Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

Shloka 1

उपमन्युरुवाच॥

अतः परं समावेक्ष्य गुरुः शिष्यस्य योग्यताम् ॥ षडध्वशुद्धिं कुर्वीत सर्वबंधविमुक्तये ॥ ७.२,१७.१॥

ataḥ paraṃ samāvekṣya guruḥ śiṣyasya yogyatām .. ṣaḍadhvaśuddhiṃ kurvīta sarvabaṃdhavimuktaye .. 7.2,17.1..

Shloka 2

कलां तत्त्वं च भुवनं वर्णं पदमतः परम् ॥ मंत्रश्चेति समासेन षडध्वा परिपठ्यते ॥ ७.२,१७.२॥

kalāṃ tattvaṃ ca bhuvanaṃ varṇaṃ padamataḥ param .. maṃtraśceti samāsena ṣaḍadhvā paripaṭhyate .. 7.2,17.2..

Shloka 3

निवृत्त्याद्याः कलाः पञ्च कलाध्वा कथ्यते बुधैः ॥ व्याप्ताः कलाभिरितरे त्वध्वानः पञ्च पञ्चभिः ॥ ७.२,१७.३॥

nivṛttyādyāḥ kalāḥ pañca kalādhvā kathyate budhaiḥ .. vyāptāḥ kalābhiritare tvadhvānaḥ pañca pañcabhiḥ .. 7.2,17.3..

Shloka 4

शिवतत्त्वादिभूम्यंतं तत्त्वाध्वा समुदाहृतः ॥ षड्विंशत्संख्ययोपेतः शुद्धाशुद्धोभयात्मकः ॥ ७.२,१७.४॥

śivatattvādibhūmyaṃtaṃ tattvādhvā samudāhṛtaḥ .. ṣaḍviṃśatsaṃkhyayopetaḥ śuddhāśuddhobhayātmakaḥ .. 7.2,17.4..

Shloka 5

आधाराद्युन्मनांतश्च भुवनाध्वा प्रकीर्तितः ॥ विना भेदोपभेदाभ्यां षष्टिसंख्यासमन्वितः ॥ ७.२,१७.५॥

ādhārādyunmanāṃtaśca bhuvanādhvā prakīrtitaḥ .. vinā bhedopabhedābhyāṃ ṣaṣṭisaṃkhyāsamanvitaḥ .. 7.2,17.5..

Shloka 6

पञ्चाशद्रुद्ररूपास्तु वर्णा वर्णाध्वसंज्ञिताः ॥ अनेकभेदसंपन्नः पदाध्वा समुदाहृतः ॥ ७.२,१७.६॥

pañcāśadrudrarūpāstu varṇā varṇādhvasaṃjñitāḥ .. anekabhedasaṃpannaḥ padādhvā samudāhṛtaḥ .. 7.2,17.6..

Shloka 7

सर्वोपमंत्रैर्मंत्राध्वा व्याप्तः परमविद्यया ॥ यथा शिवो न तत्त्वेषु गण्यते तत्त्वनायकः ॥ ७.२,१७.७॥

sarvopamaṃtrairmaṃtrādhvā vyāptaḥ paramavidyayā .. yathā śivo na tattveṣu gaṇyate tattvanāyakaḥ .. 7.2,17.7..

Shloka 8

मंत्राध्वनि न गण्येत तथासौ मंत्रनायकः ॥ कलाध्वनो व्यापकत्वं व्याप्यत्वं चेतराध्वनाम् ॥ ७.२,१७.८॥

maṃtrādhvani na gaṇyeta tathāsau maṃtranāyakaḥ .. kalādhvano vyāpakatvaṃ vyāpyatvaṃ cetarādhvanām .. 7.2,17.8..

Shloka 9

न वेत्ति तत्त्वतो यस्य नैवार्हत्यध्वशोधनम् ॥ षड्विधस्याध्वनो रूपं न येन विदितं भवेत् ॥ ७.२,१७.९॥

na vetti tattvato yasya naivārhatyadhvaśodhanam .. ṣaḍvidhasyādhvano rūpaṃ na yena viditaṃ bhavet .. 7.2,17.9..

Shloka 10

व्याप्यव्यापकता तेन ज्ञातुमेव न शक्यते ॥ तस्मादध्वस्वरूपं च व्याप्यव्यापकतां तथा ॥ ७.२,१७.१०॥

vyāpyavyāpakatā tena jñātumeva na śakyate .. tasmādadhvasvarūpaṃ ca vyāpyavyāpakatāṃ tathā .. 7.2,17.10..

Shloka 11

यथावदवगम्यैव कुर्यादध्वविशोधनम् ॥ कुंडमंडलपर्यंतं तत्र कृत्वा यथा पुरा ॥ ७.२,१७.११॥

yathāvadavagamyaiva kuryādadhvaviśodhanam .. kuṃḍamaṃḍalaparyaṃtaṃ tatra kṛtvā yathā purā .. 7.2,17.11..

Shloka 12

द्विहस्तमानं कुर्वीत प्राच्यां कलशमंडलम् ॥ ततः स्नातश्शिवाचार्यः सशिष्यः कृतनैत्यकः ॥ ७.२,१७.१२॥

dvihastamānaṃ kurvīta prācyāṃ kalaśamaṃḍalam .. tataḥ snātaśśivācāryaḥ saśiṣyaḥ kṛtanaityakaḥ .. 7.2,17.12..

Shloka 13

प्रविश्य मंडलं शंभोः पूजां पूर्ववदाचरेत् ॥ तत्राढकावरैस्सिद्धं तंदुलैः पायसं प्रभोः ॥ ७.२,१७.१३॥

praviśya maṃḍalaṃ śaṃbhoḥ pūjāṃ pūrvavadācaret .. tatrāḍhakāvaraissiddhaṃ taṃdulaiḥ pāyasaṃ prabhoḥ .. 7.2,17.13..

Shloka 14

अर्धं निवेद्य होमार्थं शेषं समुपकल्पयेत् ॥ पुरतः कल्पिते वाथ मंडले वर्णिमंडिते ॥ ७.२,१७.१४॥

ardhaṃ nivedya homārthaṃ śeṣaṃ samupakalpayet .. purataḥ kalpite vātha maṃḍale varṇimaṃḍite .. 7.2,17.14..

Shloka 15

स्थापयेत्पञ्चकलशान्दिक्षु मध्ये च देशिकः ॥ तेषु ब्रह्माणि मूलार्णैर्बिन्दुनादसमन्वितैः ॥ ७.२,१७.१५॥

sthāpayetpañcakalaśāndikṣu madhye ca deśikaḥ .. teṣu brahmāṇi mūlārṇairbindunādasamanvitaiḥ .. 7.2,17.15..

Shloka 16

नम आद्यैर्यकरांतैः कल्पयेत्कल्पवित्तमः ॥ ईशानं मध्यमे कुंभे पुरुषं पुरतः स्थिते ॥ ७.२,१७.१६॥

nama ādyairyakarāṃtaiḥ kalpayetkalpavittamaḥ .. īśānaṃ madhyame kuṃbhe puruṣaṃ purataḥ sthite .. 7.2,17.16..

Shloka 17

अघोरं दक्षिणे वामे वामं सद्यं च पश्चिमे ॥ रक्षां विधाय मुद्रा च बद्ध्वा कुंभाभिमंत्रणम् ॥ ७.२,१७.१७॥

aghoraṃ dakṣiṇe vāme vāmaṃ sadyaṃ ca paścime .. rakṣāṃ vidhāya mudrā ca baddhvā kuṃbhābhimaṃtraṇam .. 7.2,17.17..

Shloka 18

कृत्वा शिवानलैर्होमं प्रारभेत्यथा पुरा ॥ यदर्धं पायसं पूर्वं होमार्थं परिकल्पितम् ॥ ७.२,१७.१८॥

kṛtvā śivānalairhomaṃ prārabhetyathā purā .. yadardhaṃ pāyasaṃ pūrvaṃ homārthaṃ parikalpitam .. 7.2,17.18..

Shloka 19

हुत्वा शिष्यस्य तच्छेषं भोक्तुं समुपकल्पयेत् ॥ तर्पणांतं च मंत्राणां कृत्वा कर्म यथा पुरा ॥ ७.२,१७.१९॥

hutvā śiṣyasya taccheṣaṃ bhoktuṃ samupakalpayet .. tarpaṇāṃtaṃ ca maṃtrāṇāṃ kṛtvā karma yathā purā .. 7.2,17.19..

Shloka 20

हुत्वा पूर्णाहुतिं तेषां ततः कुर्यात्प्रदीपनम् ॥ ओंकारादनु हुंकारं ततो मूलं फडंतकम् ॥ ७.२,१७.२०॥

hutvā pūrṇāhutiṃ teṣāṃ tataḥ kuryātpradīpanam .. oṃkārādanu huṃkāraṃ tato mūlaṃ phaḍaṃtakam .. 7.2,17.20..

Shloka 21

स्वाहांतं दीपने प्राहुरंगानि च यथाक्रमम् ॥ तेषामाहुतयस्तिस्रो देया दीपनकर्मणि ॥ ७.२,१७.२१॥

svāhāṃtaṃ dīpane prāhuraṃgāni ca yathākramam .. teṣāmāhutayastisro deyā dīpanakarmaṇi .. 7.2,17.21..

Shloka 22

मंत्रैरेकैकशस्तैस्तु विचिन्त्या दीप्तमूर्तयः ॥ त्रिगुणं त्रिगुणी कृत्य द्विजकन्याकृतं सितम् ॥ ७.२,१७.२२॥

maṃtrairekaikaśastaistu vicintyā dīptamūrtayaḥ .. triguṇaṃ triguṇī kṛtya dvijakanyākṛtaṃ sitam .. 7.2,17.22..

Shloka 23

सूत्रं सूत्रेण संमंत्र्य शिखाग्रे बंधयेच्छिशोः ॥ चरणांगुष्ठपर्यंतमूर्ध्वकायस्य तिष्ठतः ॥ ७.२,१७.२३॥

sūtraṃ sūtreṇa saṃmaṃtrya śikhāgre baṃdhayecchiśoḥ .. caraṇāṃguṣṭhaparyaṃtamūrdhvakāyasya tiṣṭhataḥ .. 7.2,17.23..

Shloka 24

लंबयित्वा तु तत्सूत्रं सुषुम्णां तत्र योजयेत् ॥ शांतया मुद्रयादाय मूलमंत्रेण मंत्रवित् ॥ ७.२,१७.२४॥

laṃbayitvā tu tatsūtraṃ suṣumṇāṃ tatra yojayet .. śāṃtayā mudrayādāya mūlamaṃtreṇa maṃtravit .. 7.2,17.24..

Shloka 25

हुत्वाहुतित्रयं तस्यास्सान्निध्यमुपकल्पयेत् ॥ हृदि संताड्य शिष्यस्य पुष्पक्षेपेण पूर्ववत् ॥ ७.२,१७.२५॥

hutvāhutitrayaṃ tasyāssānnidhyamupakalpayet .. hṛdi saṃtāḍya śiṣyasya puṣpakṣepeṇa pūrvavat .. 7.2,17.25..

Shloka 26

चैतन्यं समुपादाय द्वादशांते निवेद्य च ॥ सूत्रं सूत्रेण संयोज्य संरक्ष्यास्त्रेण वर्मणा ॥ ७.२,१७.२६॥

caitanyaṃ samupādāya dvādaśāṃte nivedya ca .. sūtraṃ sūtreṇa saṃyojya saṃrakṣyāstreṇa varmaṇā .. 7.2,17.26..

Shloka 27

अवगुंठ्याथ तत्सूत्रं शिष्यदेहं विचिंतयेत् ॥ मूलत्रयमयं पाशं भोगभोग्यत्वलक्षणम् ॥ ७.२,१७.२७॥

avaguṃṭhyātha tatsūtraṃ śiṣyadehaṃ viciṃtayet .. mūlatrayamayaṃ pāśaṃ bhogabhogyatvalakṣaṇam .. 7.2,17.27..

Shloka 28

विषयेन्द्रियदेहादिजनकं तस्य भावयेत् ॥ व्योमादिभूतरूपिण्यः शांत्यतीतादयः कलाः ॥ ७.२,१७.२८॥

viṣayendriyadehādijanakaṃ tasya bhāvayet .. vyomādibhūtarūpiṇyaḥ śāṃtyatītādayaḥ kalāḥ .. 7.2,17.28..

Shloka 29

सूत्रे स्वनामभिर्योज्यः पूज्यश्चैव नमोयुतैः ॥ अथवा बीजभूतैस्तत्कृत्वा पूर्वोदितं क्रमात् ॥ ७.२,१७.२९॥

sūtre svanāmabhiryojyaḥ pūjyaścaiva namoyutaiḥ .. athavā bījabhūtaistatkṛtvā pūrvoditaṃ kramāt .. 7.2,17.29..

Shloka 30

ततो मलादेस्तत्त्वादौ व्याप्तिं समलोकयेत् ॥ कलाव्याप्तिं मलादौ च हुत्वा संदीपयेत्कलाः ॥ ७.२,१७.३०॥

tato malādestattvādau vyāptiṃ samalokayet .. kalāvyāptiṃ malādau ca hutvā saṃdīpayetkalāḥ .. 7.2,17.30..

Shloka 31

शिष्यं शिरसि संताड्य सूत्रं देहे यथाक्रमम् ॥ शांत्यतीतपदे सूत्रं लाञ्छयेन्मंत्रमुच्चरन् ॥ ७.२,१७.३१॥

śiṣyaṃ śirasi saṃtāḍya sūtraṃ dehe yathākramam .. śāṃtyatītapade sūtraṃ lāñchayenmaṃtramuccaran .. 7.2,17.31..

Shloka 32

एवं कृत्वा निवृत्त्यन्तं शांत्यतीतमनुक्रमात् ॥ हुत्वाहुतित्रयं पश्चान्मण्डले च शिवं यजेत् ॥ ७.२,१७.३२॥

evaṃ kṛtvā nivṛttyantaṃ śāṃtyatītamanukramāt .. hutvāhutitrayaṃ paścānmaṇḍale ca śivaṃ yajet .. 7.2,17.32..

Shloka 33

देवस्य दक्षिणे शिष्यमुपवेश्योत्तरामुखम् ॥ सदर्भे मण्डले दद्याद्धोमशिष्टं चरुं गुरुः ॥ ७.२,१७.३३॥

devasya dakṣiṇe śiṣyamupaveśyottarāmukham .. sadarbhe maṇḍale dadyāddhomaśiṣṭaṃ caruṃ guruḥ .. 7.2,17.33..

Shloka 34

शिष्यस्तद्गुरुणा दत्तं सत्कृत्य शिवपूर्वकम् ॥ भुक्त्वा पश्चाद्द्विराचम्य शिवमन्त्रमुदीरयेत् ॥ ७.२,१७.३४॥

śiṣyastadguruṇā dattaṃ satkṛtya śivapūrvakam .. bhuktvā paścāddvirācamya śivamantramudīrayet .. 7.2,17.34..

Shloka 35

अपरे मण्डले दद्यात्पञ्चगव्यं तथा गुरुः ॥ सो ऽपि तच्छक्तितः पीत्वा द्विराचम्य शिवं स्मरेत् ॥ ७.२,१७.३५॥

apare maṇḍale dadyātpañcagavyaṃ tathā guruḥ .. so 'pi tacchaktitaḥ pītvā dvirācamya śivaṃ smaret .. 7.2,17.35..

Shloka 36

तृतीये मण्डले शिष्यमुपवेश्य यथा पुरा ॥ प्रदद्याद्दंतपवनं यथाशास्त्रोक्तलक्षणम् ॥ ७.२,१७.३६॥

tṛtīye maṇḍale śiṣyamupaveśya yathā purā .. pradadyāddaṃtapavanaṃ yathāśāstroktalakṣaṇam .. 7.2,17.36..

Shloka 37

अग्रेण तस्य मृदुना प्राङ्मुखो वाप्युदङ्मुखः ॥ वाचं नियम्य चासीनश्शिष्यो दंतान्विशोधयेत् ॥ ७.२,१७.३७॥

agreṇa tasya mṛdunā prāṅmukho vāpyudaṅmukhaḥ .. vācaṃ niyamya cāsīnaśśiṣyo daṃtānviśodhayet .. 7.2,17.37..

Shloka 38

प्रक्षाल्य दंतपवनं त्यक्त्वाचम्य शिवं स्मरेत् ॥ प्रविशेद्देशिकादिष्टः प्रांजलिः शिवमण्डलम् ॥ ७.२,१७.३८॥

prakṣālya daṃtapavanaṃ tyaktvācamya śivaṃ smaret .. praviśeddeśikādiṣṭaḥ prāṃjaliḥ śivamaṇḍalam .. 7.2,17.38..

Shloka 39

त्यक्तं तद्दन्तपवनं दृश्यते गुरुणा यदि ॥ प्रागुदक्पश्चिमे वाग्रे शिवमन्यच्छिवेतरम् ॥ ७.२,१७.३९॥

tyaktaṃ taddantapavanaṃ dṛśyate guruṇā yadi .. prāgudakpaścime vāgre śivamanyacchivetaram .. 7.2,17.39..

Shloka 40

अशस्ताशामुखे तस्मिन्गुरुस्तद्दोषशांतये ॥ शतमर्धं तदर्धं वाजुहुयान्मूलमन्त्रतः ॥ ७.२,१७.४०॥

aśastāśāmukhe tasmingurustaddoṣaśāṃtaye .. śatamardhaṃ tadardhaṃ vājuhuyānmūlamantrataḥ .. 7.2,17.40..

Shloka 41

ततः शिष्यं समालभ्य जपित्वा कर्णयोः शिवम् ॥ देवस्य दक्षिणे भागे तं शिष्यमधिवासयेत् ॥ ७.२,१७.४१॥

tataḥ śiṣyaṃ samālabhya japitvā karṇayoḥ śivam .. devasya dakṣiṇe bhāge taṃ śiṣyamadhivāsayet .. 7.2,17.41..

Shloka 42

अहतास्तरणास्तीर्णे स दर्भशयने शुचिः ॥ मंत्रिते ऽन्तः शिवं ध्यायञ्शयीत प्राक्छिरा निशि ॥ ७.२,१७.४२॥

ahatāstaraṇāstīrṇe sa darbhaśayane śuciḥ .. maṃtrite 'ntaḥ śivaṃ dhyāyañśayīta prākchirā niśi .. 7.2,17.42..

Shloka 43

शिखायां बद्धसूत्रस्य शिखया तच्छिखां गुरुः ॥ आबध्याहतवस्त्रेण तमाच्छाद्य च वर्मणा ॥ ७.२,१७.४३॥

śikhāyāṃ baddhasūtrasya śikhayā tacchikhāṃ guruḥ .. ābadhyāhatavastreṇa tamācchādya ca varmaṇā .. 7.2,17.43..

Shloka 44

रेखात्रयं च परितो भस्मना तिलसर्षपैः ॥ कृत्वास्त्रजप्तैस्तद्वाह्ये दिगीशानां बलिं हरेत् ॥ ७.२,१७.४४॥

rekhātrayaṃ ca parito bhasmanā tilasarṣapaiḥ .. kṛtvāstrajaptaistadvāhye digīśānāṃ baliṃ haret .. 7.2,17.44..

Shloka 45

शिष्यो ऽपि परतो ऽनश्नन्कृत्वैवमधिवासनम् ॥ प्रबुध्योत्थाय गुरवे स्वप्नं दृष्टं निवेदयेत् ॥ ७.२,१७.४५॥

śiṣyo 'pi parato 'naśnankṛtvaivamadhivāsanam .. prabudhyotthāya gurave svapnaṃ dṛṣṭaṃ nivedayet .. 7.2,17.45..

Shloka 46

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे शिवदीक्षाविधानवर्णनं नाम सप्तदशो ऽध्यायः॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe śivadīkṣāvidhānavarṇanaṃ nāma saptadaśo 'dhyāyaḥ..