Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

श्रीसूत उवाच॥

इति स विजितमन्योर्यादवेनोपमन्योरधिगतमभिधाय ज्ञानयोगं मुनिभ्यः ॥ प्रणतिमुपगतेभ्यस्तेभ्य उद्भावितात्मा सपदि वियति वायुः सायमन्तर्हितो ऽभूत् ॥ ॥

iti sa vijitamanyoryādavenopamanyoradhigatamabhidhāya jñānayogaṃ munibhyaḥ || praṇatimupagatebhyastebhya udbhāvitātmā sapadi viyati vāyuḥ sāyamantarhito 'bhūt || ||

ततः प्रभातसमये नैमिषीयास्तपोधनाः ॥ सत्रान्ते ऽवभृथं कर्तुं सर्व एव समुद्ययुः ॥ ॥

tataḥ prabhātasamaye naimiṣīyāstapodhanāḥ || satrānte 'vabhṛthaṃ kartuṃ sarva eva samudyayuḥ || ||

तदा ब्रह्मसमादेशाद्देवी साक्षात्सरस्वती ॥ प्रसन्ना स्वादुसलिला प्रावर्तत नदीशुभा ॥ ७.२,४०.१॥

tadā brahmasamādeśāddevī sākṣātsarasvatī || prasannā svādusalilā prāvartata nadīśubhā || 7.2,40.1||

सरस्वतीं नदीं दृष्ट्वा मुनयो हृष्टमानसाः ॥ समाप्य सत्रं प्रारब्धं चक्रुस्तत्रावगाहनम् ॥ ७.२,४०.२॥

sarasvatīṃ nadīṃ dṛṣṭvā munayo hṛṣṭamānasāḥ || samāpya satraṃ prārabdhaṃ cakrustatrāvagāhanam || 7.2,40.2||

अथ संतर्प्य देवादींस्तदीयैः सलिलैः शिवैः ॥ स्मरन्तः पूर्ववृत्तान्तं ययुर्वाराणसीं प्रति ॥ ७.२,४०.३॥

atha saṃtarpya devādīṃstadīyaiḥ salilaiḥ śivaiḥ || smarantaḥ pūrvavṛttāntaṃ yayurvārāṇasīṃ prati || 7.2,40.3||

तदा ते हिमवत्पादात्पंततीं दक्षिणामुखीम् ॥ दृष्ट्वा भागीरथी तत्र स्नात्वा तत्तीरतो ययुः ॥ ७.२,४०.४॥

tadā te himavatpādātpaṃtatīṃ dakṣiṇāmukhīm || dṛṣṭvā bhāgīrathī tatra snātvā tattīrato yayuḥ || 7.2,40.4||

ततो वाराणसीं प्राप्य मुदितास्सर्व एव ते ॥ तदोत्तरप्रवाहायां गंगायामवगाह्य च ॥ ७.२,४०.५॥

tato vārāṇasīṃ prāpya muditāssarva eva te || tadottarapravāhāyāṃ gaṃgāyāmavagāhya ca || 7.2,40.5||

अविमुक्तेश्वरं लिंगं दृष्ट्वाभ्यर्च्य विधानतः ॥ प्रयातुमुद्यतास्तत्र ददृशुर्दिवि भास्वरम् ॥ ७.२,४०.६॥

avimukteśvaraṃ liṃgaṃ dṛṣṭvābhyarcya vidhānataḥ || prayātumudyatāstatra dadṛśurdivi bhāsvaram || 7.2,40.6||

सूर्यकोटिप्रतीकाशं तेजोदिव्यं महाद्भुतम् ॥ आत्मप्रभावितानेन व्याप्तसर्वदिगन्तरम् ॥ ७.२,४०.७॥

sūryakoṭipratīkāśaṃ tejodivyaṃ mahādbhutam || ātmaprabhāvitānena vyāptasarvadigantaram || 7.2,40.7||

अथ पाशुपताः सिद्धाः भस्मसञ्छन्नविग्रहाः ॥ मुनयो ऽभ्येत्य शतशो लीनाः स्युस्तत्र तेजसि ॥ ७.२,४०.८॥

atha pāśupatāḥ siddhāḥ bhasmasañchannavigrahāḥ || munayo 'bhyetya śataśo līnāḥ syustatra tejasi || 7.2,40.8||

तथा विलीयमानेषु तपस्विषु महात्मसु ॥ सद्यस्तिरोदधे तेजस्तदद्भुतमिवाभवत् ॥ ७.२,४०.९॥

tathā vilīyamāneṣu tapasviṣu mahātmasu || sadyastirodadhe tejastadadbhutamivābhavat || 7.2,40.9||

तद्दृष्ट्वा महदाश्चर्यं नैमिषीया महर्षयः ॥ किमेतदित्यजानन्तो ययुर्ब्रह्मवनं प्रति ॥ ७.२,४०.१०॥

taddṛṣṭvā mahadāścaryaṃ naimiṣīyā maharṣayaḥ || kimetadityajānanto yayurbrahmavanaṃ prati || 7.2,40.10||

प्रागेवैषां तु गमनात्पवनो लोकपावनः ॥ दर्शनं नैमिषीयाणां संवादस्तैर्महात्मनः ॥ ७.२,४०.११॥

prāgevaiṣāṃ tu gamanātpavano lokapāvanaḥ || darśanaṃ naimiṣīyāṇāṃ saṃvādastairmahātmanaḥ || 7.2,40.11||

शद्धां बुद्धिं ततस्तेषां सांबे सानुचरे शिवे ॥ समाप्तिं चापि सत्रस्य दीर्घपूर्वस्य सत्रिणाम् ॥ ७.२,४०.१२॥

śaddhāṃ buddhiṃ tatasteṣāṃ sāṃbe sānucare śive || samāptiṃ cāpi satrasya dīrghapūrvasya satriṇām || 7.2,40.12||

विज्ञाप्य जगतां धात्रे ब्रह्मणे ब्रह्मयोनये ॥ स्वकार्ये तदनुज्ञातो जगाम स्वपुरं प्रति ॥ ७.२,४०.१३॥

vijñāpya jagatāṃ dhātre brahmaṇe brahmayonaye || svakārye tadanujñāto jagāma svapuraṃ prati || 7.2,40.13||

अथ स्थानगतो ब्रह्मा तुम्बुरोर्नारदस्य च ॥ परस्पर स्पर्धितयोर्गाने विवदमानयोः ॥ ७.२,४०.१४॥

atha sthānagato brahmā tumburornāradasya ca || paraspara spardhitayorgāne vivadamānayoḥ || 7.2,40.14||

तदुद्भावितगानोत्थरसैर्माध्यस्थमाचरन् ॥ गन्धर्वैरप्सरोभिश्च सुखमास्ते निषेवितः ॥ ७.२,४०.१५॥

tadudbhāvitagānottharasairmādhyasthamācaran || gandharvairapsarobhiśca sukhamāste niṣevitaḥ || 7.2,40.15||

तदानवसरादेव द्वाःस्थैर्द्वारि निवारिताः ॥ मुनयो ब्रह्मभवनाद्बहिः पार्श्वमुपाविशन् ॥ ७.२,४०.१६॥

tadānavasarādeva dvāḥsthairdvāri nivāritāḥ || munayo brahmabhavanādbahiḥ pārśvamupāviśan || 7.2,40.16||

अथ तुम्बुरुणा गाने समतां प्राप्य नारदः ॥ साहचर्येष्वनुज्ञातो ब्रह्मणा परमेष्ठिना ॥ ७.२,४०.१७॥

atha tumburuṇā gāne samatāṃ prāpya nāradaḥ || sāhacaryeṣvanujñāto brahmaṇā parameṣṭhinā || 7.2,40.17||

त्यक्त्वा परस्परस्पर्धां मैत्रीं च परमां गतः ॥ सह तेनाप्सरोभिश्च गन्धर्वैश्च समावृतः ॥ ७.२,४०.१८॥

tyaktvā parasparaspardhāṃ maitrīṃ ca paramāṃ gataḥ || saha tenāpsarobhiśca gandharvaiśca samāvṛtaḥ || 7.2,40.18||

उपवीणयितुं देवं नकुलीश्वरमीश्वरम् ॥ भवनान्निर्ययौ धातुर्जलदादंशुमानिव ॥ ७.२,४०.१९॥

upavīṇayituṃ devaṃ nakulīśvaramīśvaram || bhavanānniryayau dhāturjaladādaṃśumāniva || 7.2,40.19||

तं दृष्ट्वा षट्कुलीयास्ते नारदं मुनिगोवृषम् ॥ प्रणम्यावसरं शंभोः पप्रच्छुः परमादरात् ॥ ७.२,४०.२०॥

taṃ dṛṣṭvā ṣaṭkulīyāste nāradaṃ munigovṛṣam || praṇamyāvasaraṃ śaṃbhoḥ papracchuḥ paramādarāt || 7.2,40.20||

स चावसर एवायमितोंतर्गम्यतामिति ॥ वदन्ययावन्यपरस्त्वरया परया युतः ॥ ७.२,४०.२१॥

sa cāvasara evāyamitoṃtargamyatāmiti || vadanyayāvanyaparastvarayā parayā yutaḥ || 7.2,40.21||

ततो द्वारि स्थिता ये वै ब्रह्मणे तान्न्यवेदयन् ॥ तेन ते विविशुर्वेश्म पिंडीभूयांडजन्मनः ॥ ७.२,४०.२२॥

tato dvāri sthitā ye vai brahmaṇe tānnyavedayan || tena te viviśurveśma piṃḍībhūyāṃḍajanmanaḥ || 7.2,40.22||

प्रविश्य दूरतो देवं प्रणम्य भुवि दंडवत् ॥ समीपे तदनुज्ञाताः परिवृत्योपतस्थिरे ॥ ७.२,४०.२३॥

praviśya dūrato devaṃ praṇamya bhuvi daṃḍavat || samīpe tadanujñātāḥ parivṛtyopatasthire || 7.2,40.23||

तांस्तत्रावस्थितान् पृष्ट्वा कुशलं कमलासनः ॥ वृत्तांतं वो मया ज्ञातं वायुरेवाह नो यतः ॥ ७.२,४०.२४॥

tāṃstatrāvasthitān pṛṣṭvā kuśalaṃ kamalāsanaḥ || vṛttāṃtaṃ vo mayā jñātaṃ vāyurevāha no yataḥ || 7.2,40.24||

भवद्भिः किं कृतं पश्चान्मारुतेंतर्हिते सति ॥ इत्युक्तवति देवेशे मुनयो ऽवभृथात्परम् ॥ ७.२,४०.२५॥

bhavadbhiḥ kiṃ kṛtaṃ paścānmāruteṃtarhite sati || ityuktavati deveśe munayo 'vabhṛthātparam || 7.2,40.25||

गंगातीर्थेस्य गमनं यात्रां वाराणसीं प्रति ॥ दर्शनं तत्र लिंगानां स्थापितानां सुरेश्वरैः ॥ ७.२,४०.२६॥

gaṃgātīrthesya gamanaṃ yātrāṃ vārāṇasīṃ prati || darśanaṃ tatra liṃgānāṃ sthāpitānāṃ sureśvaraiḥ || 7.2,40.26||

अविमुक्तेश्वरस्यापि लिंगस्याभ्यर्चनं सकृत् ॥ आकाशे महतस्तस्य तेजोराशेश्च दर्शनम् ॥ ७.२,४०.२७॥

avimukteśvarasyāpi liṃgasyābhyarcanaṃ sakṛt || ākāśe mahatastasya tejorāśeśca darśanam || 7.2,40.27||

मुनीनां विलयं तत्र निरोधं तेजसस्ततः ॥ याथात्म्यवेदनं तस्य चिंतितस्यापि चात्मभिः ॥ ७.२,४०.२८॥

munīnāṃ vilayaṃ tatra nirodhaṃ tejasastataḥ || yāthātmyavedanaṃ tasya ciṃtitasyāpi cātmabhiḥ || 7.2,40.28||

सर्वं सविस्तरं तस्मै प्रणम्याहुर्मुहुर्मुहुः ॥ मुनिभिः कथितं श्रुत्वा विश्वकर्मा चतुर्मुखः ॥ ७.२,४०.२९॥

sarvaṃ savistaraṃ tasmai praṇamyāhurmuhurmuhuḥ || munibhiḥ kathitaṃ śrutvā viśvakarmā caturmukhaḥ || 7.2,40.29||

कंपयित्वा शिरः किंचित्प्राह गंभीरया गिरा ॥ प्रत्यासीदति युष्माकं सिद्धिरामुष्मिकी परा ॥ ७.२,४०.३०॥

kaṃpayitvā śiraḥ kiṃcitprāha gaṃbhīrayā girā || pratyāsīdati yuṣmākaṃ siddhirāmuṣmikī parā || 7.2,40.30||

भवद्भिर्दीर्घसत्रेण चिरमाराधितः प्रभुः ॥ प्रसादाभिमुखो भूत इति भुतार्थसूचितम् ॥ ७.२,४०.३१॥

bhavadbhirdīrghasatreṇa ciramārādhitaḥ prabhuḥ || prasādābhimukho bhūta iti bhutārthasūcitam || 7.2,40.31||

वाराणस्यां तु युष्माभिर्यद्दृष्टं दिवि दीप्तिमत् ॥ तल्लिंगसंज्ञितं साक्षात्तेजो माहेश्वरं परम् ॥ ७.२,४०.३२॥

vārāṇasyāṃ tu yuṣmābhiryaddṛṣṭaṃ divi dīptimat || talliṃgasaṃjñitaṃ sākṣāttejo māheśvaraṃ param || 7.2,40.32||

तत्र लीनाश्च मुनयः श्रौतपाशुपतव्रताः ॥ मुक्ता बभूवुः स्वस्थाश्च नैष्ठिका दग्धकिल्बिषाः ॥ ७.२,४०.३३॥

tatra līnāśca munayaḥ śrautapāśupatavratāḥ || muktā babhūvuḥ svasthāśca naiṣṭhikā dagdhakilbiṣāḥ || 7.2,40.33||

प्राप्यानेन यथा मुक्तिरचिराद्भवतामपि ॥ स चायमर्थः सूच्येत युष्मद्दृष्टेन तेजसा ॥ ७.२,४०.३४॥

prāpyānena yathā muktiracirādbhavatāmapi || sa cāyamarthaḥ sūcyeta yuṣmaddṛṣṭena tejasā || 7.2,40.34||

तत्र वः काल एवैष दैवादुपनतः स्वयम् ॥ प्रयात दक्षिणं मेरोः शिखरं देवसेवितम् ॥ ७.२,४०.३५॥

tatra vaḥ kāla evaiṣa daivādupanataḥ svayam || prayāta dakṣiṇaṃ meroḥ śikharaṃ devasevitam || 7.2,40.35||

सनत्कुमारो यत्रास्ते मम पुत्रः परो मुनिः ॥ प्रतीक्ष्यागमनं साक्षाद्भूतनाथस्य नंदिनः ॥ ७.२,४०.३६॥

sanatkumāro yatrāste mama putraḥ paro muniḥ || pratīkṣyāgamanaṃ sākṣādbhūtanāthasya naṃdinaḥ || 7.2,40.36||

पुरा सनत्कुमारोपि दृष्ट्वापि परमेश्वरम् ॥ अज्ञानात्सर्वयोगीन्द्रमानी विनयदूषितः ॥ ७.२,४०.३७॥

purā sanatkumāropi dṛṣṭvāpi parameśvaram || ajñānātsarvayogīndramānī vinayadūṣitaḥ || 7.2,40.37||

अभ्युत्थानादिकं युक्तमकुर्वन्नतिनिर्भयः ॥ ततो ऽपराधात्क्रुद्धेन महोष्ट्रो नंदिना कृतः ॥ ७.२,४०.३८॥

abhyutthānādikaṃ yuktamakurvannatinirbhayaḥ || tato 'parādhātkruddhena mahoṣṭro naṃdinā kṛtaḥ || 7.2,40.38||

अथ कालेन महता तदर्थे शोचता मया ॥ उपास्य देवं देवीञ्च नंदिनं चानुनीय वै ॥ ७.२,४०.३९॥

atha kālena mahatā tadarthe śocatā mayā || upāsya devaṃ devīñca naṃdinaṃ cānunīya vai || 7.2,40.39||

कथंचिदुष्ट्रता तस्य प्रयत्नेन निवारिता ॥ प्रापितो हि यथापूर्वं सनत्पूर्वां कुमारताम् ॥ ७.२,४०.४०॥

kathaṃciduṣṭratā tasya prayatnena nivāritā || prāpito hi yathāpūrvaṃ sanatpūrvāṃ kumāratām || 7.2,40.40||

तदाह च महादेवः स्मयन्निव गणाधिपम् ॥ अवज्ञाय हि मामेव तथाहंकृतवान्मुनिः ॥ ७.२,४०.४१॥

tadāha ca mahādevaḥ smayanniva gaṇādhipam || avajñāya hi māmeva tathāhaṃkṛtavānmuniḥ || 7.2,40.41||

अतस्त्वमेव याथात्म्यं ममास्मै कथयानघ ॥ ब्रह्मणः पूर्वजः पुत्रो मां मूढ इव संस्मरन् ॥ ७.२,४०.४२॥

atastvameva yāthātmyaṃ mamāsmai kathayānagha || brahmaṇaḥ pūrvajaḥ putro māṃ mūḍha iva saṃsmaran || 7.2,40.42||

मयैव शिष्यते दत्तो मम ज्ञानप्रवर्तकः ॥ धर्माध्यक्षाभिषेकं च तव निर्वर्तयिष्यति ॥ ७.२,४०.४३॥

mayaiva śiṣyate datto mama jñānapravartakaḥ || dharmādhyakṣābhiṣekaṃ ca tava nirvartayiṣyati || 7.2,40.43||

स एवं व्याहृतो भूयस्सर्वभूतगणाग्रणीः ॥ यत्पराज्ञापनं मूर्ध्ना प्रातः प्रतिगृहीतवान् ॥ ७.२,४०.४४॥

sa evaṃ vyāhṛto bhūyassarvabhūtagaṇāgraṇīḥ || yatparājñāpanaṃ mūrdhnā prātaḥ pratigṛhītavān || 7.2,40.44||

तथा सनत्कुमारो ऽपि मेरौ मदनुशासनात् ॥ प्रसादार्थं गणस्यास्य तपश्चरति दुश्चरम् ॥ ७.२,४०.४५॥

tathā sanatkumāro 'pi merau madanuśāsanāt || prasādārthaṃ gaṇasyāsya tapaścarati duścaram || 7.2,40.45||

द्रष्टव्यश्चेति युष्माभिः प्राग्गणेशसमागमात् ॥ तत्प्रसादार्थमचिरान्नंदी तत्रागमिष्यति ॥ ७.२,४०.४६॥

draṣṭavyaśceti yuṣmābhiḥ prāggaṇeśasamāgamāt || tatprasādārthamacirānnaṃdī tatrāgamiṣyati || 7.2,40.46||

इति सत्वरमादिश्य प्रेषिता विश्वयोगिना ॥ कुमारशिखरं मेरोर्दक्षिणं मुनयो ययुः ॥ ७.२,४०.४७॥

iti satvaramādiśya preṣitā viśvayoginā || kumāraśikharaṃ merordakṣiṇaṃ munayo yayuḥ || 7.2,40.47||

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे नैमिषर्षियात्रावर्णनं नाम चत्वारिंशोऽध्यायः ७.२,४०.४८॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe naimiṣarṣiyātrāvarṇanaṃ nāma catvāriṃśo'dhyāyaḥ 7.2,40.48||