ ७.१,६.२५॥

tamakratuṃ kratuprāyaṃ mahimātiśayānvitam .. dhātuḥ prasādādīśānaṃ vītaśokaḥ prapaśyati .. 7.1,6.25..

Shloka 26

वेदाहमेनमजरं पुराणं सर्वगं विभुम् ॥ निरोधं जन्मनो यस्य वदंति ब्रह्मवादिनः ॥ ७.१,६.२६॥

vedāhamenamajaraṃ purāṇaṃ sarvagaṃ vibhum .. nirodhaṃ janmano yasya vadaṃti brahmavādinaḥ .. 7.1,6.26..

Shloka 27

एको ऽपि त्रीनिमांल्लोकान् बहुधा शक्तियोगतः ॥ विदधाति विचेत्यंते विश्वमादौ महेश्वरः ॥ ७.१,६.२७॥

eko 'pi trīnimāṃllokān bahudhā śaktiyogataḥ .. vidadhāti vicetyaṃte viśvamādau maheśvaraḥ .. 7.1,6.27..

Shloka 28

विश्वधात्रीत्यजाख्या च शैवी चित्रा कृतिः परा ॥ तामजां लोहितां शुक्लां कृष्णामेकां त्वजः प्रजाम् ॥ ७.१,६.२८॥

viśvadhātrītyajākhyā ca śaivī citrā kṛtiḥ parā .. tāmajāṃ lohitāṃ śuklāṃ kṛṣṇāmekāṃ tvajaḥ prajām .. 7.1,6.28..

Shloka 29

जनित्रीमनुशेते ऽन्योजुषमाणस्स्वरूपिणीम् ॥ तामेवाजामजो ऽन्यस्तु भक्तभोगा जहाति च ॥ ७.१,६.२९॥

janitrīmanuśete 'nyojuṣamāṇassvarūpiṇīm .. tāmevājāmajo 'nyastu bhaktabhogā jahāti ca .. 7.1,6.29..

Shloka 30

द्वौ सुपर्णौ च सयुजौ समानं वृक्षमास्थितौ ॥ एको ऽत्ति पिप्पलं स्वादु परो ऽनश्नन् प्रपश्यति ॥ ७.१,६.३०॥

dvau suparṇau ca sayujau samānaṃ vṛkṣamāsthitau .. eko 'tti pippalaṃ svādu paro 'naśnan prapaśyati .. 7.1,6.30..

Shloka 31

वृक्षेस्मिन् पुरुषो मग्नो गुह्यमानश्च शोचति ॥ जुष्टमन्यं यदा पश्येदीशं परमकारणम् ॥ ७.१,६.३१॥

vṛkṣesmin puruṣo magno guhyamānaśca śocati .. juṣṭamanyaṃ yadā paśyedīśaṃ paramakāraṇam .. 7.1,6.31..

Shloka 32

तदास्य महिमानं च वीतशोकस्सुखी भवेत् ॥ छंदांसि यज्ञाः ऋतवो यद्भूतं भव्यमेव च ॥ ७.१,६.३२॥

tadāsya mahimānaṃ ca vītaśokassukhī bhavet .. chaṃdāṃsi yajñāḥ ṛtavo yadbhūtaṃ bhavyameva ca .. 7.1,6.32..

Shloka 33

मायी विश्वं सृजत्यस्मिन्निविष्टो मायया परः ॥ मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् ॥ ७.१,६.३३॥

māyī viśvaṃ sṛjatyasminniviṣṭo māyayā paraḥ .. māyāṃ tu prakṛtiṃ vidyānmāyinaṃ tu maheśvaram .. 7.1,6.33..

Shloka 34

तस्यास्त्ववयवैरेव व्याप्तं सर्वमिदं जगत् ॥ सूक्ष्मातिसूक्ष्ममीशानं कललस्यापि मध्यतः ॥ ७.१,६.३४॥

tasyāstvavayavaireva vyāptaṃ sarvamidaṃ jagat .. sūkṣmātisūkṣmamīśānaṃ kalalasyāpi madhyataḥ .. 7.1,6.34..

Shloka 35

स्रष्टारमपि विश्वस्य वेष्टितारं च तस्य तु ॥ शिवमेवेश्वरं ज्ञात्वा शांतिमत्यंतमृच्छति ॥ ७.१,६.३५॥

sraṣṭāramapi viśvasya veṣṭitāraṃ ca tasya tu .. śivameveśvaraṃ jñātvā śāṃtimatyaṃtamṛcchati .. 7.1,6.35..

Shloka 36

स एव कालो गोप्ता च विश्वस्याधिपतिः प्रभुः ॥ तं विश्वाधिपतिं ज्ञात्वा मृत्युपाशात्प्रमुच्यते ॥ ७.१,६.३६॥

sa eva kālo goptā ca viśvasyādhipatiḥ prabhuḥ .. taṃ viśvādhipatiṃ jñātvā mṛtyupāśātpramucyate .. 7.1,6.36..

Shloka 37

घृतात्परं मंडमिव सूक्ष्मं ज्ञात्वा स्थितं प्रभुम् ॥ सर्वभूतेषु गूढं च सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ ७.१,६.३७॥

ghṛtātparaṃ maṃḍamiva sūkṣmaṃ jñātvā sthitaṃ prabhum .. sarvabhūteṣu gūḍhaṃ ca sarvapāpaiḥ pramucyate .. 7.1,6.37..

Shloka 38

एष एव परो देवो विश्वकर्मा महेश्वरः ॥ हृदये संनिविष्टं तं ज्ञात्वैवामृतमश्नुते ॥ ७.१,६.३८॥

eṣa eva paro devo viśvakarmā maheśvaraḥ .. hṛdaye saṃniviṣṭaṃ taṃ jñātvaivāmṛtamaśnute .. 7.1,6.38..

Shloka 39

यदा समस्तं न दिवा न रात्रिर्न सदप्यसत् ॥ केवलश्शिव एवैको यतः प्रज्ञा पुरातनी ॥ ७.१,६.३९॥

yadā samastaṃ na divā na rātrirna sadapyasat .. kevalaśśiva evaiko yataḥ prajñā purātanī .. 7.1,6.39..

Shloka 40

नैनमूर्ध्वं न तिर्यक्च न मध्यं पर्यजिग्रहत् ॥ न तस्य प्रतिमा चास्ति यस्य नाम महद्यशः ॥ ७.१,६.४०॥

nainamūrdhvaṃ na tiryakca na madhyaṃ paryajigrahat .. na tasya pratimā cāsti yasya nāma mahadyaśaḥ .. 7.1,6.40..

Shloka 41

अजातमिममेवैके बुद्धा जन्मनि भीरवः ॥ रुद्रस्यास्य प्रपद्यंते रक्षार्थं दक्षिणं सुखम् ॥ ७.१,६.४१॥

ajātamimamevaike buddhā janmani bhīravaḥ .. rudrasyāsya prapadyaṃte rakṣārthaṃ dakṣiṇaṃ sukham .. 7.1,6.41..

Shloka 42

द्वे अक्षरे ब्रह्मपरे त्वनंते समुदाहृते ॥ विद्याविद्ये समाख्याते निहिते यत्र गूढवत् ॥ ७.१,६.४२॥

dve akṣare brahmapare tvanaṃte samudāhṛte .. vidyāvidye samākhyāte nihite yatra gūḍhavat .. 7.1,6.42..

Shloka 43

क्षरं त्वविद्या ह्यमृतं विद्येति परिगीयते ॥ ते उभे ईशते यस्तु सो ऽन्यः खलु महेश्वरः ॥ ७.१,६.४३॥

kṣaraṃ tvavidyā hyamṛtaṃ vidyeti parigīyate .. te ubhe īśate yastu so 'nyaḥ khalu maheśvaraḥ .. 7.1,6.43..

Shloka 44

एकैकं बहुधा जालं विकुर्वन्नेकवच्च यः ॥ सर्वाधिपत्यं कुरुते सृष्ट्वा सर्वान् प्रतापवान् ॥ ७.१,६.४४॥

ekaikaṃ bahudhā jālaṃ vikurvannekavacca yaḥ .. sarvādhipatyaṃ kurute sṛṣṭvā sarvān pratāpavān .. 7.1,6.44..

Shloka 45

दिश ऊर्ध्वमधस्तिर्यक्भासयन् भ्राजते स्वयम् ॥ यो निःस्वभावादप्येको वरेण्यस्त्वधितिष्ठति ॥ ७.१,६.४५॥

diśa ūrdhvamadhastiryakbhāsayan bhrājate svayam .. yo niḥsvabhāvādapyeko vareṇyastvadhitiṣṭhati .. 7.1,6.45..

Shloka 46

स्वभाववाचकान् सर्वान् वाच्यांश्च परिणामयन् ॥ गुणांश्च भोग्यभोक्तृत्वे तद्विश्वमधितिष्ठति ॥ ७.१,६.४६॥

svabhāvavācakān sarvān vācyāṃśca pariṇāmayan .. guṇāṃśca bhogyabhoktṛtve tadviśvamadhitiṣṭhati .. 7.1,6.46..

Shloka 47

ते वै गुह्योपणिषदि गूढं ब्रह्म परात्परम् ॥ ब्रह्मयोनिं जगत्पूर्वं विदुर्देवा महर्षयः ॥ ७.१,६.४७॥

te vai guhyopaṇiṣadi gūḍhaṃ brahma parātparam .. brahmayoniṃ jagatpūrvaṃ vidurdevā maharṣayaḥ .. 7.1,6.47..

Shloka 48

भावग्राह्यमनीहाख्यं भावाभावकरं शिवम् ॥ कलासर्गकरं देवं ये विदुस्ते जहुस्तनुम् ॥ ७.१,६.४८॥

bhāvagrāhyamanīhākhyaṃ bhāvābhāvakaraṃ śivam .. kalāsargakaraṃ devaṃ ye viduste jahustanum .. 7.1,6.48..

Shloka 49

स्वभावमेके मन्यंते कालमेके विमोहिताः ॥ देवस्य महिमा ह्येष येनेदं भ्राम्यते जगत् ॥ ७.१,६.४९॥

svabhāvameke manyaṃte kālameke vimohitāḥ .. devasya mahimā hyeṣa yenedaṃ bhrāmyate jagat .. 7.1,6.49..

Shloka 50

येनेदमावृतं नित्यं कालकालात्मना यतः ॥ तेनेरितमिदं कर्म भूतैः सह विवर्तते ॥ ७.१,६.५०॥

yenedamāvṛtaṃ nityaṃ kālakālātmanā yataḥ .. teneritamidaṃ karma bhūtaiḥ saha vivartate .. 7.1,6.50..

Shloka 51

तत्कर्म भूयशः कृत्वा विनिवृत्य च भूयशः ॥ तत्त्वस्य सह तत्त्वेन योगं चापि समेत्य वै ॥ ७.१,६.५१॥

tatkarma bhūyaśaḥ kṛtvā vinivṛtya ca bhūyaśaḥ .. tattvasya saha tattvena yogaṃ cāpi sametya vai .. 7.1,6.51..

Shloka 52

अष्टाभिश्च त्रिभिश्चैवं द्वाभ्यां चैकेन वा पुनः ॥ कालेनात्मगुणैश्चापि कृत्स्नमेव जगत्स्वयम् ॥ ७.१,६.५२॥

aṣṭābhiśca tribhiścaivaṃ dvābhyāṃ caikena vā punaḥ .. kālenātmaguṇaiścāpi kṛtsnameva jagatsvayam .. 7.1,6.52..

Shloka 53

गुणैरारभ्य कर्माणि स्वभावादीनि योजयेत् ॥ तेषामभावे नाशः स्यात्कृतस्यापि च कर्मणः ॥ ७.१,६.५३॥

guṇairārabhya karmāṇi svabhāvādīni yojayet .. teṣāmabhāve nāśaḥ syātkṛtasyāpi ca karmaṇaḥ .. 7.1,6.53..

Shloka 54

कर्मक्षये पुनश्चान्यत्ततो याति स तत्त्वतः ॥ स एवादिस्स्वयं योगनिमित्तं भोक्तृभोगयोः ॥ ७.१,६.५४॥

karmakṣaye punaścānyattato yāti sa tattvataḥ .. sa evādissvayaṃ yoganimittaṃ bhoktṛbhogayoḥ .. 7.1,6.54..

Shloka 55

परस्त्रिकालादकलस्स एव परमेश्वरः ॥ सर्ववित्त्रिगुणाधीशो ब्रह्मसाक्षात्परात्परः ॥ ७.१,६.५५॥

parastrikālādakalassa eva parameśvaraḥ .. sarvavittriguṇādhīśo brahmasākṣātparātparaḥ .. 7.1,6.55..

Shloka 56

तं विश्वरूपमभवं भवमीड्यं प्रजापतिम् ॥ देवदेवं जगत्पूज्यं स्वचित्तस्थमुपास्महे ॥ ७.१,६.५६॥

taṃ viśvarūpamabhavaṃ bhavamīḍyaṃ prajāpatim .. devadevaṃ jagatpūjyaṃ svacittasthamupāsmahe .. 7.1,6.56..

Shloka 57

कालादिभिः परो यस्मात्प्रपञ्चः परिवर्तते ॥ धर्मावहं पापनुदं भोगेशं विश्वधाम च ॥ ७.१,६.५७॥

kālādibhiḥ paro yasmātprapañcaḥ parivartate .. dharmāvahaṃ pāpanudaṃ bhogeśaṃ viśvadhāma ca .. 7.1,6.57..

Shloka 58

तमीश्वराणां परमं महेश्वरं तं देवतानां परमं च दैवतम् ॥ पतिं पतीनां परमं परस्ताद्विदाम देवं भुवनेश्वरेश्वरम् ॥ ७.१,६.५८॥

tamīśvarāṇāṃ paramaṃ maheśvaraṃ taṃ devatānāṃ paramaṃ ca daivatam .. patiṃ patīnāṃ paramaṃ parastādvidāma devaṃ bhuvaneśvareśvaram .. 7.1,6.58..

Shloka 59

न तस्य विद्येत कार्यं कारणं च न विद्यते ॥ न तत्समो ऽधिकश्चापि क्वचिज्जगति दृश्यते ॥ ७.१,६.५९॥

na tasya vidyeta kāryaṃ kāraṇaṃ ca na vidyate .. na tatsamo 'dhikaścāpi kvacijjagati dṛśyate .. 7.1,6.59..

Shloka 60

परास्य विविधा शक्तिः श्रुतौ स्वाभाविकी श्रुता ॥ ज्ञानं बलं क्रिया चैव याभ्यो विश्वमिदं कृतम् ॥ ७.१,६.६०॥

parāsya vividhā śaktiḥ śrutau svābhāvikī śrutā .. jñānaṃ balaṃ kriyā caiva yābhyo viśvamidaṃ kṛtam .. 7.1,6.60..

Shloka 61

तस्यास्ति पतिः कश्चिन्नैव लिंगं न चेशिता ॥ कारणं कारणानां च स तेषामधिपाधिपः ॥ ७.१,६.६१॥

tasyāsti patiḥ kaścinnaiva liṃgaṃ na ceśitā .. kāraṇaṃ kāraṇānāṃ ca sa teṣāmadhipādhipaḥ .. 7.1,6.61..

Shloka 62

न चास्य जनिता कश्चिन्न च जन्म कुतश्चन ॥ न जन्महेतवस्तद्वन्मलमायादिसंज्ञकाः ॥ ७.१,६.६२॥

na cāsya janitā kaścinna ca janma kutaścana .. na janmahetavastadvanmalamāyādisaṃjñakāḥ .. 7.1,6.62..

Shloka 63

स एकस्सर्वभूतेषु गूढो व्याप्तश्च विश्वतः ॥ सर्वभूतांतरात्मा च धर्माध्यक्षस्स कथ्यते ॥ ७.१,६.६३॥

sa ekassarvabhūteṣu gūḍho vyāptaśca viśvataḥ .. sarvabhūtāṃtarātmā ca dharmādhyakṣassa kathyate .. 7.1,6.63..

Shloka 64

सर्वभूताधिवासश्च साक्षी चेता च निर्गुणः ॥ एको वशी निष्क्रियाणां बहूनां विवशात्मनाम् ॥ ७.१,६.६४॥

sarvabhūtādhivāsaśca sākṣī cetā ca nirguṇaḥ .. eko vaśī niṣkriyāṇāṃ bahūnāṃ vivaśātmanām .. 7.1,6.64..

Shloka 65

नित्यानामप्यसौ नित्यश्चेतनानां च चेतनः ॥ एको बहूनां चाकामः कामानीशः प्रयच्छति ॥ ७.१,६.६५॥

nityānāmapyasau nityaścetanānāṃ ca cetanaḥ .. eko bahūnāṃ cākāmaḥ kāmānīśaḥ prayacchati .. 7.1,6.65..

Shloka 66

सांख्ययोगाधिगम्यं यत्कारणं जगतां पतिम् ॥ ज्ञात्वा देवं पशुः पाशैस्सर्वैरेव विमुच्यते ॥ ७.१,६.६६॥

sāṃkhyayogādhigamyaṃ yatkāraṇaṃ jagatāṃ patim .. jñātvā devaṃ paśuḥ pāśaissarvaireva vimucyate .. 7.1,6.66..

Shloka 67

विश्वकृद्विश्ववित्स्वात्मयोनिज्ञः कालकृद्गुणी ॥ प्रधानः क्षेत्रज्ञपतिर्गुणेशः पाशमोचकः ॥ ७.१,६.६७॥

viśvakṛdviśvavitsvātmayonijñaḥ kālakṛdguṇī .. pradhānaḥ kṣetrajñapatirguṇeśaḥ pāśamocakaḥ .. 7.1,6.67..

Shloka 68

ब्रह्माणं विदधे पूर्वं वेदांश्चोपादिशत्स्वयम् ॥ यो देवस्तमहं बुद्ध्वा स्वात्मबुद्धिप्रसादतः ॥ ७.१,६.६८॥

brahmāṇaṃ vidadhe pūrvaṃ vedāṃścopādiśatsvayam .. yo devastamahaṃ buddhvā svātmabuddhiprasādataḥ .. 7.1,6.68..

Shloka 69

मुमुक्षुरस्मात्संसारात्प्रपद्ये शरणं शिवम् ॥ निष्फलं निष्क्रियं शांतं निरवद्यं निरंजनम् ॥ ७.१,६.६९॥

mumukṣurasmātsaṃsārātprapadye śaraṇaṃ śivam .. niṣphalaṃ niṣkriyaṃ śāṃtaṃ niravadyaṃ niraṃjanam .. 7.1,6.69..

Shloka 70

अमृतस्य परं सेतुं दग्धेंधनमिवानिलम् ॥ यदा चर्मवदाकाशं वेष्टयिष्यंति मानवाः ॥ ७.१,६.७०॥

amṛtasya paraṃ setuṃ dagdheṃdhanamivānilam .. yadā carmavadākāśaṃ veṣṭayiṣyaṃti mānavāḥ .. 7.1,6.70..

Shloka 71

तदा शिवमविज्ञाय दुःखस्यांतो भविष्यति ॥ तपःप्रभावाद्देवस्य प्रसादाच्च महर्षयः ॥ ७.१,६.७१॥

tadā śivamavijñāya duḥkhasyāṃto bhaviṣyati .. tapaḥprabhāvāddevasya prasādācca maharṣayaḥ .. 7.1,6.71..

Shloka 72

अत्याश्रमोचितज्ञानं पवित्रं पापनाशनम् ॥ वेदांते परमं गुह्यं पुराकल्पप्रचोदितम् ॥ ७.१,६.७२॥

atyāśramocitajñānaṃ pavitraṃ pāpanāśanam .. vedāṃte paramaṃ guhyaṃ purākalpapracoditam .. 7.1,6.72..

Shloka 73

ब्रह्मणो वदनाल्लब्धं मयेदं भाग्यगौरवात् ॥ नाप्रशांताय दातव्यमेतज्ज्ञानमनुत्तमम् ॥ ७.१,६.७३॥

brahmaṇo vadanāllabdhaṃ mayedaṃ bhāgyagauravāt .. nāpraśāṃtāya dātavyametajjñānamanuttamam .. 7.1,6.73..

Shloka 74

न पुत्रायाशुवृत्ताय नाशिष्याय च सर्वथा ॥ यस्य देवे पराभक्तिर्यथा देवे तथा गुरौ ॥ ७.१,६.७४॥

na putrāyāśuvṛttāya nāśiṣyāya ca sarvathā .. yasya deve parābhaktiryathā deve tathā gurau .. 7.1,6.74..

Shloka 75

तस्यैते कथिताह्यर्थाः प्रकाशंते महात्मनः ॥ अतश्च संक्षेपमिदं शृणुध्वं शिवः परस्तात्प्रकृतेश्च पुंसः ॥ ७.१,६.७५॥

tasyaite kathitāhyarthāḥ prakāśaṃte mahātmanaḥ .. ataśca saṃkṣepamidaṃ śṛṇudhvaṃ śivaḥ parastātprakṛteśca puṃsaḥ .. 7.1,6.75..

Shloka 76

स सर्गकाले च करोति सर्वं संहारकाले पुनराददाति ॥ ७.१,६.७६॥

sa sargakāle ca karoti sarvaṃ saṃhārakāle punarādadāti .. 7.1,6.76..

Shloka 77

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायां पूर्वखण्डे शिवतत्त्ववर्णनं नाम षष्ठो ऽध्यायः॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāṃ pūrvakhaṇḍe śivatattvavarṇanaṃ nāma ṣaṣṭho 'dhyāyaḥ..