Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

श्रीकृष्ण उवाच॥

भगवान्मंत्रमाहात्म्यं भवता कथितं प्रभो ॥ तत्प्रयोगविधानं च साक्षाच्छ्रुतिसमं यथा ॥ 1॥

bhagavānmaṃtramāhātmyaṃ bhavatā kathitaṃ prabho || tatprayogavidhānaṃ ca sākṣācchrutisamaṃ yathā || 1||

इदानीं श्रोतुमिच्छामि शिवसंस्कारमुत्तमम् ॥ मंत्रसंग्रहणे किंचित्सूचितन्न तु विस्मृतम् ॥ 2॥

idānīṃ śrotumicchāmi śivasaṃskāramuttamam || maṃtrasaṃgrahaṇe kiṃcitsūcitanna tu vismṛtam || 2||

उपमन्युरुवाच॥

हन्त ते कथयिष्यामि सर्वपापविशोधनम् ॥ संस्कारं परमं पुण्यं शिवेन पतिभाषितम् ॥ 3॥

hanta te kathayiṣyāmi sarvapāpaviśodhanam || saṃskāraṃ paramaṃ puṇyaṃ śivena patibhāṣitam || 3||

सम्यक्कृताधिकारः स्यात्पूजादिषु नरो यतः ॥ संस्कारः कथ्यते तेन षडध्वपरिशोधनम् ॥ 4॥

samyakkṛtādhikāraḥ syātpūjādiṣu naro yataḥ || saṃskāraḥ kathyate tena ṣaḍadhvapariśodhanam || 4||

दीयते येन विज्ञानं क्षीयते पाशबंधनम् ॥ तस्मात्संस्कार एवायं दीक्षेत्यपि च कथ्यते ॥ 5॥

dīyate yena vijñānaṃ kṣīyate pāśabaṃdhanam || tasmātsaṃskāra evāyaṃ dīkṣetyapi ca kathyate || 5||

शांभवी चैव शाक्ती च मांत्री चैव शिवागमे ॥ दीक्षोपदिश्यते त्रेधा शिवेन परमात्मना ॥ 6॥

śāṃbhavī caiva śāktī ca māṃtrī caiva śivāgame || dīkṣopadiśyate tredhā śivena paramātmanā || 6||

गुरोरालोकमात्रेण स्पर्शात्संभाषणादपि ॥ सद्यस्संज्ञा भवेज्जंतोः पाशोपक्षयकारिणी ॥ 7॥

gurorālokamātreṇa sparśātsaṃbhāṣaṇādapi || sadyassaṃjñā bhavejjaṃtoḥ pāśopakṣayakāriṇī || 7||

सा दीक्षा शांभवी प्रोक्ता सा पुनर्भिद्यते द्विधा ॥ तीव्रा तीव्रतरा चेति पाशो पक्षयभेदतः ॥ 8॥

sā dīkṣā śāṃbhavī proktā sā punarbhidyate dvidhā || tīvrā tīvratarā ceti pāśo pakṣayabhedataḥ || 8||

यया स्यान्निर्वृतिः सद्यस्सैव तीव्रतरा मता ॥ तीव्रा तु जीवतोत्यंतं पुंसः पापविशोधिका ॥ 9॥

yayā syānnirvṛtiḥ sadyassaiva tīvratarā matā || tīvrā tu jīvatotyaṃtaṃ puṃsaḥ pāpaviśodhikā || 9||

शक्ती ज्ञानवती दीक्षा शिष्यदेहं प्रविश्य तु ॥ गुरुणा योगमार्गेण क्रियते ज्ञानचक्षुषा ॥ 10॥

śaktī jñānavatī dīkṣā śiṣyadehaṃ praviśya tu || guruṇā yogamārgeṇa kriyate jñānacakṣuṣā || 10||

मांत्री क्रियावती दीक्षा कुंडमंडलपूर्विका ॥ मंदमंदतरोद्देशात्कर्तव्या गुरुणा बहिः ॥ 11॥

māṃtrī kriyāvatī dīkṣā kuṃḍamaṃḍalapūrvikā || maṃdamaṃdataroddeśātkartavyā guruṇā bahiḥ || 11||

शक्तिपातानुसारेण शिष्यो ऽनुग्रहमर्हति ॥ शैवधर्मानुसारस्य तन्मूलत्वात्समासतः ॥ 12॥

śaktipātānusāreṇa śiṣyo 'nugrahamarhati || śaivadharmānusārasya tanmūlatvātsamāsataḥ || 12||

यत्र शक्तिर्न पतिता तत्र शुद्धिर्न जायते ॥ न विद्या न शिवाचारो न मुक्तिर्न च सिद्धयः ॥ 13॥

yatra śaktirna patitā tatra śuddhirna jāyate || na vidyā na śivācāro na muktirna ca siddhayaḥ || 13||

तस्माल्लिंगानि संवीक्ष्य शक्तिपातस्य भूयसः ॥ ज्ञानेन क्रियया वाथ गुरुश्शिष्यं विशोधयेत् ॥ 14॥

tasmālliṃgāni saṃvīkṣya śaktipātasya bhūyasaḥ || jñānena kriyayā vātha guruśśiṣyaṃ viśodhayet || 14||

यो ऽन्यथा कुरुते मोहात्स विनश्यति दुर्मतिः ॥ तस्मात्सर्वप्रकारेण गुरुः शिष्यं परीक्षयेत् ॥ 15॥

yo 'nyathā kurute mohātsa vinaśyati durmatiḥ || tasmātsarvaprakāreṇa guruḥ śiṣyaṃ parīkṣayet || 15||

लक्षणं शक्तिपातस्य प्रबोधानंदसंभवः ॥ सा यस्मात्परमा शक्तिः प्रबोधानंदरूपिणी ॥ 16॥

lakṣaṇaṃ śaktipātasya prabodhānaṃdasaṃbhavaḥ || sā yasmātparamā śaktiḥ prabodhānaṃdarūpiṇī || 16||

आनंदबोधयोर्लिंगमंतःकरणविक्रियाः ॥ यथा स्यात्कंपरोमांचस्वरनेत्रांगविक्रियाः ॥ 17॥

ānaṃdabodhayorliṃgamaṃtaḥkaraṇavikriyāḥ || yathā syātkaṃparomāṃcasvaranetrāṃgavikriyāḥ || 17||

शिष्योपि लक्षणैरेभिः कुर्याद्गुरुपरीक्षणम् ॥ तत्संपर्कैः शिवार्चादौ संगतैर्वाथ तद्गतैः ॥ 18॥

śiṣyopi lakṣaṇairebhiḥ kuryādguruparīkṣaṇam || tatsaṃparkaiḥ śivārcādau saṃgatairvātha tadgataiḥ || 18||

शिष्यस्तु शिक्षणीयत्वाद्गुरोर्गौरवकारणात् ॥ तस्मात्सर्वप्रयत्नेन गुरोर्गौरवमाचरेत् ॥ 19॥

śiṣyastu śikṣaṇīyatvādgurorgauravakāraṇāt || tasmātsarvaprayatnena gurorgauravamācaret || 19||

यो गुरुस्स शिवः प्रोक्तो यः शिवः स गुरुः स्मृतः ॥ गुरुर्वा शिव एवाथ विद्याकारेण संस्थितः ॥ 20॥

yo gurussa śivaḥ prokto yaḥ śivaḥ sa guruḥ smṛtaḥ || gururvā śiva evātha vidyākāreṇa saṃsthitaḥ || 20||

यथा शिवस्तथा विद्या यथा विद्या तथा गुरुः ॥ शिवविद्या गुरूणां च पूजया सदृशं फलम् ॥ 21॥

yathā śivastathā vidyā yathā vidyā tathā guruḥ || śivavidyā gurūṇāṃ ca pūjayā sadṛśaṃ phalam || 21||

सर्वदेवात्मकश्चासौ सर्वमंत्रमयो गुरुः ॥ तस्मात्सर्वप्रयत्नेन यस्याज्ञां शिरसा वहेत् ॥ 22॥

sarvadevātmakaścāsau sarvamaṃtramayo guruḥ || tasmātsarvaprayatnena yasyājñāṃ śirasā vahet || 22||

श्रेयो ऽर्थी यदि गुर्वाज्ञां मनसापि न लंघयेत् ॥ गुर्वाज्ञापालको यस्माज्ज्ञानसंपत्तिमश्नुते ॥ 23॥

śreyo 'rthī yadi gurvājñāṃ manasāpi na laṃghayet || gurvājñāpālako yasmājjñānasaṃpattimaśnute || 23||

गच्छंस्तिष्ठन्स्वपन्भुंजन्नान्यत्कर्म समाचरेत् ॥ समक्षं यदि कुर्वीत सर्वं चानुज्ञया गुरोः ॥ 24॥

gacchaṃstiṣṭhansvapanbhuṃjannānyatkarma samācaret || samakṣaṃ yadi kurvīta sarvaṃ cānujñayā guroḥ || 24||

गुरोर्गृहे समक्षं वा न यथेष्टासनो भवेत् ॥ गुरुर्देवो यतः साक्षात्तद्गृहं देवमन्दिरम् ॥ 25॥

gurorgṛhe samakṣaṃ vā na yatheṣṭāsano bhavet || gururdevo yataḥ sākṣāttadgṛhaṃ devamandiram || 25||

पापिनां च यथा संगात्तत्पापात्पतितो भवेत् ॥ यथेह वह्निसंपर्कान्मलं त्यजति कांचनम् ॥ 26॥

pāpināṃ ca yathā saṃgāttatpāpātpatito bhavet || yatheha vahnisaṃparkānmalaṃ tyajati kāṃcanam || 26||

तथैव गुरुसंपर्कात्पापं त्यजति मानवः ॥ यथा वह्निसमीपस्थो घृतकुम्भो विलीयते ॥ 27॥

tathaiva gurusaṃparkātpāpaṃ tyajati mānavaḥ || yathā vahnisamīpastho ghṛtakumbho vilīyate || 27||

तथा पापं विलीयेत ह्याचार्यस्य समीपतः ॥ यथा प्रज्वलितो वह्निः शुष्कमार्द्रं च निर्दहेत् ॥ 28॥

tathā pāpaṃ vilīyeta hyācāryasya samīpataḥ || yathā prajvalito vahniḥ śuṣkamārdraṃ ca nirdahet || 28||

तथायमपि संतुष्टो गुरुः पापं क्षणाद्दहेत् ॥ मनसा कर्मणा वाचा गुरोः क्रोधं न कारयेत् ॥ 29॥

tathāyamapi saṃtuṣṭo guruḥ pāpaṃ kṣaṇāddahet || manasā karmaṇā vācā guroḥ krodhaṃ na kārayet || 29||

तस्य क्रोधेन दह्यंते ह्यायुःश्रीज्ञानसत्क्रियाः ॥ तत्क्रोधकारिणो ये स्युस्तेषां यज्ञाश्च निष्फलाः ॥ 30॥

tasya krodhena dahyaṃte hyāyuḥśrījñānasatkriyāḥ || tatkrodhakāriṇo ye syusteṣāṃ yajñāśca niṣphalāḥ || 30||

यमश्च नियमाश्चैव नात्र कार्या विचारणा ॥ गुरोर्विरुद्धं यद्वाक्यं न वदेज्जातुचिन्नरः ॥ 31॥

yamaśca niyamāścaiva nātra kāryā vicāraṇā || gurorviruddhaṃ yadvākyaṃ na vadejjātucinnaraḥ || 31||

वदेद्यदि महामोहाद्रौरवं नरकं व्रजेत् ॥ मनसा कर्मणा वाचा गुरुमुद्दिश्य यत्नतः ॥ 32॥

vadedyadi mahāmohādrauravaṃ narakaṃ vrajet || manasā karmaṇā vācā gurumuddiśya yatnataḥ || 32||

श्रेयोर्थी चेन्नरो धीमान्न मिथ्याचारमाचरेत् ॥ गुरोर्हितं प्रियं कुर्यादादिष्टो वा न वा सदा ॥ 33॥

śreyorthī cennaro dhīmānna mithyācāramācaret || gurorhitaṃ priyaṃ kuryādādiṣṭo vā na vā sadā || 33||

असमक्षं समक्षं वा तस्य कार्यं समाचरेत् ॥ इत्थमाचारवान्भक्तो नित्यमुद्युक्तमानसः ॥ 34॥

asamakṣaṃ samakṣaṃ vā tasya kāryaṃ samācaret || itthamācāravānbhakto nityamudyuktamānasaḥ || 34||

गुरुप्रियकरः शिष्यः शैवधर्मांस्ततो ऽर्हति ॥ गुरुश्चेद्गुणवान्प्राज्ञः परमानंदभासकः ॥ 35॥

gurupriyakaraḥ śiṣyaḥ śaivadharmāṃstato 'rhati || guruścedguṇavānprājñaḥ paramānaṃdabhāsakaḥ || 35||

तत्त्वविच्छिवसंसक्तो मुक्तिदो न तु चापरः ॥ संवित्संजननं तत्त्वं परमानंदसंभवम् ॥ 36॥

tattvavicchivasaṃsakto muktido na tu cāparaḥ || saṃvitsaṃjananaṃ tattvaṃ paramānaṃdasaṃbhavam || 36||

तत्तत्त्वं विदितं येन स एवानंददर्शकः ॥ न पुनर्नाममात्रेण संविदारहितस्तु यः ॥ 37॥

tattattvaṃ viditaṃ yena sa evānaṃdadarśakaḥ || na punarnāmamātreṇa saṃvidārahitastu yaḥ || 37||

अन्योन्यं तारयेन्नौका किं शिला तारयेच्छिलाम् ॥ एतस्या नाममात्रेण मुक्तिर्वै नाममात्रिका ॥ 38॥

anyonyaṃ tārayennaukā kiṃ śilā tārayecchilām || etasyā nāmamātreṇa muktirvai nāmamātrikā || 38||

यैः पुनर्विदितं तत्त्वं ते मुक्ता मोचयन्त्यपि ॥ तत्त्वहीने कुतो बोधः कुतो ह्यात्मपरिग्रहः ॥ 39॥

yaiḥ punarviditaṃ tattvaṃ te muktā mocayantyapi || tattvahīne kuto bodhaḥ kuto hyātmaparigrahaḥ || 39||

परिग्रहविनिर्मुक्तः पशुरित्यभिधीयते ॥ पशुभिः प्रेरितश्चापि पशुत्वं नातिवर्तते ॥ 40॥

parigrahavinirmuktaḥ paśurityabhidhīyate || paśubhiḥ preritaścāpi paśutvaṃ nātivartate || 40||

तस्मात्तत्त्वविदेवेह मुक्तो मोचक इष्यते ॥ सर्वलक्षणसंयुक्तः सर्वशास्त्रविदप्ययम् ॥ 41॥

tasmāttattvavideveha mukto mocaka iṣyate || sarvalakṣaṇasaṃyuktaḥ sarvaśāstravidapyayam || 41||

सर्वोपायविधिज्ञो ऽपि तत्त्वहीनस्तु निष्फलः ॥ यस्यानुभवपर्यंता बुद्धिस्तत्त्वे प्रवर्तते ॥ 42॥

sarvopāyavidhijño 'pi tattvahīnastu niṣphalaḥ || yasyānubhavaparyaṃtā buddhistattve pravartate || 42||

तस्यावलोकनाद्यैश्च परानन्दो ऽभिजायते ॥ तस्माद्यस्यैव संपर्कात्प्रबोधानंदसंभवः ॥ 43॥

tasyāvalokanādyaiśca parānando 'bhijāyate || tasmādyasyaiva saṃparkātprabodhānaṃdasaṃbhavaḥ || 43||

गुरुं तमेव वृणुयान्नापरं मतिमान्नरः ॥ स शिष्यैर्विनयाचारचतुरैरुचितो गुरुः ॥ 44॥

guruṃ tameva vṛṇuyānnāparaṃ matimānnaraḥ || sa śiṣyairvinayācāracaturairucito guruḥ || 44||

यावद्विज्ञायते तावत्सेवनीयो मुमुक्षुभिः ॥ ज्ञाते तस्मिन्स्थिरा भक्तिर्यावत्तत्त्वं समाश्रयेत् ॥ 45॥

yāvadvijñāyate tāvatsevanīyo mumukṣubhiḥ || jñāte tasminsthirā bhaktiryāvattattvaṃ samāśrayet || 45||

न तु तत्त्वं त्यजेज्जातु नोपेक्षेत कथंचन ॥ यत्रानंदः प्रबोधो वा नाल्पमप्युपलभ्यते ॥ 46॥

na tu tattvaṃ tyajejjātu nopekṣeta kathaṃcana || yatrānaṃdaḥ prabodho vā nālpamapyupalabhyate || 46||

वत्सरादपि शिष्येण सो ऽन्यं गुरुमुपाश्रयेत् ॥ गुरुमन्यं प्रपन्ने ऽपि नावमन्येत पौर्विकम् ॥ 47॥

vatsarādapi śiṣyeṇa so 'nyaṃ gurumupāśrayet || gurumanyaṃ prapanne 'pi nāvamanyeta paurvikam || 47||

गुरोर्भ्रात्ःंस्तथा पुत्रान्बोधकान्प्रेरकानपि ॥ तत्रादावुपसंगम्य ब्राह्मणं वेदपारगम् ॥ 47॥

gurorbhrātḥṃstathā putrānbodhakānprerakānapi || tatrādāvupasaṃgamya brāhmaṇaṃ vedapāragam || 47||

गुरुमाराधयेत्प्राज्ञं शुभगं प्रियदर्शनम् ॥ सर्वाभयप्रदातारं करुणाक्रांतमानसम् ॥ 48॥

gurumārādhayetprājñaṃ śubhagaṃ priyadarśanam || sarvābhayapradātāraṃ karuṇākrāṃtamānasam || 48||

तोषयेत्तं प्रयत्नेन मनसा कर्मणा गिरा ॥ तावदाराधयेच्छिष्यः प्रसन्नोसौ भवेद्यथा ॥ 49॥

toṣayettaṃ prayatnena manasā karmaṇā girā || tāvadārādhayecchiṣyaḥ prasannosau bhavedyathā || 49||

तस्मिन्प्रसन्ने शिष्यस्य सद्यः पापक्षयो भवेत् ॥ तस्माद्धनानि रत्नानि क्षेत्राणि च गृहाणि च ॥ 50॥

tasminprasanne śiṣyasya sadyaḥ pāpakṣayo bhavet || tasmāddhanāni ratnāni kṣetrāṇi ca gṛhāṇi ca || 50||

भूषणानि च वासांसि यानशय्यासनानि च ॥ एतानि गुरवे दद्याद्भक्त्या वित्तानुसारतः ॥ 51॥

bhūṣaṇāni ca vāsāṃsi yānaśayyāsanāni ca || etāni gurave dadyādbhaktyā vittānusārataḥ || 51||

वित्तशाठ्यं न कुर्वीत यदीच्छेत्परमां गतिम् ॥ स एव जनको माता भर्ता बन्धुर्धनं सुखम् ॥ 52॥

vittaśāṭhyaṃ na kurvīta yadīcchetparamāṃ gatim || sa eva janako mātā bhartā bandhurdhanaṃ sukham || 52||

सखा मित्रं च यत्तस्मात्सर्वं तस्मै निवेदयेत् ॥ निवेद्य पश्चात्स्वात्मानं सान्वयं सपरिग्रहम् ॥ 53॥

sakhā mitraṃ ca yattasmātsarvaṃ tasmai nivedayet || nivedya paścātsvātmānaṃ sānvayaṃ saparigraham || 53||

समर्प्य सोदकं तस्मै नित्यं तद्वशगो भवेत् ॥ यदा शिवाय स्वात्मानं दत्तवान् देशिकात्मने ॥ 54॥

samarpya sodakaṃ tasmai nityaṃ tadvaśago bhavet || yadā śivāya svātmānaṃ dattavān deśikātmane || 54||

तदा शैवो भवेद्देही न ततो ऽस्ति पुनर्भवः ॥ गुरुश्च स्वाश्रितं शिष्यं वर्षमेकं परीक्षयेत् ॥ 55॥

tadā śaivo bhaveddehī na tato 'sti punarbhavaḥ || guruśca svāśritaṃ śiṣyaṃ varṣamekaṃ parīkṣayet || 55||

ब्राह्मणं क्षत्रियं वैश्यं द्विवर्षं च त्रिवर्षकम् ॥ प्राणद्रव्यप्रदानाद्यैरादेशैश्च समासमैः ॥ 56॥

brāhmaṇaṃ kṣatriyaṃ vaiśyaṃ dvivarṣaṃ ca trivarṣakam || prāṇadravyapradānādyairādeśaiśca samāsamaiḥ || 56||

उत्तमांश्चाधमे कृत्वा नीचानुत्तमकर्मणि ॥ आक्रुष्टास्ताडिता वापि ये विषादं न यान्त्यपि ॥ 57॥

uttamāṃścādhame kṛtvā nīcānuttamakarmaṇi || ākruṣṭāstāḍitā vāpi ye viṣādaṃ na yāntyapi || 57||

ते योग्याः संयताः शुद्धाः शिवसंस्कारकर्मणि ॥ अहिंसका दयावंतो नित्यमुद्युक्तचेतसः ॥ 58॥

te yogyāḥ saṃyatāḥ śuddhāḥ śivasaṃskārakarmaṇi || ahiṃsakā dayāvaṃto nityamudyuktacetasaḥ || 58||

अमानिनो बुद्धिमंतस्त्यक्तस्पर्धाः प्रियंवदाः ॥ ऋजवो मृदवः स्वच्छा विनीताः स्थिरचेतसः ॥ 59॥

amānino buddhimaṃtastyaktaspardhāḥ priyaṃvadāḥ || ṛjavo mṛdavaḥ svacchā vinītāḥ sthiracetasaḥ || 59||

शौचाचारसमायुक्ताः शिवभक्ता द्विजातयः ॥ एवं वृत्तसमोपेता वाङ्मनःकायकर्मभिः ॥ 60॥

śaucācārasamāyuktāḥ śivabhaktā dvijātayaḥ || evaṃ vṛttasamopetā vāṅmanaḥkāyakarmabhiḥ || 60||

शोध्या बोध्या यथान्यायमिति शास्त्रेषु निश्चयः ॥ नाधिकारः स्वतो नार्याः शिवसंस्कारकर्मणि ॥ 61॥

śodhyā bodhyā yathānyāyamiti śāstreṣu niścayaḥ || nādhikāraḥ svato nāryāḥ śivasaṃskārakarmaṇi || 61||

नियोगाद्भर्तुरस्त्येव भक्तियुक्ता यदीश्वरे ॥ तथैव भर्तृहीनाया पुत्रादेरभ्यनुज्ञया ॥ 62॥

niyogādbharturastyeva bhaktiyuktā yadīśvare || tathaiva bhartṛhīnāyā putrāderabhyanujñayā || 62||

अधिकारो भवत्येव कन्यायाः पितुराज्ञया ॥ शूद्राणां मर्त्यजातीनां पतितानां विशेषतः ॥ 63॥

adhikāro bhavatyeva kanyāyāḥ piturājñayā || śūdrāṇāṃ martyajātīnāṃ patitānāṃ viśeṣataḥ || 63||

तथा संकरजातीनां नाध्वशुद्धिर्विधीयते ॥ तैप्यकृत्रिमभावश्चेच्छिवे परमकारणे ॥ 64॥

tathā saṃkarajātīnāṃ nādhvaśuddhirvidhīyate || taipyakṛtrimabhāvaścecchive paramakāraṇe || 64||

पादोदकप्रदानाद्यैः कुर्युः पापविशोधनम् ॥ अत्रानुलोमजाता ये युक्ता एव द्विजातिषु ॥ 65॥

pādodakapradānādyaiḥ kuryuḥ pāpaviśodhanam || atrānulomajātā ye yuktā eva dvijātiṣu || 65||

तेषामध्वविशुद्ध्यादि कुर्यान्मातृकुलोचितम् ॥ या तु कन्या स्वपित्राद्यैश्शिवधर्मे नियोजिता ॥ 66॥

teṣāmadhvaviśuddhyādi kuryānmātṛkulocitam || yā tu kanyā svapitrādyaiśśivadharme niyojitā || 66||

सा भक्ताय प्रदातव्या नापराय विरोधिने ॥ दत्ता चेत्प्रतिकूलाय प्रमादाद्बोधयेत्पतिम् ॥ 67॥

sā bhaktāya pradātavyā nāparāya virodhine || dattā cetpratikūlāya pramādādbodhayetpatim || 67||

अशक्ता तं परित्यज्य मनसा धर्ममाचरेत् ॥ यथा मुनिवरं त्यक्त्वा पतिमत्रिं पतिव्रता ॥ 68॥

aśaktā taṃ parityajya manasā dharmamācaret || yathā munivaraṃ tyaktvā patimatriṃ pativratā || 68||

कृतकृत्या ऽभवत्पूर्वं तपसाराध्य शङ्करम् ॥ यथा नारायणं देवं तपसाराध्य पांडवान् ॥ 69॥

kṛtakṛtyā 'bhavatpūrvaṃ tapasārādhya śaṅkaram || yathā nārāyaṇaṃ devaṃ tapasārādhya pāṃḍavān || 69||

पतींल्लब्धवती धर्मे गुरुभिर्न नियोजिता ॥ अस्वातन्त्र्यकृतो दोषो नेहास्ति परमार्थतः ॥ 70॥

patīṃllabdhavatī dharme gurubhirna niyojitā || asvātantryakṛto doṣo nehāsti paramārthataḥ || 70||

शिवधर्मे नियुक्तायाश्शिवशासनगौरवात् ॥ बहुनात्र किमुक्तेन यो ऽपि को ऽपि शिवाश्रयः ॥ 71॥

śivadharme niyuktāyāśśivaśāsanagauravāt || bahunātra kimuktena yo 'pi ko 'pi śivāśrayaḥ || 71||

संस्कार्यो गुर्वधीनश्चेत्संस्क्रिया न प्रभिद्यते ॥ गुरोरालोकनादेव स्पर्शात्संभाषणादपि ॥ 72॥

saṃskāryo gurvadhīnaścetsaṃskriyā na prabhidyate || gurorālokanādeva sparśātsaṃbhāṣaṇādapi || 72||

यस्य संजायते प्रज्ञा तस्य नास्ति पराजयः ॥ मनसा यस्तु संस्कारः क्रियते योगवर्त्मना ॥ 73॥

yasya saṃjāyate prajñā tasya nāsti parājayaḥ || manasā yastu saṃskāraḥ kriyate yogavartmanā || 73||

स नेह कथितो गुह्यो गुरुवक्त्रैकगोचरः ॥ क्रियावान्यस्तु संस्कारः कुंडमंडपपूर्वकः ॥ स वक्ष्यते समासेन तस्य शक्यो न विस्तरः ॥ 74॥

sa neha kathito guhyo guruvaktraikagocaraḥ || kriyāvānyastu saṃskāraḥ kuṃḍamaṃḍapapūrvakaḥ || sa vakṣyate samāsena tasya śakyo na vistaraḥ || 74||

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे दीक्षाविधाने गुरुमाहात्म्यं नाम पञ्चदशो ऽध्यायः॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe dīkṣāvidhāne gurumāhātmyaṃ nāma pañcadaśo 'dhyāyaḥ||