Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

Shloka 1

ईश्वर उवाच॥

अथ वक्ष्यामि देवेशि भक्तानामधिकारिणाम् ॥ विदुषां द्विजमुख्यानां वर्णधर्मसमासतः ॥ ७.२,११.१॥

atha vakṣyāmi deveśi bhaktānāmadhikāriṇām .. viduṣāṃ dvijamukhyānāṃ varṇadharmasamāsataḥ .. 7.2,11.1..

Shloka 2

त्रिः स्नानं चाग्निकार्यं च लिंगार्चनमनुक्रमम् ॥ दानमीश्ररभावश्च दया सर्वत्र सर्वदा ॥ ७.२,११.२॥

triḥ snānaṃ cāgnikāryaṃ ca liṃgārcanamanukramam .. dānamīśrarabhāvaśca dayā sarvatra sarvadā .. 7.2,11.2..

Shloka 3

सत्यं संतोषमास्तिक्यमहिंसा सर्वजंतुषु ॥ ह्रीश्रद्धाध्ययनं योगस्सदाध्यापनमेव च ॥ ७.२,११.३॥

satyaṃ saṃtoṣamāstikyamahiṃsā sarvajaṃtuṣu .. hrīśraddhādhyayanaṃ yogassadādhyāpanameva ca .. 7.2,11.3..

Shloka 4

व्याख्यानं ब्रह्मचर्यं च श्रवणं च तपः क्षमा ॥ शौचं शिखोपवीतं च उष्णीषं चोत्तरीयकम् ॥ ७.२,११.४॥

vyākhyānaṃ brahmacaryaṃ ca śravaṇaṃ ca tapaḥ kṣamā .. śaucaṃ śikhopavītaṃ ca uṣṇīṣaṃ cottarīyakam .. 7.2,11.4..

Shloka 5

निषिद्धासेवनं चैव भस्मरुद्राक्षधारणम् ॥ पर्वण्यभ्यर्चनं देवि चतुर्दश्यां विशेषतः ॥ ७.२,११.५॥

niṣiddhāsevanaṃ caiva bhasmarudrākṣadhāraṇam .. parvaṇyabhyarcanaṃ devi caturdaśyāṃ viśeṣataḥ .. 7.2,11.5..

Shloka 6

पानं च ब्रह्मकूर्चस्य मासि मासि यथाविधि ॥ अभ्यर्चनं विशेषेण तेनैव स्नाप्य मां प्रिये ॥ ७.२,११.६॥

pānaṃ ca brahmakūrcasya māsi māsi yathāvidhi .. abhyarcanaṃ viśeṣeṇa tenaiva snāpya māṃ priye .. 7.2,11.6..

Shloka 7

सर्वक्रियान्न सन्त्यागः श्रद्धान्नस्य च वर्जनम् ॥ तथा पर्युषितान्नस्य यावकस्य विशेषतः ॥ ७.२,११.७॥

sarvakriyānna santyāgaḥ śraddhānnasya ca varjanam .. tathā paryuṣitānnasya yāvakasya viśeṣataḥ .. 7.2,11.7..

Shloka 8

मद्यस्य मद्यगन्धस्य नैवेद्यस्य च वर्जनम् ॥ सामान्यं सर्ववर्णानां ब्राह्मणानां विशेषतः ॥ ७.२,११.८॥

madyasya madyagandhasya naivedyasya ca varjanam .. sāmānyaṃ sarvavarṇānāṃ brāhmaṇānāṃ viśeṣataḥ .. 7.2,11.8..

Shloka 9

क्षमा शांतिश्च सन्तोषस्सत्यमस्तेयमेव च ॥ ब्रह्मचर्यं मम ज्ञानं वैराग्यं भस्मसेवनम् ॥ ७.२,११.९॥

kṣamā śāṃtiśca santoṣassatyamasteyameva ca .. brahmacaryaṃ mama jñānaṃ vairāgyaṃ bhasmasevanam .. 7.2,11.9..

Shloka 10

सर्वसंगनिवृत्तिश्च दशैतानि विशेषतः ॥ लिंगानि योगिनां भूयो दिवा भिक्षाशनं तथा ॥ ७.२,११.१०॥

sarvasaṃganivṛttiśca daśaitāni viśeṣataḥ .. liṃgāni yogināṃ bhūyo divā bhikṣāśanaṃ tathā .. 7.2,11.10..

Shloka 11

वानप्रस्थाश्रमस्थानां समानमिदमिष्यते ॥ रात्रौ न भोजनं कार्यं सर्वेषां ब्रह्मचारिणाम् ॥ ७.२,११.११॥

vānaprasthāśramasthānāṃ samānamidamiṣyate .. rātrau na bhojanaṃ kāryaṃ sarveṣāṃ brahmacāriṇām .. 7.2,11.11..

Shloka 12

अध्यापनं याजनं च क्षत्रियस्याप्रतिग्रहः ॥ वैश्यस्य च विशेषेण मया नात्र विधीयते ॥ ७.२,११.१२॥

adhyāpanaṃ yājanaṃ ca kṣatriyasyāpratigrahaḥ .. vaiśyasya ca viśeṣeṇa mayā nātra vidhīyate .. 7.2,11.12..

Shloka 13

रक्षणं सर्ववर्णानां युद्धे शत्रुवधस्तथा ॥ दुष्टपक्षिमृगाणां च दुष्टानां शातनं नृणाम् ॥ ७.२,११.१३॥

rakṣaṇaṃ sarvavarṇānāṃ yuddhe śatruvadhastathā .. duṣṭapakṣimṛgāṇāṃ ca duṣṭānāṃ śātanaṃ nṛṇām .. 7.2,11.13..

Shloka 14

अविश्वासश्च सर्वत्र विश्वासो मम योगिषु ॥ स्त्रीसंसर्गश्च कालेषु चमूरक्षणमेव च ॥ ७.२,११.१४॥

aviśvāsaśca sarvatra viśvāso mama yogiṣu .. strīsaṃsargaśca kāleṣu camūrakṣaṇameva ca .. 7.2,11.14..

Shloka 15

सदा संचारितैश्चारैर्लोकवृत्तांतवेदनम् ॥ सदास्त्रधारणं चैव भस्मकंचुकधारणम् ॥ ७.२,११.१५॥

sadā saṃcāritaiścārairlokavṛttāṃtavedanam .. sadāstradhāraṇaṃ caiva bhasmakaṃcukadhāraṇam .. 7.2,11.15..

Shloka 16

राज्ञां ममाश्रमस्थानामेष धर्मस्य संग्रहः ॥ गोरक्षणं च वाणिज्यं कृषिर्वैश्यस्य कथ्यते ॥ ७.२,११.१६॥

rājñāṃ mamāśramasthānāmeṣa dharmasya saṃgrahaḥ .. gorakṣaṇaṃ ca vāṇijyaṃ kṛṣirvaiśyasya kathyate .. 7.2,11.16..

Shloka 17

शुश्रूषेतरवर्णानां धर्मः शूद्रस्य कथ्यते ॥ उद्यानकरणं चैव मम क्षेत्रसमाश्रयः ॥ ७.२,११.१७॥

śuśrūṣetaravarṇānāṃ dharmaḥ śūdrasya kathyate .. udyānakaraṇaṃ caiva mama kṣetrasamāśrayaḥ .. 7.2,11.17..

Shloka 18

धर्मपत्न्यास्तु गमनं गृहस्थस्य विधीयते ॥ ब्रह्मचर्यं वनस्थानां यतीनां ब्रह्मचारिणाम् ॥ ७.२,११.१८॥

dharmapatnyāstu gamanaṃ gṛhasthasya vidhīyate .. brahmacaryaṃ vanasthānāṃ yatīnāṃ brahmacāriṇām .. 7.2,11.18..

Shloka 19

स्त्रीणां तु भर्तृशुश्रूषा धर्मो नान्यस्सनातनः ॥ ममार्चनं च कल्याणि नियोगो भर्तुरस्ति चेत् ॥ ७.२,११.१९॥

strīṇāṃ tu bhartṛśuśrūṣā dharmo nānyassanātanaḥ .. mamārcanaṃ ca kalyāṇi niyogo bharturasti cet .. 7.2,11.19..

Shloka 20

या नारी भर्तृशुश्रूषां विहाय व्रततत्परा ॥ सा नारी नरकं याति नात्र कार्या विचारणा ॥ ७.२,११.२०॥

yā nārī bhartṛśuśrūṣāṃ vihāya vratatatparā .. sā nārī narakaṃ yāti nātra kāryā vicāraṇā .. 7.2,11.20..

Shloka 21

अथ भर्तृविहीनाया वक्ष्ये धर्मं सनातनम् ॥ व्रतं दानं तपः शौचं भूशय्यानक्तभोजनम् ॥ ७.२,११.२१॥

atha bhartṛvihīnāyā vakṣye dharmaṃ sanātanam .. vrataṃ dānaṃ tapaḥ śaucaṃ bhūśayyānaktabhojanam .. 7.2,11.21..

Shloka 22

ब्रह्मचर्यं सदा स्नानं भस्मना सलिलेन वा ॥ शांतिर्मौनं क्षमा नित्यं संविभागो यथाविधि ॥ ७.२,११.२२॥

brahmacaryaṃ sadā snānaṃ bhasmanā salilena vā .. śāṃtirmaunaṃ kṣamā nityaṃ saṃvibhāgo yathāvidhi .. 7.2,11.22..

Shloka 23

अष्टाभ्यां च चतुर्दश्यां पौर्णमास्यां विशेषतः ॥ एकादश्यां च विधिवदुपवासोममार्चनम् ॥ ७.२,११.२३॥

aṣṭābhyāṃ ca caturdaśyāṃ paurṇamāsyāṃ viśeṣataḥ .. ekādaśyāṃ ca vidhivadupavāsomamārcanam .. 7.2,11.23..

Shloka 24

इति संक्षेपतः प्रोक्तो मयाश्रमनिषेविणाम् ॥ ब्रह्मक्षत्रविशां देवि यतीनां ब्रह्मचारिणाम् ॥ ७.२,११.२४॥

iti saṃkṣepataḥ prokto mayāśramaniṣeviṇām .. brahmakṣatraviśāṃ devi yatīnāṃ brahmacāriṇām .. 7.2,11.24..

Shloka 25

तथैव वानप्रस्थानां गृहस्थानां च सुन्दरि ॥ शूद्राणामथ नारीणां धर्म एष सनातनः ॥ ७.२,११.२५॥

tathaiva vānaprasthānāṃ gṛhasthānāṃ ca sundari .. śūdrāṇāmatha nārīṇāṃ dharma eṣa sanātanaḥ .. 7.2,11.25..

Shloka 26

ध्येयस्त्वयाहं देवेशि सदा जाप्यः षडक्षरः ॥ वेदोक्तमखिलं धर्ममिति धर्मार्थसंग्रहः ॥ ७.२,११.२६॥

dhyeyastvayāhaṃ deveśi sadā jāpyaḥ ṣaḍakṣaraḥ .. vedoktamakhilaṃ dharmamiti dharmārthasaṃgrahaḥ .. 7.2,11.26..

Shloka 27

अथ ये मानवा लोके स्वेच्छया धृतविग्रहाः ॥ भावातिशयसंपन्नाः पूर्वसंस्कारसंयुताः ॥ ७.२,११.२७॥

atha ye mānavā loke svecchayā dhṛtavigrahāḥ .. bhāvātiśayasaṃpannāḥ pūrvasaṃskārasaṃyutāḥ .. 7.2,11.27..

Shloka 28

विरक्ता वानुरक्ता वा स्त्र्यादीनां विषयेष्वपि ॥ पापैर्न ते विलिंपंते पद्मपत्रमिवांभसा ॥ ७.२,११.२८॥

viraktā vānuraktā vā stryādīnāṃ viṣayeṣvapi .. pāpairna te viliṃpaṃte padmapatramivāṃbhasā .. 7.2,11.28..

Shloka 29

तेषां ममात्मविज्ञानं विशुद्धानां विवेकिनाम् ॥ मत्प्रसादाद्विशुद्धानां दुःखमाश्रमरक्षणात् ॥ ७.२,११.२९॥

teṣāṃ mamātmavijñānaṃ viśuddhānāṃ vivekinām .. matprasādādviśuddhānāṃ duḥkhamāśramarakṣaṇāt .. 7.2,11.29..

Shloka 30

नास्ति कृत्यमकृत्यं च समाधिर्वा परायणम् ॥ न विधिर्न निषेधश्च तेषां मम यथा तथा ॥ ७.२,११.३०॥

nāsti kṛtyamakṛtyaṃ ca samādhirvā parāyaṇam .. na vidhirna niṣedhaśca teṣāṃ mama yathā tathā .. 7.2,11.30..

Shloka 31

तथेह परिपूर्णस्य साध्यं मम न विद्यते ॥ तथैव कृतकृत्यानां तेषामपि न संशयः ॥ ७.२,११.३१॥

tatheha paripūrṇasya sādhyaṃ mama na vidyate .. tathaiva kṛtakṛtyānāṃ teṣāmapi na saṃśayaḥ .. 7.2,11.31..

Shloka 32

मद्भक्तानां हितार्थाय मानुषं भावमाश्रिताः ॥ रुद्रलोकात्परिभ्रष्टास्ते रुद्रा नात्र संशयः ॥ ७.२,११.३२॥

madbhaktānāṃ hitārthāya mānuṣaṃ bhāvamāśritāḥ .. rudralokātparibhraṣṭāste rudrā nātra saṃśayaḥ .. 7.2,11.32..

Shloka 33

ममानुशासनं यद्वद्ब्रह्मादीनां प्रवर्तकम् ॥ तथा नराणामन्येषां तन्नियोगः प्रवर्तकः ॥ ७.२,११.३३॥

mamānuśāsanaṃ yadvadbrahmādīnāṃ pravartakam .. tathā narāṇāmanyeṣāṃ tanniyogaḥ pravartakaḥ .. 7.2,11.33..

Shloka 34

ममाज्ञाधारभावेन सद्भावातिशयेन च ॥ तदालोकनमात्रेण सर्वपापक्षयो भवेत् ॥ ७.२,११.३४॥

mamājñādhārabhāvena sadbhāvātiśayena ca .. tadālokanamātreṇa sarvapāpakṣayo bhavet .. 7.2,11.34..

Shloka 35

प्रत्ययाश्च प्रवर्तंते प्रशस्तफलसूचकाः ॥ मयि भाववतां पुंसां प्रागदृष्टार्थगोचराः ॥ ७.२,११.३५॥

pratyayāśca pravartaṃte praśastaphalasūcakāḥ .. mayi bhāvavatāṃ puṃsāṃ prāgadṛṣṭārthagocarāḥ .. 7.2,11.35..

Shloka 36

कंपस्वेदो ऽश्रुपातश्च कण्ठे च स्वरविक्रिया ॥ आनंदाद्युपलब्धिश्च भवेदाकस्मिकी मुहुः ॥ ७.२,११.३६॥

kaṃpasvedo 'śrupātaśca kaṇṭhe ca svaravikriyā .. ānaṃdādyupalabdhiśca bhavedākasmikī muhuḥ .. 7.2,11.36..

Shloka 37

स तैर्व्यस्तैस्समस्तैर्वा लिंगैरव्यभिचारिभिः ॥ मंदमध्योत्तमैर्भावैर्विज्ञेयास्ते नरोत्तमाः ॥ ७.२,११.३७॥

sa tairvyastaissamastairvā liṃgairavyabhicāribhiḥ .. maṃdamadhyottamairbhāvairvijñeyāste narottamāḥ .. 7.2,11.37..

Shloka 38

यथायोग्निसमावेशान्नायो भवति केवलम् ॥ स तथैव मम सान्निध्यान्न ते केवलमानुषाः ॥ ७.२,११.३८॥

yathāyognisamāveśānnāyo bhavati kevalam .. sa tathaiva mama sānnidhyānna te kevalamānuṣāḥ .. 7.2,11.38..

Shloka 39

हस्तपादादिसाधर्म्याद्रुद्रान्मर्त्यवपुर्धरान् ॥ प्राकृतानिव मन्वानो नावजानीत पंडितः ॥ ७.२,११.३९॥

hastapādādisādharmyādrudrānmartyavapurdharān .. prākṛtāniva manvāno nāvajānīta paṃḍitaḥ .. 7.2,11.39..

Shloka 40

अवज्ञानं कृतं तेषु नरैर्व्यामूढचेतनैः ॥ आयुः श्रियं कुलं शीलं हित्वा निरयमावहेत् ॥ ७.२,११.४०॥

avajñānaṃ kṛtaṃ teṣu narairvyāmūḍhacetanaiḥ .. āyuḥ śriyaṃ kulaṃ śīlaṃ hitvā nirayamāvahet .. 7.2,11.40..

Shloka 41

ब्रह्मविष्णुसुरेशानामपि तूलायते पदम् ॥ मत्तोन्यदनपेक्षाणामुद्धृतानां महात्मनाम् ॥ ७.२,११.४१॥

brahmaviṣṇusureśānāmapi tūlāyate padam .. mattonyadanapekṣāṇāmuddhṛtānāṃ mahātmanām .. 7.2,11.41..

Shloka 42

अशुद्धं बौद्धमैश्वर्यं प्राकृतं पौरुषं तथा ॥ गुणेशानामतस्त्याज्यं गुणातीतपदैषिणाम् ॥ ७.२,११.४२॥

aśuddhaṃ bauddhamaiśvaryaṃ prākṛtaṃ pauruṣaṃ tathā .. guṇeśānāmatastyājyaṃ guṇātītapadaiṣiṇām .. 7.2,11.42..

Shloka 43

अथ किं बहुनोक्तेन श्रेयः प्राप्त्यैकसाधनम् ॥ मयि चित्तसमासंगो येन केनापि हेतुना ॥ ७.२,११.४३॥

atha kiṃ bahunoktena śreyaḥ prāptyaikasādhanam .. mayi cittasamāsaṃgo yena kenāpi hetunā .. 7.2,11.43..

Shloka 44

उपमन्युरुवाच॥

इत्थं श्रीकण्ठनाथेन शिवेन परमात्मना ॥ हिताय जगतामुक्तो ज्ञानसारार्थसंग्रहः ॥ ७.२,११.४४॥

itthaṃ śrīkaṇṭhanāthena śivena paramātmanā .. hitāya jagatāmukto jñānasārārthasaṃgrahaḥ .. 7.2,11.44..

Shloka 45

विज्ञानसंग्रहस्यास्य वेदशास्त्राणि कृत्स्नशः ॥ सेतिहासपुराणानि विद्या व्याख्यानविस्तरः ॥ ७.२,११.४५॥

vijñānasaṃgrahasyāsya vedaśāstrāṇi kṛtsnaśaḥ .. setihāsapurāṇāni vidyā vyākhyānavistaraḥ .. 7.2,11.45..

Shloka 46

ज्ञानं ज्ञेयमनुष्ठेयमधिकारो ऽथ साधनम् ॥ साध्यं चेति षडर्थानां संग्रहत्वेष संग्रहः ॥ ७.२,११.४६॥

jñānaṃ jñeyamanuṣṭheyamadhikāro 'tha sādhanam .. sādhyaṃ ceti ṣaḍarthānāṃ saṃgrahatveṣa saṃgrahaḥ .. 7.2,11.46..

Shloka 47

गुरोरधिकृतं ज्ञानं ज्ञेयं पाशः पशुः पतिः ॥ लिंगार्चनाद्यनुष्ठेयं भक्तस्त्वधिकृतो ऽपि यः ॥ ७.२,११.४७॥

guroradhikṛtaṃ jñānaṃ jñeyaṃ pāśaḥ paśuḥ patiḥ .. liṃgārcanādyanuṣṭheyaṃ bhaktastvadhikṛto 'pi yaḥ .. 7.2,11.47..

Shloka 48

साधनं शिवमंत्राद्यं साध्यं शिवसमानता ॥ षडर्थसंग्रहस्यास्य ज्ञानात्सर्वज्ञतोच्यते ॥ ७.२,११.४८॥

sādhanaṃ śivamaṃtrādyaṃ sādhyaṃ śivasamānatā .. ṣaḍarthasaṃgrahasyāsya jñānātsarvajñatocyate .. 7.2,11.48..

Shloka 49

प्रथमं कर्म यज्ञादेर्भक्त्या वित्तानुसारतः ॥ बाह्येभ्यर्च्य शिवं पश्चादंतर्यागरतो भवेत् ॥ ७.२,११.४९॥

prathamaṃ karma yajñāderbhaktyā vittānusārataḥ .. bāhyebhyarcya śivaṃ paścādaṃtaryāgarato bhavet .. 7.2,11.49..

Shloka 50

रतिरभ्यंतरे यस्य न बाह्ये पुण्यगौरवात् ॥ न कर्म करणीयं हि बहिस्तस्य महात्मनाः ॥ ७.२,११.५०॥

ratirabhyaṃtare yasya na bāhye puṇyagauravāt .. na karma karaṇīyaṃ hi bahistasya mahātmanāḥ .. 7.2,11.50..

Shloka 51

ज्ञानामृतेन तृप्तस्य भक्त्या शैवशिवात्मनः ॥ नांतर्न च बहिः कृष्ण कृत्यमस्ति कदाचन ॥ ७.२,११.५१॥

jñānāmṛtena tṛptasya bhaktyā śaivaśivātmanaḥ .. nāṃtarna ca bahiḥ kṛṣṇa kṛtyamasti kadācana .. 7.2,11.51..

Shloka 52

तस्मात्क्रमेण संत्यज्य बाह्यमाभ्यंतरं तथा ॥ ज्ञानेन ज्ञेयमालोक्याज्ञानं चापि परित्यजेत् ॥ ७.२,११.५२॥

tasmātkrameṇa saṃtyajya bāhyamābhyaṃtaraṃ tathā .. jñānena jñeyamālokyājñānaṃ cāpi parityajet .. 7.2,11.52..

Shloka 53

नैकाग्रं चेच्छिवे चित्तं किं कृतेनापि कर्मणा ॥ एकाग्रमेव चेच्चित्तं किं कृतेनापि कर्मणा ॥ ७.२,११.५३॥

naikāgraṃ cecchive cittaṃ kiṃ kṛtenāpi karmaṇā .. ekāgrameva ceccittaṃ kiṃ kṛtenāpi karmaṇā .. 7.2,11.53..

Shloka 54

तस्मात्कर्माण्यकृत्वा वा कृत्वा वांतर्बहिःक्रमात् ॥ येन केनाप्युपायेन शिवे चित्तं निवेशयेत् ॥ ७.२,११.५४॥

tasmātkarmāṇyakṛtvā vā kṛtvā vāṃtarbahiḥkramāt .. yena kenāpyupāyena śive cittaṃ niveśayet .. 7.2,11.54..

Shloka 55

शिवे निविष्टचित्तानां प्रतिष्ठितधियां सताम् ॥ परत्रेह च सर्वत्र निर्वृतिः परमा भवेत् ॥ ७.२,११.५५॥

śive niviṣṭacittānāṃ pratiṣṭhitadhiyāṃ satām .. paratreha ca sarvatra nirvṛtiḥ paramā bhavet .. 7.2,11.55..

Shloka 56

इहोन्नमः शिवायेति मंत्रेणानेन सिद्धयः ॥ स तस्मादधिगंतव्यः परावरविभूतये ॥ ७.२,११.५६॥

ihonnamaḥ śivāyeti maṃtreṇānena siddhayaḥ .. sa tasmādadhigaṃtavyaḥ parāvaravibhūtaye .. 7.2,11.56..

Shloka 57

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखंडे शिवज्ञानवर्णनं नामैकादशो ऽध्यायः॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṃḍe śivajñānavarṇanaṃ nāmaikādaśo 'dhyāyaḥ..