उपमन्युरुवाच॥
व्याख्यां पूजाविधानस्य प्रवदामि समासतः ॥ शिवशास्त्रे शिवेनैव शिवायै कथितस्य तु ॥ ७.२,२३.१॥
vyākhyāṃ pūjāvidhānasya pravadāmi samāsataḥ || śivaśāstre śivenaiva śivāyai kathitasya tu || 7.2,23.1||
अंगमभ्यंतरं यागमग्निकार्यावसानकम् ॥ विधाय वा न वा पश्चाद्बहिर्यागं समाचरेत् ॥ ७.२,२३.२॥
aṃgamabhyaṃtaraṃ yāgamagnikāryāvasānakam || vidhāya vā na vā paścādbahiryāgaṃ samācaret || 7.2,23.2||
तत्र द्रव्याणि मनसा कल्पयित्वा विशोध्य च ॥ ध्यात्वा विनायकं देवं पूजयित्वा विधानतः ॥ ७.२,२३.३॥
tatra dravyāṇi manasā kalpayitvā viśodhya ca || dhyātvā vināyakaṃ devaṃ pūjayitvā vidhānataḥ || 7.2,23.3||
दक्षिणे चोत्तरे चैव नंदीशं सुयशं तथा ॥ आराध्य मनसा सम्यगासनं कल्पयेद्बुधः ॥ ७.२,२३.४॥
dakṣiṇe cottare caiva naṃdīśaṃ suyaśaṃ tathā || ārādhya manasā samyagāsanaṃ kalpayedbudhaḥ || 7.2,23.4||
आराधनादिकैर्युक्तस्सिंहयोगासनादिकम् ॥ पद्मासनं वा विमलं तत्त्वत्रयसमन्वितम् ॥ ७.२,२३.५॥
ārādhanādikairyuktassiṃhayogāsanādikam || padmāsanaṃ vā vimalaṃ tattvatrayasamanvitam || 7.2,23.5||
तस्योपरि शिवं ध्यायेत्सांबं सर्वमनोहरम् ॥ सर्वलक्षणसंपन्नं सर्वावयवशोभनम् ॥ ७.२,२३.६॥
tasyopari śivaṃ dhyāyetsāṃbaṃ sarvamanoharam || sarvalakṣaṇasaṃpannaṃ sarvāvayavaśobhanam || 7.2,23.6||
सर्वातिशयसंयुक्तं सर्वाभरणभूषितम् ॥ रक्तास्यपाणिचरणं कुंदचंद्रस्मिताननम् ॥ ७.२,२३.७॥
sarvātiśayasaṃyuktaṃ sarvābharaṇabhūṣitam || raktāsyapāṇicaraṇaṃ kuṃdacaṃdrasmitānanam || 7.2,23.7||
शुद्धस्फटिकसंकाशं फुल्लपद्मत्रिलोचनम् ॥ चतुर्भुजमुदाराङ्गं चारुचंद्रकलाधरम् ॥ ७.२,२३.८॥
śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ phullapadmatrilocanam || caturbhujamudārāṅgaṃ cārucaṃdrakalādharam || 7.2,23.8||
वरदाभयहस्तं च मृगटंकधरं हरम् ॥ भुजंगहारवलयं चारुनीलगलांतरम् ॥ ७.२,२३.९॥
varadābhayahastaṃ ca mṛgaṭaṃkadharaṃ haram || bhujaṃgahāravalayaṃ cārunīlagalāṃtaram || 7.2,23.9||
सर्वोपमानरहितं सानुगं सपरिच्छदम् ॥ ततः संचिंतयेत्तस्य वामभागे महेश्वरीम् ॥ ७.२,२३.१०॥
sarvopamānarahitaṃ sānugaṃ saparicchadam || tataḥ saṃciṃtayettasya vāmabhāge maheśvarīm || 7.2,23.10||
प्रफुल्लोत्पलपत्राभां विस्तीर्णायतलोचनाम् ॥ पूर्णचंद्राभवदनां नीलकुंचितमूर्धजाम् ॥ ७.२,२३.११॥
praphullotpalapatrābhāṃ vistīrṇāyatalocanām || pūrṇacaṃdrābhavadanāṃ nīlakuṃcitamūrdhajām || 7.2,23.11||
नीलोत्पलदलप्रख्यां चन्द्रार्धकृतशेखराम् ॥ अतिवृत्तघनोत्तुंगस्निग्धपीनपयोधराम् ॥ ७.२,२३.१२॥
nīlotpaladalaprakhyāṃ candrārdhakṛtaśekharām || ativṛttaghanottuṃgasnigdhapīnapayodharām || 7.2,23.12||
तनुमध्यां पृथुश्रोणीं पीतसूक्ष्मवराम्बराम् ॥ सर्वाभरणसंपन्नां ललाटतिलकोज्ज्वलाम् ॥ ७.२,२३.१३॥
tanumadhyāṃ pṛthuśroṇīṃ pītasūkṣmavarāmbarām || sarvābharaṇasaṃpannāṃ lalāṭatilakojjvalām || 7.2,23.13||
विचित्रपुष्पसंकीर्णकेशपाशोपशोभिताम् ॥ सर्वतो ऽनुगुणाकारां किंचिल्लज्जानताननाम् ॥ ७.२,२३.१४॥
vicitrapuṣpasaṃkīrṇakeśapāśopaśobhitām || sarvato 'nuguṇākārāṃ kiṃcillajjānatānanām || 7.2,23.14||
हेमारविंदं विलसद्दधानां दक्षिणे करे ॥ दंडवच्चापरं हस्ते न्यस्यासीनां महासने ॥ ७.२,२३.१५॥
hemāraviṃdaṃ vilasaddadhānāṃ dakṣiṇe kare || daṃḍavaccāparaṃ haste nyasyāsīnāṃ mahāsane || 7.2,23.15||
पाशविच्छेदिकां साक्षात्सच्चिदानंदरूपिणीम् ॥ एवं देवं च देवीं च ध्यात्वासनवरे शुभे ॥ ७.२,२३.१६॥
pāśavicchedikāṃ sākṣātsaccidānaṃdarūpiṇīm || evaṃ devaṃ ca devīṃ ca dhyātvāsanavare śubhe || 7.2,23.16||
सर्वोपचारवद्भक्त्या भावपुष्पैस्समर्चयेत् ॥ अथवा परिकल्प्यैवं मूर्तिमन्यतमां विभोः ॥ ७.२,२३.१७॥
sarvopacāravadbhaktyā bhāvapuṣpaissamarcayet || athavā parikalpyaivaṃ mūrtimanyatamāṃ vibhoḥ || 7.2,23.17||
शैवीं सदाशिवाख्यां वा तथा माहेश्वरीं पराम् ॥ षड्विंशकाभिधानां वा श्रीकंठाख्यामथापि वा ॥ ७.२,२३.१८॥
śaivīṃ sadāśivākhyāṃ vā tathā māheśvarīṃ parām || ṣaḍviṃśakābhidhānāṃ vā śrīkaṃṭhākhyāmathāpi vā || 7.2,23.18||
मन्त्रन्यासादिकां चापि कृत्वा स्वस्यां तनौ यथा ॥ अस्यां मूर्तौ मूर्तिमंतं शिवं सदसतः परम् ॥ ७.२,२३.१९॥
mantranyāsādikāṃ cāpi kṛtvā svasyāṃ tanau yathā || asyāṃ mūrtau mūrtimaṃtaṃ śivaṃ sadasataḥ param || 7.2,23.19||
ध्यात्वा बाह्यक्रमेणैव पूजां निर्वर्तयेद्धिया ॥ समिदाज्यादिभिः पश्चान्नाभौ होमं च भावयेत् ॥ ७.२,२३.२०॥
dhyātvā bāhyakrameṇaiva pūjāṃ nirvartayeddhiyā || samidājyādibhiḥ paścānnābhau homaṃ ca bhāvayet || 7.2,23.20||
भ्रूमध्ये च शिवं ध्यायेच्छुद्धदीपशिखाकृतिम् ॥ इत्थमंगे स्वतंत्रे वा योगे ध्यानमये शुभे ॥ ७.२,२३.२१॥
bhrūmadhye ca śivaṃ dhyāyecchuddhadīpaśikhākṛtim || itthamaṃge svataṃtre vā yoge dhyānamaye śubhe || 7.2,23.21||
अग्निकार्यावसानं च सर्वत्रैव समो विधिः ॥ अथ चिंतामयं सर्वं समाप्याराधनक्रमम् ॥ ७.२,२३.२२॥
agnikāryāvasānaṃ ca sarvatraiva samo vidhiḥ || atha ciṃtāmayaṃ sarvaṃ samāpyārādhanakramam || 7.2,23.22||
लिंगे च पूजयेद्देवं स्थंडिले वानले ऽपि वा ॥ ७.२,२३.२३॥
liṃge ca pūjayeddevaṃ sthaṃḍile vānale 'pi vā || 7.2,23.23||
इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे पूजाविधानव्याख्यानवर्णनं नाम त्रयोविंशो ऽध्यायः॥
iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe pūjāvidhānavyākhyānavarṇanaṃ nāma trayoviṃśo 'dhyāyaḥ||
उपमन्युरुवाच॥
व्याख्यां पूजाविधानस्य प्रवदामि समासतः ॥ शिवशास्त्रे शिवेनैव शिवायै कथितस्य तु ॥ ७.२,२३.१॥
vyākhyāṃ pūjāvidhānasya pravadāmi samāsataḥ || śivaśāstre śivenaiva śivāyai kathitasya tu || 7.2,23.1||
अंगमभ्यंतरं यागमग्निकार्यावसानकम् ॥ विधाय वा न वा पश्चाद्बहिर्यागं समाचरेत् ॥ ७.२,२३.२॥
aṃgamabhyaṃtaraṃ yāgamagnikāryāvasānakam || vidhāya vā na vā paścādbahiryāgaṃ samācaret || 7.2,23.2||
तत्र द्रव्याणि मनसा कल्पयित्वा विशोध्य च ॥ ध्यात्वा विनायकं देवं पूजयित्वा विधानतः ॥ ७.२,२३.३॥
tatra dravyāṇi manasā kalpayitvā viśodhya ca || dhyātvā vināyakaṃ devaṃ pūjayitvā vidhānataḥ || 7.2,23.3||
दक्षिणे चोत्तरे चैव नंदीशं सुयशं तथा ॥ आराध्य मनसा सम्यगासनं कल्पयेद्बुधः ॥ ७.२,२३.४॥
dakṣiṇe cottare caiva naṃdīśaṃ suyaśaṃ tathā || ārādhya manasā samyagāsanaṃ kalpayedbudhaḥ || 7.2,23.4||
आराधनादिकैर्युक्तस्सिंहयोगासनादिकम् ॥ पद्मासनं वा विमलं तत्त्वत्रयसमन्वितम् ॥ ७.२,२३.५॥
ārādhanādikairyuktassiṃhayogāsanādikam || padmāsanaṃ vā vimalaṃ tattvatrayasamanvitam || 7.2,23.5||
तस्योपरि शिवं ध्यायेत्सांबं सर्वमनोहरम् ॥ सर्वलक्षणसंपन्नं सर्वावयवशोभनम् ॥ ७.२,२३.६॥
tasyopari śivaṃ dhyāyetsāṃbaṃ sarvamanoharam || sarvalakṣaṇasaṃpannaṃ sarvāvayavaśobhanam || 7.2,23.6||
सर्वातिशयसंयुक्तं सर्वाभरणभूषितम् ॥ रक्तास्यपाणिचरणं कुंदचंद्रस्मिताननम् ॥ ७.२,२३.७॥
sarvātiśayasaṃyuktaṃ sarvābharaṇabhūṣitam || raktāsyapāṇicaraṇaṃ kuṃdacaṃdrasmitānanam || 7.2,23.7||
शुद्धस्फटिकसंकाशं फुल्लपद्मत्रिलोचनम् ॥ चतुर्भुजमुदाराङ्गं चारुचंद्रकलाधरम् ॥ ७.२,२३.८॥
śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ phullapadmatrilocanam || caturbhujamudārāṅgaṃ cārucaṃdrakalādharam || 7.2,23.8||
वरदाभयहस्तं च मृगटंकधरं हरम् ॥ भुजंगहारवलयं चारुनीलगलांतरम् ॥ ७.२,२३.९॥
varadābhayahastaṃ ca mṛgaṭaṃkadharaṃ haram || bhujaṃgahāravalayaṃ cārunīlagalāṃtaram || 7.2,23.9||
सर्वोपमानरहितं सानुगं सपरिच्छदम् ॥ ततः संचिंतयेत्तस्य वामभागे महेश्वरीम् ॥ ७.२,२३.१०॥
sarvopamānarahitaṃ sānugaṃ saparicchadam || tataḥ saṃciṃtayettasya vāmabhāge maheśvarīm || 7.2,23.10||
प्रफुल्लोत्पलपत्राभां विस्तीर्णायतलोचनाम् ॥ पूर्णचंद्राभवदनां नीलकुंचितमूर्धजाम् ॥ ७.२,२३.११॥
praphullotpalapatrābhāṃ vistīrṇāyatalocanām || pūrṇacaṃdrābhavadanāṃ nīlakuṃcitamūrdhajām || 7.2,23.11||
नीलोत्पलदलप्रख्यां चन्द्रार्धकृतशेखराम् ॥ अतिवृत्तघनोत्तुंगस्निग्धपीनपयोधराम् ॥ ७.२,२३.१२॥
nīlotpaladalaprakhyāṃ candrārdhakṛtaśekharām || ativṛttaghanottuṃgasnigdhapīnapayodharām || 7.2,23.12||
तनुमध्यां पृथुश्रोणीं पीतसूक्ष्मवराम्बराम् ॥ सर्वाभरणसंपन्नां ललाटतिलकोज्ज्वलाम् ॥ ७.२,२३.१३॥
tanumadhyāṃ pṛthuśroṇīṃ pītasūkṣmavarāmbarām || sarvābharaṇasaṃpannāṃ lalāṭatilakojjvalām || 7.2,23.13||
विचित्रपुष्पसंकीर्णकेशपाशोपशोभिताम् ॥ सर्वतो ऽनुगुणाकारां किंचिल्लज्जानताननाम् ॥ ७.२,२३.१४॥
vicitrapuṣpasaṃkīrṇakeśapāśopaśobhitām || sarvato 'nuguṇākārāṃ kiṃcillajjānatānanām || 7.2,23.14||
हेमारविंदं विलसद्दधानां दक्षिणे करे ॥ दंडवच्चापरं हस्ते न्यस्यासीनां महासने ॥ ७.२,२३.१५॥
hemāraviṃdaṃ vilasaddadhānāṃ dakṣiṇe kare || daṃḍavaccāparaṃ haste nyasyāsīnāṃ mahāsane || 7.2,23.15||
पाशविच्छेदिकां साक्षात्सच्चिदानंदरूपिणीम् ॥ एवं देवं च देवीं च ध्यात्वासनवरे शुभे ॥ ७.२,२३.१६॥
pāśavicchedikāṃ sākṣātsaccidānaṃdarūpiṇīm || evaṃ devaṃ ca devīṃ ca dhyātvāsanavare śubhe || 7.2,23.16||
सर्वोपचारवद्भक्त्या भावपुष्पैस्समर्चयेत् ॥ अथवा परिकल्प्यैवं मूर्तिमन्यतमां विभोः ॥ ७.२,२३.१७॥
sarvopacāravadbhaktyā bhāvapuṣpaissamarcayet || athavā parikalpyaivaṃ mūrtimanyatamāṃ vibhoḥ || 7.2,23.17||
शैवीं सदाशिवाख्यां वा तथा माहेश्वरीं पराम् ॥ षड्विंशकाभिधानां वा श्रीकंठाख्यामथापि वा ॥ ७.२,२३.१८॥
śaivīṃ sadāśivākhyāṃ vā tathā māheśvarīṃ parām || ṣaḍviṃśakābhidhānāṃ vā śrīkaṃṭhākhyāmathāpi vā || 7.2,23.18||
मन्त्रन्यासादिकां चापि कृत्वा स्वस्यां तनौ यथा ॥ अस्यां मूर्तौ मूर्तिमंतं शिवं सदसतः परम् ॥ ७.२,२३.१९॥
mantranyāsādikāṃ cāpi kṛtvā svasyāṃ tanau yathā || asyāṃ mūrtau mūrtimaṃtaṃ śivaṃ sadasataḥ param || 7.2,23.19||
ध्यात्वा बाह्यक्रमेणैव पूजां निर्वर्तयेद्धिया ॥ समिदाज्यादिभिः पश्चान्नाभौ होमं च भावयेत् ॥ ७.२,२३.२०॥
dhyātvā bāhyakrameṇaiva pūjāṃ nirvartayeddhiyā || samidājyādibhiḥ paścānnābhau homaṃ ca bhāvayet || 7.2,23.20||
भ्रूमध्ये च शिवं ध्यायेच्छुद्धदीपशिखाकृतिम् ॥ इत्थमंगे स्वतंत्रे वा योगे ध्यानमये शुभे ॥ ७.२,२३.२१॥
bhrūmadhye ca śivaṃ dhyāyecchuddhadīpaśikhākṛtim || itthamaṃge svataṃtre vā yoge dhyānamaye śubhe || 7.2,23.21||
अग्निकार्यावसानं च सर्वत्रैव समो विधिः ॥ अथ चिंतामयं सर्वं समाप्याराधनक्रमम् ॥ ७.२,२३.२२॥
agnikāryāvasānaṃ ca sarvatraiva samo vidhiḥ || atha ciṃtāmayaṃ sarvaṃ samāpyārādhanakramam || 7.2,23.22||
लिंगे च पूजयेद्देवं स्थंडिले वानले ऽपि वा ॥ ७.२,२३.२३॥
liṃge ca pūjayeddevaṃ sthaṃḍile vānale 'pi vā || 7.2,23.23||
इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे पूजाविधानव्याख्यानवर्णनं नाम त्रयोविंशो ऽध्यायः॥
iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe pūjāvidhānavyākhyānavarṇanaṃ nāma trayoviṃśo 'dhyāyaḥ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
