Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

श्रीकृष्ण उवाचमहर्षिवर सर्वज्ञ सर्वज्ञानमहोदधे ॥ ॥

śrīkṛṣṇa uvācamaharṣivara sarvajña sarvajñānamahodadhe || ||

महर्षिवर सर्वज्ञ सर्वज्ञानमहोदधे ॥ पञ्चाक्षरस्य माहात्म्यं श्रोतुमिच्छामि तत्त्वतः ॥ ७.२,१२.१॥

maharṣivara sarvajña sarvajñānamahodadhe || pañcākṣarasya māhātmyaṃ śrotumicchāmi tattvataḥ || 7.2,12.1||

उपमन्युरुवाच॥

पञ्चाक्षरस्य माहात्म्यं वर्षकोटिशतैरपि ॥ अशक्यं विस्तराद्वक्तुं तस्मात्संक्षेपतः शृणु ॥ ७.२,१२.२॥

pañcākṣarasya māhātmyaṃ varṣakoṭiśatairapi || aśakyaṃ vistarādvaktuṃ tasmātsaṃkṣepataḥ śṛṇu || 7.2,12.2||

वेदे शिवागमे चायमुभयत्र षडक्षरेः ॥ सर्वेषां शिवभक्तानामशेषार्थसाधकः ॥ ७.२,१२.३॥

vede śivāgame cāyamubhayatra ṣaḍakṣareḥ || sarveṣāṃ śivabhaktānāmaśeṣārthasādhakaḥ || 7.2,12.3||

तदल्पाक्षरमर्थाढ्यं वेदसारं विमुक्तिदम् ॥ आज्ञासिद्धमसंदिग्धं वाक्यमेतच्छिवात्मकम् ॥ ७.२,१२.४॥

tadalpākṣaramarthāḍhyaṃ vedasāraṃ vimuktidam || ājñāsiddhamasaṃdigdhaṃ vākyametacchivātmakam || 7.2,12.4||

नानासिद्धियुतं दिव्यं लोकचित्तानुरंजकम् ॥ सुनिश्चितार्थं गंभीरं वाक्यं तत्पारमेश्वरम् ॥ ७.२,१२.५॥

nānāsiddhiyutaṃ divyaṃ lokacittānuraṃjakam || suniścitārthaṃ gaṃbhīraṃ vākyaṃ tatpārameśvaram || 7.2,12.5||

मन्त्रं सुखमुकोच्चार्यमशेषार्थप्रसिद्धये ॥ प्राहोन्नमः शिवायेति सर्वज्ञस्सर्वदेहिनाम् ॥ ७.२,१२.६॥

mantraṃ sukhamukoccāryamaśeṣārthaprasiddhaye || prāhonnamaḥ śivāyeti sarvajñassarvadehinām || 7.2,12.6||

तद्बीजं सर्वविद्यानां मंत्रमाद्यं षडक्षरम् ॥ अतिसूक्ष्मं महार्थं च ज्ञेयं तद्वटबीजवत् ॥ ७.२,१२.७॥

tadbījaṃ sarvavidyānāṃ maṃtramādyaṃ ṣaḍakṣaram || atisūkṣmaṃ mahārthaṃ ca jñeyaṃ tadvaṭabījavat || 7.2,12.7||

देवो गुणत्रयातीतः सर्वज्ञः सर्वकृत्प्रभुः ॥ ओमित्येकाक्षरे मन्त्रे स्थितः सर्वगतः शिवः ॥ ७.२,१२.८॥

devo guṇatrayātītaḥ sarvajñaḥ sarvakṛtprabhuḥ || omityekākṣare mantre sthitaḥ sarvagataḥ śivaḥ || 7.2,12.8||

इशानाद्यानि सूक्ष्माणि ब्रह्माण्येकाक्षराणि तु ॥ मंत्रे नमश्शिवायेति संस्थितानि यथाक्रमम् ॥ मंत्रे षडक्षरे सूक्ष्मे पञ्चब्रह्मतनुः शिवः ॥ ७.२,१२.९॥

iśānādyāni sūkṣmāṇi brahmāṇyekākṣarāṇi tu || maṃtre namaśśivāyeti saṃsthitāni yathākramam || maṃtre ṣaḍakṣare sūkṣme pañcabrahmatanuḥ śivaḥ || 7.2,12.9||

वाच्यवाचकभावेन स्थितः साक्षात्स्वभावतः ॥ वाच्यश्शिवोप्रमेयत्वान्मंत्रस्तद्वाचकस्स्मृतः ॥ ७.२,१२.१०॥

vācyavācakabhāvena sthitaḥ sākṣātsvabhāvataḥ || vācyaśśivoprameyatvānmaṃtrastadvācakassmṛtaḥ || 7.2,12.10||

वाच्यवाचकभावो ऽयमनादिसंस्थितस्तयोः ॥ यथा ऽनादिप्रवृत्तोयं घोरसंसारसागरः ॥ ७.२,१२.११॥

vācyavācakabhāvo 'yamanādisaṃsthitastayoḥ || yathā 'nādipravṛttoyaṃ ghorasaṃsārasāgaraḥ || 7.2,12.11||

शिवो ऽपि हि तथानादिसंसारान्मोचकः स्थितः ॥ व्याधीनां भेषजं यद्वत्प्रतिपक्षः स्वभावतः ॥ ७.२,१२.१२॥

śivo 'pi hi tathānādisaṃsārānmocakaḥ sthitaḥ || vyādhīnāṃ bheṣajaṃ yadvatpratipakṣaḥ svabhāvataḥ || 7.2,12.12||

तद्वत्संसारदोषाणां प्रतिपक्षः शिवस्स्मृतः ॥ असत्यस्मिन् जगन्नाथे तमोभूतमिदं भवेत् ॥ ७.२,१२.१३॥

tadvatsaṃsāradoṣāṇāṃ pratipakṣaḥ śivassmṛtaḥ || asatyasmin jagannāthe tamobhūtamidaṃ bhavet || 7.2,12.13||

अचेतनत्वात्प्रकृतेरज्ञत्वात्पुरषस्य च ॥ प्रधानपरमाण्वादि यावत्किंचिदचेतनम् ॥ ७.२,१२.१४॥

acetanatvātprakṛterajñatvātpuraṣasya ca || pradhānaparamāṇvādi yāvatkiṃcidacetanam || 7.2,12.14||

न तत्कर्तृ स्वयं दृष्टं बुद्धिमत्कारणं विना ॥ धर्माधर्मोपदेशश्च बंधमोक्षौ विचारणात् ॥ ७.२,१२.१५॥

na tatkartṛ svayaṃ dṛṣṭaṃ buddhimatkāraṇaṃ vinā || dharmādharmopadeśaśca baṃdhamokṣau vicāraṇāt || 7.2,12.15||

न सर्वज्ञं विना पुंसामादिसर्गः प्रसिद्ध्यति ॥ वैद्यं विना निरानंदाः क्लिश्यंते रोगिणो यथा ॥ ७.२,१२.१६॥

na sarvajñaṃ vinā puṃsāmādisargaḥ prasiddhyati || vaidyaṃ vinā nirānaṃdāḥ kliśyaṃte rogiṇo yathā || 7.2,12.16||

तस्मादनादिः सर्वज्ञः परिपूर्णस्सदाशिवः ॥ अस्ति नाथः परित्राता पुंसां संसारसागरात् ॥ ७.२,१२.१७॥

tasmādanādiḥ sarvajñaḥ paripūrṇassadāśivaḥ || asti nāthaḥ paritrātā puṃsāṃ saṃsārasāgarāt || 7.2,12.17||

आदिमध्यांतनिर्मुक्तस्स्वभावविमलः प्रभुः ॥ सर्वज्ञः परिपूर्णश्च शिवो ज्ञेयश्शिवागमे ॥ ७.२,१२.१८॥

ādimadhyāṃtanirmuktassvabhāvavimalaḥ prabhuḥ || sarvajñaḥ paripūrṇaśca śivo jñeyaśśivāgame || 7.2,12.18||

तस्याभिधानमन्त्रो ऽयमभिधेयश्च स स्मृतः ॥ अभिधानाभिधेयत्वान्मंत्रस्सिद्धः परश्शिवः ॥ ७.२,१२.१९॥

tasyābhidhānamantro 'yamabhidheyaśca sa smṛtaḥ || abhidhānābhidheyatvānmaṃtrassiddhaḥ paraśśivaḥ || 7.2,12.19||

एतावत्तु शिवज्ञानमेतावत्परमं पदम् ॥ यदोंनमश्शिवायेति शिववाक्यं षडक्षरम् ॥ ७.२,१२.२०॥

etāvattu śivajñānametāvatparamaṃ padam || yadoṃnamaśśivāyeti śivavākyaṃ ṣaḍakṣaram || 7.2,12.20||

विधिवाक्यमिदं शैवं नार्थवादं शिवात्मकम् ॥ यस्सर्वज्ञस्सुसंपूर्णः स्वभावविमलः शिवः ॥ ७.२,१२.२१॥

vidhivākyamidaṃ śaivaṃ nārthavādaṃ śivātmakam || yassarvajñassusaṃpūrṇaḥ svabhāvavimalaḥ śivaḥ || 7.2,12.21||

लोकानुग्रहकर्ता च स मृषार्थं कथं वदेत् ॥ यद्यथावस्थितं वस्तु गुणदोषैः स्वभावतः ॥ ७.२,१२.२२॥

lokānugrahakartā ca sa mṛṣārthaṃ kathaṃ vadet || yadyathāvasthitaṃ vastu guṇadoṣaiḥ svabhāvataḥ || 7.2,12.22||

यावत्फलं च तत्पूर्णं सर्वज्ञस्तु यथा वदेत् ॥ रागाज्ञानादिभिर्दोषैर्ग्रस्तत्वादनृतं वदेत् ॥ ७.२,१२.२३॥

yāvatphalaṃ ca tatpūrṇaṃ sarvajñastu yathā vadet || rāgājñānādibhirdoṣairgrastatvādanṛtaṃ vadet || 7.2,12.23||

ते चेश्वरे न विद्येते ब्रूयात्स कथमन्यथा ॥ अज्ञाताशेषदोषेण सर्वज्ञेय शिवेन यत् ॥ ७.२,१२.२४॥

te ceśvare na vidyete brūyātsa kathamanyathā || ajñātāśeṣadoṣeṇa sarvajñeya śivena yat || 7.2,12.24||

प्रणीतममलं वाक्यं तत्प्रमाणं न संशयः ॥ तस्मादीश्वरवाक्यानि श्रद्धेयानि विपश्चिता ॥ ७.२,१२.२४॥

praṇītamamalaṃ vākyaṃ tatpramāṇaṃ na saṃśayaḥ || tasmādīśvaravākyāni śraddheyāni vipaścitā || 7.2,12.24||

यथार्थपुण्यपापेषु तदश्रद्धो व्रजत्यधः ॥ स्वर्गापवर्गसिद्ध्यर्थं भाषितं यत्सुशोभनम् ॥ ७.२,१२.२५॥

yathārthapuṇyapāpeṣu tadaśraddho vrajatyadhaḥ || svargāpavargasiddhyarthaṃ bhāṣitaṃ yatsuśobhanam || 7.2,12.25||

वाक्यं मुनिवरैः शांतैस्तद्विज्ञेयं सुभाषितम् ॥ रागद्वेषानृतक्रोधकामतृष्णानुसारि यत् ॥ ७.२,१२.२६॥

vākyaṃ munivaraiḥ śāṃtaistadvijñeyaṃ subhāṣitam || rāgadveṣānṛtakrodhakāmatṛṣṇānusāri yat || 7.2,12.26||

वाक्यं निरयहेतुत्वात्तद्दुर्भाषितमुच्यते ॥ संस्कृतेनापि किं तेन मृदुना ललितेन वा ॥ ७.२,१२.२७॥

vākyaṃ nirayahetutvāttaddurbhāṣitamucyate || saṃskṛtenāpi kiṃ tena mṛdunā lalitena vā || 7.2,12.27||

अविद्यारागवाक्येन संसारक्लेशहेतुना ॥ यच्छ्रुत्वा जायते श्रेयो रागादीनां च संशयः ॥ ७.२,१२.२८॥

avidyārāgavākyena saṃsārakleśahetunā || yacchrutvā jāyate śreyo rāgādīnāṃ ca saṃśayaḥ || 7.2,12.28||

विरूपमपि तद्वाक्यं विज्ञेयमिति शोभनम् ॥ बहुत्वेपि हि मंत्राणां सर्वज्ञेन शिवेन यः ॥ ७.२,१२.२९॥

virūpamapi tadvākyaṃ vijñeyamiti śobhanam || bahutvepi hi maṃtrāṇāṃ sarvajñena śivena yaḥ || 7.2,12.29||

प्रणीतो विमलो मन्त्रो न तेन सदृशः क्वचित् ॥ सांगानि वेदशास्त्राणि संस्थितानि षडक्षरे ॥ ७.२,१२.३०॥

praṇīto vimalo mantro na tena sadṛśaḥ kvacit || sāṃgāni vedaśāstrāṇi saṃsthitāni ṣaḍakṣare || 7.2,12.30||

न तेन सदृशस्तस्मान्मन्त्रो ऽप्यस्त्यपरः क्वचित् ॥ सप्तकोटिमहामन्त्रैरुपमन्त्रैरनेकधा ॥ ७.२,१२.३१॥

na tena sadṛśastasmānmantro 'pyastyaparaḥ kvacit || saptakoṭimahāmantrairupamantrairanekadhā || 7.2,12.31||

मन्त्रः षडक्षरो भिन्नस्सूत्रं वृत्यात्मना यथा ॥ शिवज्ञानानि यावंति विद्यास्थानापि यानि च ॥ ७.२,१२.३२॥

mantraḥ ṣaḍakṣaro bhinnassūtraṃ vṛtyātmanā yathā || śivajñānāni yāvaṃti vidyāsthānāpi yāni ca || 7.2,12.32||

षडक्षरस्य सूत्रस्य तानि भाष्यं समासतः ॥ किं तस्य बहुभिर्मंत्रैश्शास्त्रैर्वा बहुविस्तरैः ॥ ७.२,१२.३३॥

ṣaḍakṣarasya sūtrasya tāni bhāṣyaṃ samāsataḥ || kiṃ tasya bahubhirmaṃtraiśśāstrairvā bahuvistaraiḥ || 7.2,12.33||

यस्योन्नमः शिवायेति मन्त्रो ऽयं हृदि संस्थितः ॥ तेनाधीतं श्रुतं तेन कृतं सर्वमनुष्ठितम् ॥ ७.२,१२.३४॥

yasyonnamaḥ śivāyeti mantro 'yaṃ hṛdi saṃsthitaḥ || tenādhītaṃ śrutaṃ tena kṛtaṃ sarvamanuṣṭhitam || 7.2,12.34||

येनोन्नमश्शिवायेति मंत्राभ्यासः स्थिरीकृतः ॥ नमस्कारादिसंयुक्तं शिवायेत्यक्षरत्रयम् ॥ ७.२,१२.३५॥

yenonnamaśśivāyeti maṃtrābhyāsaḥ sthirīkṛtaḥ || namaskārādisaṃyuktaṃ śivāyetyakṣaratrayam || 7.2,12.35||

जिह्वाग्रे वर्तते यस्य सफलं तस्य जीवितम् ॥ अंत्यजो वाधमो वापि मूर्खो वा पंडितो ऽपि वा ॥ ७.२,१२.३६॥

jihvāgre vartate yasya saphalaṃ tasya jīvitam || aṃtyajo vādhamo vāpi mūrkho vā paṃḍito 'pi vā || 7.2,12.36||

पञ्चाक्षरजपे निष्ठो मुच्यते पापपंजरात् ॥ इत्युक्तं परमेशेन देव्या पृष्टेन शूलिना ॥ ७.२,१२.३७॥

pañcākṣarajape niṣṭho mucyate pāpapaṃjarāt || ityuktaṃ parameśena devyā pṛṣṭena śūlinā || 7.2,12.37||

हिताय सर्वमर्त्यानां द्विजानां तु विशेषतः ॥ ७.२,१२.३८॥

hitāya sarvamartyānāṃ dvijānāṃ tu viśeṣataḥ || 7.2,12.38||

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे पञ्चाक्षरमाहात्म्यवर्णनं नाम द्वादशो ऽध्यायः॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe pañcākṣaramāhātmyavarṇanaṃ nāma dvādaśo 'dhyāyaḥ||