उपमन्युरुवाच॥
अतः परं समावेक्ष्य गुरुः शिष्यस्य योग्यताम् ॥ षडध्वशुद्धिं कुर्वीत सर्वबंधविमुक्तये ॥ ७.२,१७.१॥
ataḥ paraṃ samāvekṣya guruḥ śiṣyasya yogyatām || ṣaḍadhvaśuddhiṃ kurvīta sarvabaṃdhavimuktaye || 7.2,17.1||
कलां तत्त्वं च भुवनं वर्णं पदमतः परम् ॥ मंत्रश्चेति समासेन षडध्वा परिपठ्यते ॥ ७.२,१७.२॥
kalāṃ tattvaṃ ca bhuvanaṃ varṇaṃ padamataḥ param || maṃtraśceti samāsena ṣaḍadhvā paripaṭhyate || 7.2,17.2||
निवृत्त्याद्याः कलाः पञ्च कलाध्वा कथ्यते बुधैः ॥ व्याप्ताः कलाभिरितरे त्वध्वानः पञ्च पञ्चभिः ॥ ७.२,१७.३॥
nivṛttyādyāḥ kalāḥ pañca kalādhvā kathyate budhaiḥ || vyāptāḥ kalābhiritare tvadhvānaḥ pañca pañcabhiḥ || 7.2,17.3||
शिवतत्त्वादिभूम्यंतं तत्त्वाध्वा समुदाहृतः ॥ षड्विंशत्संख्ययोपेतः शुद्धाशुद्धोभयात्मकः ॥ ७.२,१७.४॥
śivatattvādibhūmyaṃtaṃ tattvādhvā samudāhṛtaḥ || ṣaḍviṃśatsaṃkhyayopetaḥ śuddhāśuddhobhayātmakaḥ || 7.2,17.4||
आधाराद्युन्मनांतश्च भुवनाध्वा प्रकीर्तितः ॥ विना भेदोपभेदाभ्यां षष्टिसंख्यासमन्वितः ॥ ७.२,१७.५॥
ādhārādyunmanāṃtaśca bhuvanādhvā prakīrtitaḥ || vinā bhedopabhedābhyāṃ ṣaṣṭisaṃkhyāsamanvitaḥ || 7.2,17.5||
पञ्चाशद्रुद्ररूपास्तु वर्णा वर्णाध्वसंज्ञिताः ॥ अनेकभेदसंपन्नः पदाध्वा समुदाहृतः ॥ ७.२,१७.६॥
pañcāśadrudrarūpāstu varṇā varṇādhvasaṃjñitāḥ || anekabhedasaṃpannaḥ padādhvā samudāhṛtaḥ || 7.2,17.6||
सर्वोपमंत्रैर्मंत्राध्वा व्याप्तः परमविद्यया ॥ यथा शिवो न तत्त्वेषु गण्यते तत्त्वनायकः ॥ ७.२,१७.७॥
sarvopamaṃtrairmaṃtrādhvā vyāptaḥ paramavidyayā || yathā śivo na tattveṣu gaṇyate tattvanāyakaḥ || 7.2,17.7||
मंत्राध्वनि न गण्येत तथासौ मंत्रनायकः ॥ कलाध्वनो व्यापकत्वं व्याप्यत्वं चेतराध्वनाम् ॥ ७.२,१७.८॥
maṃtrādhvani na gaṇyeta tathāsau maṃtranāyakaḥ || kalādhvano vyāpakatvaṃ vyāpyatvaṃ cetarādhvanām || 7.2,17.8||
न वेत्ति तत्त्वतो यस्य नैवार्हत्यध्वशोधनम् ॥ षड्विधस्याध्वनो रूपं न येन विदितं भवेत् ॥ ७.२,१७.९॥
na vetti tattvato yasya naivārhatyadhvaśodhanam || ṣaḍvidhasyādhvano rūpaṃ na yena viditaṃ bhavet || 7.2,17.9||
व्याप्यव्यापकता तेन ज्ञातुमेव न शक्यते ॥ तस्मादध्वस्वरूपं च व्याप्यव्यापकतां तथा ॥ ७.२,१७.१०॥
vyāpyavyāpakatā tena jñātumeva na śakyate || tasmādadhvasvarūpaṃ ca vyāpyavyāpakatāṃ tathā || 7.2,17.10||
यथावदवगम्यैव कुर्यादध्वविशोधनम् ॥ कुंडमंडलपर्यंतं तत्र कृत्वा यथा पुरा ॥ ७.२,१७.११॥
yathāvadavagamyaiva kuryādadhvaviśodhanam || kuṃḍamaṃḍalaparyaṃtaṃ tatra kṛtvā yathā purā || 7.2,17.11||
द्विहस्तमानं कुर्वीत प्राच्यां कलशमंडलम् ॥ ततः स्नातश्शिवाचार्यः सशिष्यः कृतनैत्यकः ॥ ७.२,१७.१२॥
dvihastamānaṃ kurvīta prācyāṃ kalaśamaṃḍalam || tataḥ snātaśśivācāryaḥ saśiṣyaḥ kṛtanaityakaḥ || 7.2,17.12||
प्रविश्य मंडलं शंभोः पूजां पूर्ववदाचरेत् ॥ तत्राढकावरैस्सिद्धं तंदुलैः पायसं प्रभोः ॥ ७.२,१७.१३॥
praviśya maṃḍalaṃ śaṃbhoḥ pūjāṃ pūrvavadācaret || tatrāḍhakāvaraissiddhaṃ taṃdulaiḥ pāyasaṃ prabhoḥ || 7.2,17.13||
अर्धं निवेद्य होमार्थं शेषं समुपकल्पयेत् ॥ पुरतः कल्पिते वाथ मंडले वर्णिमंडिते ॥ ७.२,१७.१४॥
ardhaṃ nivedya homārthaṃ śeṣaṃ samupakalpayet || purataḥ kalpite vātha maṃḍale varṇimaṃḍite || 7.2,17.14||
स्थापयेत्पञ्चकलशान्दिक्षु मध्ये च देशिकः ॥ तेषु ब्रह्माणि मूलार्णैर्बिन्दुनादसमन्वितैः ॥ ७.२,१७.१५॥
sthāpayetpañcakalaśāndikṣu madhye ca deśikaḥ || teṣu brahmāṇi mūlārṇairbindunādasamanvitaiḥ || 7.2,17.15||
नम आद्यैर्यकरांतैः कल्पयेत्कल्पवित्तमः ॥ ईशानं मध्यमे कुंभे पुरुषं पुरतः स्थिते ॥ ७.२,१७.१६॥
nama ādyairyakarāṃtaiḥ kalpayetkalpavittamaḥ || īśānaṃ madhyame kuṃbhe puruṣaṃ purataḥ sthite || 7.2,17.16||
अघोरं दक्षिणे वामे वामं सद्यं च पश्चिमे ॥ रक्षां विधाय मुद्रा च बद्ध्वा कुंभाभिमंत्रणम् ॥ ७.२,१७.१७॥
aghoraṃ dakṣiṇe vāme vāmaṃ sadyaṃ ca paścime || rakṣāṃ vidhāya mudrā ca baddhvā kuṃbhābhimaṃtraṇam || 7.2,17.17||
कृत्वा शिवानलैर्होमं प्रारभेत्यथा पुरा ॥ यदर्धं पायसं पूर्वं होमार्थं परिकल्पितम् ॥ ७.२,१७.१८॥
kṛtvā śivānalairhomaṃ prārabhetyathā purā || yadardhaṃ pāyasaṃ pūrvaṃ homārthaṃ parikalpitam || 7.2,17.18||
हुत्वा शिष्यस्य तच्छेषं भोक्तुं समुपकल्पयेत् ॥ तर्पणांतं च मंत्राणां कृत्वा कर्म यथा पुरा ॥ ७.२,१७.१९॥
hutvā śiṣyasya taccheṣaṃ bhoktuṃ samupakalpayet || tarpaṇāṃtaṃ ca maṃtrāṇāṃ kṛtvā karma yathā purā || 7.2,17.19||
हुत्वा पूर्णाहुतिं तेषां ततः कुर्यात्प्रदीपनम् ॥ ओंकारादनु हुंकारं ततो मूलं फडंतकम् ॥ ७.२,१७.२०॥
hutvā pūrṇāhutiṃ teṣāṃ tataḥ kuryātpradīpanam || oṃkārādanu huṃkāraṃ tato mūlaṃ phaḍaṃtakam || 7.2,17.20||
स्वाहांतं दीपने प्राहुरंगानि च यथाक्रमम् ॥ तेषामाहुतयस्तिस्रो देया दीपनकर्मणि ॥ ७.२,१७.२१॥
svāhāṃtaṃ dīpane prāhuraṃgāni ca yathākramam || teṣāmāhutayastisro deyā dīpanakarmaṇi || 7.2,17.21||
मंत्रैरेकैकशस्तैस्तु विचिन्त्या दीप्तमूर्तयः ॥ त्रिगुणं त्रिगुणी कृत्य द्विजकन्याकृतं सितम् ॥ ७.२,१७.२२॥
maṃtrairekaikaśastaistu vicintyā dīptamūrtayaḥ || triguṇaṃ triguṇī kṛtya dvijakanyākṛtaṃ sitam || 7.2,17.22||
सूत्रं सूत्रेण संमंत्र्य शिखाग्रे बंधयेच्छिशोः ॥ चरणांगुष्ठपर्यंतमूर्ध्वकायस्य तिष्ठतः ॥ ७.२,१७.२३॥
sūtraṃ sūtreṇa saṃmaṃtrya śikhāgre baṃdhayecchiśoḥ || caraṇāṃguṣṭhaparyaṃtamūrdhvakāyasya tiṣṭhataḥ || 7.2,17.23||
लंबयित्वा तु तत्सूत्रं सुषुम्णां तत्र योजयेत् ॥ शांतया मुद्रयादाय मूलमंत्रेण मंत्रवित् ॥ ७.२,१७.२४॥
laṃbayitvā tu tatsūtraṃ suṣumṇāṃ tatra yojayet || śāṃtayā mudrayādāya mūlamaṃtreṇa maṃtravit || 7.2,17.24||
हुत्वाहुतित्रयं तस्यास्सान्निध्यमुपकल्पयेत् ॥ हृदि संताड्य शिष्यस्य पुष्पक्षेपेण पूर्ववत् ॥ ७.२,१७.२५॥
hutvāhutitrayaṃ tasyāssānnidhyamupakalpayet || hṛdi saṃtāḍya śiṣyasya puṣpakṣepeṇa pūrvavat || 7.2,17.25||
चैतन्यं समुपादाय द्वादशांते निवेद्य च ॥ सूत्रं सूत्रेण संयोज्य संरक्ष्यास्त्रेण वर्मणा ॥ ७.२,१७.२६॥
caitanyaṃ samupādāya dvādaśāṃte nivedya ca || sūtraṃ sūtreṇa saṃyojya saṃrakṣyāstreṇa varmaṇā || 7.2,17.26||
अवगुंठ्याथ तत्सूत्रं शिष्यदेहं विचिंतयेत् ॥ मूलत्रयमयं पाशं भोगभोग्यत्वलक्षणम् ॥ ७.२,१७.२७॥
avaguṃṭhyātha tatsūtraṃ śiṣyadehaṃ viciṃtayet || mūlatrayamayaṃ pāśaṃ bhogabhogyatvalakṣaṇam || 7.2,17.27||
विषयेन्द्रियदेहादिजनकं तस्य भावयेत् ॥ व्योमादिभूतरूपिण्यः शांत्यतीतादयः कलाः ॥ ७.२,१७.२८॥
viṣayendriyadehādijanakaṃ tasya bhāvayet || vyomādibhūtarūpiṇyaḥ śāṃtyatītādayaḥ kalāḥ || 7.2,17.28||
सूत्रे स्वनामभिर्योज्यः पूज्यश्चैव नमोयुतैः ॥ अथवा बीजभूतैस्तत्कृत्वा पूर्वोदितं क्रमात् ॥ ७.२,१७.२९॥
sūtre svanāmabhiryojyaḥ pūjyaścaiva namoyutaiḥ || athavā bījabhūtaistatkṛtvā pūrvoditaṃ kramāt || 7.2,17.29||
ततो मलादेस्तत्त्वादौ व्याप्तिं समलोकयेत् ॥ कलाव्याप्तिं मलादौ च हुत्वा संदीपयेत्कलाः ॥ ७.२,१७.३०॥
tato malādestattvādau vyāptiṃ samalokayet || kalāvyāptiṃ malādau ca hutvā saṃdīpayetkalāḥ || 7.2,17.30||
शिष्यं शिरसि संताड्य सूत्रं देहे यथाक्रमम् ॥ शांत्यतीतपदे सूत्रं लाञ्छयेन्मंत्रमुच्चरन् ॥ ७.२,१७.३१॥
śiṣyaṃ śirasi saṃtāḍya sūtraṃ dehe yathākramam || śāṃtyatītapade sūtraṃ lāñchayenmaṃtramuccaran || 7.2,17.31||
एवं कृत्वा निवृत्त्यन्तं शांत्यतीतमनुक्रमात् ॥ हुत्वाहुतित्रयं पश्चान्मण्डले च शिवं यजेत् ॥ ७.२,१७.३२॥
evaṃ kṛtvā nivṛttyantaṃ śāṃtyatītamanukramāt || hutvāhutitrayaṃ paścānmaṇḍale ca śivaṃ yajet || 7.2,17.32||
देवस्य दक्षिणे शिष्यमुपवेश्योत्तरामुखम् ॥ सदर्भे मण्डले दद्याद्धोमशिष्टं चरुं गुरुः ॥ ७.२,१७.३३॥
devasya dakṣiṇe śiṣyamupaveśyottarāmukham || sadarbhe maṇḍale dadyāddhomaśiṣṭaṃ caruṃ guruḥ || 7.2,17.33||
शिष्यस्तद्गुरुणा दत्तं सत्कृत्य शिवपूर्वकम् ॥ भुक्त्वा पश्चाद्द्विराचम्य शिवमन्त्रमुदीरयेत् ॥ ७.२,१७.३४॥
śiṣyastadguruṇā dattaṃ satkṛtya śivapūrvakam || bhuktvā paścāddvirācamya śivamantramudīrayet || 7.2,17.34||
अपरे मण्डले दद्यात्पञ्चगव्यं तथा गुरुः ॥ सो ऽपि तच्छक्तितः पीत्वा द्विराचम्य शिवं स्मरेत् ॥ ७.२,१७.३५॥
apare maṇḍale dadyātpañcagavyaṃ tathā guruḥ || so 'pi tacchaktitaḥ pītvā dvirācamya śivaṃ smaret || 7.2,17.35||
तृतीये मण्डले शिष्यमुपवेश्य यथा पुरा ॥ प्रदद्याद्दंतपवनं यथाशास्त्रोक्तलक्षणम् ॥ ७.२,१७.३६॥
tṛtīye maṇḍale śiṣyamupaveśya yathā purā || pradadyāddaṃtapavanaṃ yathāśāstroktalakṣaṇam || 7.2,17.36||
अग्रेण तस्य मृदुना प्राङ्मुखो वाप्युदङ्मुखः ॥ वाचं नियम्य चासीनश्शिष्यो दंतान्विशोधयेत् ॥ ७.२,१७.३७॥
agreṇa tasya mṛdunā prāṅmukho vāpyudaṅmukhaḥ || vācaṃ niyamya cāsīnaśśiṣyo daṃtānviśodhayet || 7.2,17.37||
प्रक्षाल्य दंतपवनं त्यक्त्वाचम्य शिवं स्मरेत् ॥ प्रविशेद्देशिकादिष्टः प्रांजलिः शिवमण्डलम् ॥ ७.२,१७.३८॥
prakṣālya daṃtapavanaṃ tyaktvācamya śivaṃ smaret || praviśeddeśikādiṣṭaḥ prāṃjaliḥ śivamaṇḍalam || 7.2,17.38||
त्यक्तं तद्दन्तपवनं दृश्यते गुरुणा यदि ॥ प्रागुदक्पश्चिमे वाग्रे शिवमन्यच्छिवेतरम् ॥ ७.२,१७.३९॥
tyaktaṃ taddantapavanaṃ dṛśyate guruṇā yadi || prāgudakpaścime vāgre śivamanyacchivetaram || 7.2,17.39||
अशस्ताशामुखे तस्मिन्गुरुस्तद्दोषशांतये ॥ शतमर्धं तदर्धं वाजुहुयान्मूलमन्त्रतः ॥ ७.२,१७.४०॥
aśastāśāmukhe tasmingurustaddoṣaśāṃtaye || śatamardhaṃ tadardhaṃ vājuhuyānmūlamantrataḥ || 7.2,17.40||
ततः शिष्यं समालभ्य जपित्वा कर्णयोः शिवम् ॥ देवस्य दक्षिणे भागे तं शिष्यमधिवासयेत् ॥ ७.२,१७.४१॥
tataḥ śiṣyaṃ samālabhya japitvā karṇayoḥ śivam || devasya dakṣiṇe bhāge taṃ śiṣyamadhivāsayet || 7.2,17.41||
अहतास्तरणास्तीर्णे स दर्भशयने शुचिः ॥ मंत्रिते ऽन्तः शिवं ध्यायञ्शयीत प्राक्छिरा निशि ॥ ७.२,१७.४२॥
ahatāstaraṇāstīrṇe sa darbhaśayane śuciḥ || maṃtrite 'ntaḥ śivaṃ dhyāyañśayīta prākchirā niśi || 7.2,17.42||
शिखायां बद्धसूत्रस्य शिखया तच्छिखां गुरुः ॥ आबध्याहतवस्त्रेण तमाच्छाद्य च वर्मणा ॥ ७.२,१७.४३॥
śikhāyāṃ baddhasūtrasya śikhayā tacchikhāṃ guruḥ || ābadhyāhatavastreṇa tamācchādya ca varmaṇā || 7.2,17.43||
रेखात्रयं च परितो भस्मना तिलसर्षपैः ॥ कृत्वास्त्रजप्तैस्तद्वाह्ये दिगीशानां बलिं हरेत् ॥ ७.२,१७.४४॥
rekhātrayaṃ ca parito bhasmanā tilasarṣapaiḥ || kṛtvāstrajaptaistadvāhye digīśānāṃ baliṃ haret || 7.2,17.44||
शिष्यो ऽपि परतो ऽनश्नन्कृत्वैवमधिवासनम् ॥ प्रबुध्योत्थाय गुरवे स्वप्नं दृष्टं निवेदयेत् ॥ ७.२,१७.४५॥
śiṣyo 'pi parato 'naśnankṛtvaivamadhivāsanam || prabudhyotthāya gurave svapnaṃ dṛṣṭaṃ nivedayet || 7.2,17.45||
इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे शिवदीक्षाविधानवर्णनं नाम सप्तदशो ऽध्यायः॥
iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe śivadīkṣāvidhānavarṇanaṃ nāma saptadaśo 'dhyāyaḥ||
उपमन्युरुवाच॥
अतः परं समावेक्ष्य गुरुः शिष्यस्य योग्यताम् ॥ षडध्वशुद्धिं कुर्वीत सर्वबंधविमुक्तये ॥ ७.२,१७.१॥
ataḥ paraṃ samāvekṣya guruḥ śiṣyasya yogyatām || ṣaḍadhvaśuddhiṃ kurvīta sarvabaṃdhavimuktaye || 7.2,17.1||
कलां तत्त्वं च भुवनं वर्णं पदमतः परम् ॥ मंत्रश्चेति समासेन षडध्वा परिपठ्यते ॥ ७.२,१७.२॥
kalāṃ tattvaṃ ca bhuvanaṃ varṇaṃ padamataḥ param || maṃtraśceti samāsena ṣaḍadhvā paripaṭhyate || 7.2,17.2||
निवृत्त्याद्याः कलाः पञ्च कलाध्वा कथ्यते बुधैः ॥ व्याप्ताः कलाभिरितरे त्वध्वानः पञ्च पञ्चभिः ॥ ७.२,१७.३॥
nivṛttyādyāḥ kalāḥ pañca kalādhvā kathyate budhaiḥ || vyāptāḥ kalābhiritare tvadhvānaḥ pañca pañcabhiḥ || 7.2,17.3||
शिवतत्त्वादिभूम्यंतं तत्त्वाध्वा समुदाहृतः ॥ षड्विंशत्संख्ययोपेतः शुद्धाशुद्धोभयात्मकः ॥ ७.२,१७.४॥
śivatattvādibhūmyaṃtaṃ tattvādhvā samudāhṛtaḥ || ṣaḍviṃśatsaṃkhyayopetaḥ śuddhāśuddhobhayātmakaḥ || 7.2,17.4||
आधाराद्युन्मनांतश्च भुवनाध्वा प्रकीर्तितः ॥ विना भेदोपभेदाभ्यां षष्टिसंख्यासमन्वितः ॥ ७.२,१७.५॥
ādhārādyunmanāṃtaśca bhuvanādhvā prakīrtitaḥ || vinā bhedopabhedābhyāṃ ṣaṣṭisaṃkhyāsamanvitaḥ || 7.2,17.5||
पञ्चाशद्रुद्ररूपास्तु वर्णा वर्णाध्वसंज्ञिताः ॥ अनेकभेदसंपन्नः पदाध्वा समुदाहृतः ॥ ७.२,१७.६॥
pañcāśadrudrarūpāstu varṇā varṇādhvasaṃjñitāḥ || anekabhedasaṃpannaḥ padādhvā samudāhṛtaḥ || 7.2,17.6||
सर्वोपमंत्रैर्मंत्राध्वा व्याप्तः परमविद्यया ॥ यथा शिवो न तत्त्वेषु गण्यते तत्त्वनायकः ॥ ७.२,१७.७॥
sarvopamaṃtrairmaṃtrādhvā vyāptaḥ paramavidyayā || yathā śivo na tattveṣu gaṇyate tattvanāyakaḥ || 7.2,17.7||
मंत्राध्वनि न गण्येत तथासौ मंत्रनायकः ॥ कलाध्वनो व्यापकत्वं व्याप्यत्वं चेतराध्वनाम् ॥ ७.२,१७.८॥
maṃtrādhvani na gaṇyeta tathāsau maṃtranāyakaḥ || kalādhvano vyāpakatvaṃ vyāpyatvaṃ cetarādhvanām || 7.2,17.8||
न वेत्ति तत्त्वतो यस्य नैवार्हत्यध्वशोधनम् ॥ षड्विधस्याध्वनो रूपं न येन विदितं भवेत् ॥ ७.२,१७.९॥
na vetti tattvato yasya naivārhatyadhvaśodhanam || ṣaḍvidhasyādhvano rūpaṃ na yena viditaṃ bhavet || 7.2,17.9||
व्याप्यव्यापकता तेन ज्ञातुमेव न शक्यते ॥ तस्मादध्वस्वरूपं च व्याप्यव्यापकतां तथा ॥ ७.२,१७.१०॥
vyāpyavyāpakatā tena jñātumeva na śakyate || tasmādadhvasvarūpaṃ ca vyāpyavyāpakatāṃ tathā || 7.2,17.10||
यथावदवगम्यैव कुर्यादध्वविशोधनम् ॥ कुंडमंडलपर्यंतं तत्र कृत्वा यथा पुरा ॥ ७.२,१७.११॥
yathāvadavagamyaiva kuryādadhvaviśodhanam || kuṃḍamaṃḍalaparyaṃtaṃ tatra kṛtvā yathā purā || 7.2,17.11||
द्विहस्तमानं कुर्वीत प्राच्यां कलशमंडलम् ॥ ततः स्नातश्शिवाचार्यः सशिष्यः कृतनैत्यकः ॥ ७.२,१७.१२॥
dvihastamānaṃ kurvīta prācyāṃ kalaśamaṃḍalam || tataḥ snātaśśivācāryaḥ saśiṣyaḥ kṛtanaityakaḥ || 7.2,17.12||
प्रविश्य मंडलं शंभोः पूजां पूर्ववदाचरेत् ॥ तत्राढकावरैस्सिद्धं तंदुलैः पायसं प्रभोः ॥ ७.२,१७.१३॥
praviśya maṃḍalaṃ śaṃbhoḥ pūjāṃ pūrvavadācaret || tatrāḍhakāvaraissiddhaṃ taṃdulaiḥ pāyasaṃ prabhoḥ || 7.2,17.13||
अर्धं निवेद्य होमार्थं शेषं समुपकल्पयेत् ॥ पुरतः कल्पिते वाथ मंडले वर्णिमंडिते ॥ ७.२,१७.१४॥
ardhaṃ nivedya homārthaṃ śeṣaṃ samupakalpayet || purataḥ kalpite vātha maṃḍale varṇimaṃḍite || 7.2,17.14||
स्थापयेत्पञ्चकलशान्दिक्षु मध्ये च देशिकः ॥ तेषु ब्रह्माणि मूलार्णैर्बिन्दुनादसमन्वितैः ॥ ७.२,१७.१५॥
sthāpayetpañcakalaśāndikṣu madhye ca deśikaḥ || teṣu brahmāṇi mūlārṇairbindunādasamanvitaiḥ || 7.2,17.15||
नम आद्यैर्यकरांतैः कल्पयेत्कल्पवित्तमः ॥ ईशानं मध्यमे कुंभे पुरुषं पुरतः स्थिते ॥ ७.२,१७.१६॥
nama ādyairyakarāṃtaiḥ kalpayetkalpavittamaḥ || īśānaṃ madhyame kuṃbhe puruṣaṃ purataḥ sthite || 7.2,17.16||
अघोरं दक्षिणे वामे वामं सद्यं च पश्चिमे ॥ रक्षां विधाय मुद्रा च बद्ध्वा कुंभाभिमंत्रणम् ॥ ७.२,१७.१७॥
aghoraṃ dakṣiṇe vāme vāmaṃ sadyaṃ ca paścime || rakṣāṃ vidhāya mudrā ca baddhvā kuṃbhābhimaṃtraṇam || 7.2,17.17||
कृत्वा शिवानलैर्होमं प्रारभेत्यथा पुरा ॥ यदर्धं पायसं पूर्वं होमार्थं परिकल्पितम् ॥ ७.२,१७.१८॥
kṛtvā śivānalairhomaṃ prārabhetyathā purā || yadardhaṃ pāyasaṃ pūrvaṃ homārthaṃ parikalpitam || 7.2,17.18||
हुत्वा शिष्यस्य तच्छेषं भोक्तुं समुपकल्पयेत् ॥ तर्पणांतं च मंत्राणां कृत्वा कर्म यथा पुरा ॥ ७.२,१७.१९॥
hutvā śiṣyasya taccheṣaṃ bhoktuṃ samupakalpayet || tarpaṇāṃtaṃ ca maṃtrāṇāṃ kṛtvā karma yathā purā || 7.2,17.19||
हुत्वा पूर्णाहुतिं तेषां ततः कुर्यात्प्रदीपनम् ॥ ओंकारादनु हुंकारं ततो मूलं फडंतकम् ॥ ७.२,१७.२०॥
hutvā pūrṇāhutiṃ teṣāṃ tataḥ kuryātpradīpanam || oṃkārādanu huṃkāraṃ tato mūlaṃ phaḍaṃtakam || 7.2,17.20||
स्वाहांतं दीपने प्राहुरंगानि च यथाक्रमम् ॥ तेषामाहुतयस्तिस्रो देया दीपनकर्मणि ॥ ७.२,१७.२१॥
svāhāṃtaṃ dīpane prāhuraṃgāni ca yathākramam || teṣāmāhutayastisro deyā dīpanakarmaṇi || 7.2,17.21||
मंत्रैरेकैकशस्तैस्तु विचिन्त्या दीप्तमूर्तयः ॥ त्रिगुणं त्रिगुणी कृत्य द्विजकन्याकृतं सितम् ॥ ७.२,१७.२२॥
maṃtrairekaikaśastaistu vicintyā dīptamūrtayaḥ || triguṇaṃ triguṇī kṛtya dvijakanyākṛtaṃ sitam || 7.2,17.22||
सूत्रं सूत्रेण संमंत्र्य शिखाग्रे बंधयेच्छिशोः ॥ चरणांगुष्ठपर्यंतमूर्ध्वकायस्य तिष्ठतः ॥ ७.२,१७.२३॥
sūtraṃ sūtreṇa saṃmaṃtrya śikhāgre baṃdhayecchiśoḥ || caraṇāṃguṣṭhaparyaṃtamūrdhvakāyasya tiṣṭhataḥ || 7.2,17.23||
लंबयित्वा तु तत्सूत्रं सुषुम्णां तत्र योजयेत् ॥ शांतया मुद्रयादाय मूलमंत्रेण मंत्रवित् ॥ ७.२,१७.२४॥
laṃbayitvā tu tatsūtraṃ suṣumṇāṃ tatra yojayet || śāṃtayā mudrayādāya mūlamaṃtreṇa maṃtravit || 7.2,17.24||
हुत्वाहुतित्रयं तस्यास्सान्निध्यमुपकल्पयेत् ॥ हृदि संताड्य शिष्यस्य पुष्पक्षेपेण पूर्ववत् ॥ ७.२,१७.२५॥
hutvāhutitrayaṃ tasyāssānnidhyamupakalpayet || hṛdi saṃtāḍya śiṣyasya puṣpakṣepeṇa pūrvavat || 7.2,17.25||
चैतन्यं समुपादाय द्वादशांते निवेद्य च ॥ सूत्रं सूत्रेण संयोज्य संरक्ष्यास्त्रेण वर्मणा ॥ ७.२,१७.२६॥
caitanyaṃ samupādāya dvādaśāṃte nivedya ca || sūtraṃ sūtreṇa saṃyojya saṃrakṣyāstreṇa varmaṇā || 7.2,17.26||
अवगुंठ्याथ तत्सूत्रं शिष्यदेहं विचिंतयेत् ॥ मूलत्रयमयं पाशं भोगभोग्यत्वलक्षणम् ॥ ७.२,१७.२७॥
avaguṃṭhyātha tatsūtraṃ śiṣyadehaṃ viciṃtayet || mūlatrayamayaṃ pāśaṃ bhogabhogyatvalakṣaṇam || 7.2,17.27||
विषयेन्द्रियदेहादिजनकं तस्य भावयेत् ॥ व्योमादिभूतरूपिण्यः शांत्यतीतादयः कलाः ॥ ७.२,१७.२८॥
viṣayendriyadehādijanakaṃ tasya bhāvayet || vyomādibhūtarūpiṇyaḥ śāṃtyatītādayaḥ kalāḥ || 7.2,17.28||
सूत्रे स्वनामभिर्योज्यः पूज्यश्चैव नमोयुतैः ॥ अथवा बीजभूतैस्तत्कृत्वा पूर्वोदितं क्रमात् ॥ ७.२,१७.२९॥
sūtre svanāmabhiryojyaḥ pūjyaścaiva namoyutaiḥ || athavā bījabhūtaistatkṛtvā pūrvoditaṃ kramāt || 7.2,17.29||
ततो मलादेस्तत्त्वादौ व्याप्तिं समलोकयेत् ॥ कलाव्याप्तिं मलादौ च हुत्वा संदीपयेत्कलाः ॥ ७.२,१७.३०॥
tato malādestattvādau vyāptiṃ samalokayet || kalāvyāptiṃ malādau ca hutvā saṃdīpayetkalāḥ || 7.2,17.30||
शिष्यं शिरसि संताड्य सूत्रं देहे यथाक्रमम् ॥ शांत्यतीतपदे सूत्रं लाञ्छयेन्मंत्रमुच्चरन् ॥ ७.२,१७.३१॥
śiṣyaṃ śirasi saṃtāḍya sūtraṃ dehe yathākramam || śāṃtyatītapade sūtraṃ lāñchayenmaṃtramuccaran || 7.2,17.31||
एवं कृत्वा निवृत्त्यन्तं शांत्यतीतमनुक्रमात् ॥ हुत्वाहुतित्रयं पश्चान्मण्डले च शिवं यजेत् ॥ ७.२,१७.३२॥
evaṃ kṛtvā nivṛttyantaṃ śāṃtyatītamanukramāt || hutvāhutitrayaṃ paścānmaṇḍale ca śivaṃ yajet || 7.2,17.32||
देवस्य दक्षिणे शिष्यमुपवेश्योत्तरामुखम् ॥ सदर्भे मण्डले दद्याद्धोमशिष्टं चरुं गुरुः ॥ ७.२,१७.३३॥
devasya dakṣiṇe śiṣyamupaveśyottarāmukham || sadarbhe maṇḍale dadyāddhomaśiṣṭaṃ caruṃ guruḥ || 7.2,17.33||
शिष्यस्तद्गुरुणा दत्तं सत्कृत्य शिवपूर्वकम् ॥ भुक्त्वा पश्चाद्द्विराचम्य शिवमन्त्रमुदीरयेत् ॥ ७.२,१७.३४॥
śiṣyastadguruṇā dattaṃ satkṛtya śivapūrvakam || bhuktvā paścāddvirācamya śivamantramudīrayet || 7.2,17.34||
अपरे मण्डले दद्यात्पञ्चगव्यं तथा गुरुः ॥ सो ऽपि तच्छक्तितः पीत्वा द्विराचम्य शिवं स्मरेत् ॥ ७.२,१७.३५॥
apare maṇḍale dadyātpañcagavyaṃ tathā guruḥ || so 'pi tacchaktitaḥ pītvā dvirācamya śivaṃ smaret || 7.2,17.35||
तृतीये मण्डले शिष्यमुपवेश्य यथा पुरा ॥ प्रदद्याद्दंतपवनं यथाशास्त्रोक्तलक्षणम् ॥ ७.२,१७.३६॥
tṛtīye maṇḍale śiṣyamupaveśya yathā purā || pradadyāddaṃtapavanaṃ yathāśāstroktalakṣaṇam || 7.2,17.36||
अग्रेण तस्य मृदुना प्राङ्मुखो वाप्युदङ्मुखः ॥ वाचं नियम्य चासीनश्शिष्यो दंतान्विशोधयेत् ॥ ७.२,१७.३७॥
agreṇa tasya mṛdunā prāṅmukho vāpyudaṅmukhaḥ || vācaṃ niyamya cāsīnaśśiṣyo daṃtānviśodhayet || 7.2,17.37||
प्रक्षाल्य दंतपवनं त्यक्त्वाचम्य शिवं स्मरेत् ॥ प्रविशेद्देशिकादिष्टः प्रांजलिः शिवमण्डलम् ॥ ७.२,१७.३८॥
prakṣālya daṃtapavanaṃ tyaktvācamya śivaṃ smaret || praviśeddeśikādiṣṭaḥ prāṃjaliḥ śivamaṇḍalam || 7.2,17.38||
त्यक्तं तद्दन्तपवनं दृश्यते गुरुणा यदि ॥ प्रागुदक्पश्चिमे वाग्रे शिवमन्यच्छिवेतरम् ॥ ७.२,१७.३९॥
tyaktaṃ taddantapavanaṃ dṛśyate guruṇā yadi || prāgudakpaścime vāgre śivamanyacchivetaram || 7.2,17.39||
अशस्ताशामुखे तस्मिन्गुरुस्तद्दोषशांतये ॥ शतमर्धं तदर्धं वाजुहुयान्मूलमन्त्रतः ॥ ७.२,१७.४०॥
aśastāśāmukhe tasmingurustaddoṣaśāṃtaye || śatamardhaṃ tadardhaṃ vājuhuyānmūlamantrataḥ || 7.2,17.40||
ततः शिष्यं समालभ्य जपित्वा कर्णयोः शिवम् ॥ देवस्य दक्षिणे भागे तं शिष्यमधिवासयेत् ॥ ७.२,१७.४१॥
tataḥ śiṣyaṃ samālabhya japitvā karṇayoḥ śivam || devasya dakṣiṇe bhāge taṃ śiṣyamadhivāsayet || 7.2,17.41||
अहतास्तरणास्तीर्णे स दर्भशयने शुचिः ॥ मंत्रिते ऽन्तः शिवं ध्यायञ्शयीत प्राक्छिरा निशि ॥ ७.२,१७.४२॥
ahatāstaraṇāstīrṇe sa darbhaśayane śuciḥ || maṃtrite 'ntaḥ śivaṃ dhyāyañśayīta prākchirā niśi || 7.2,17.42||
शिखायां बद्धसूत्रस्य शिखया तच्छिखां गुरुः ॥ आबध्याहतवस्त्रेण तमाच्छाद्य च वर्मणा ॥ ७.२,१७.४३॥
śikhāyāṃ baddhasūtrasya śikhayā tacchikhāṃ guruḥ || ābadhyāhatavastreṇa tamācchādya ca varmaṇā || 7.2,17.43||
रेखात्रयं च परितो भस्मना तिलसर्षपैः ॥ कृत्वास्त्रजप्तैस्तद्वाह्ये दिगीशानां बलिं हरेत् ॥ ७.२,१७.४४॥
rekhātrayaṃ ca parito bhasmanā tilasarṣapaiḥ || kṛtvāstrajaptaistadvāhye digīśānāṃ baliṃ haret || 7.2,17.44||
शिष्यो ऽपि परतो ऽनश्नन्कृत्वैवमधिवासनम् ॥ प्रबुध्योत्थाय गुरवे स्वप्नं दृष्टं निवेदयेत् ॥ ७.२,१७.४५॥
śiṣyo 'pi parato 'naśnankṛtvaivamadhivāsanam || prabudhyotthāya gurave svapnaṃ dṛṣṭaṃ nivedayet || 7.2,17.45||
इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे शिवदीक्षाविधानवर्णनं नाम सप्तदशो ऽध्यायः॥
iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe śivadīkṣāvidhānavarṇanaṃ nāma saptadaśo 'dhyāyaḥ||
ॐ श्री परमात्मने नमः