Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

Shloka 1

श्रीसूत उवाच॥

इति स विजितमन्योर्यादवेनोपमन्योरधिगतमभिधाय ज्ञानयोगं मुनिभ्यः ॥ प्रणतिमुपगतेभ्यस्तेभ्य उद्भावितात्मा सपदि वियति वायुः सायमन्तर्हितो ऽभूत् ॥ ॥

iti sa vijitamanyoryādavenopamanyoradhigatamabhidhāya jñānayogaṃ munibhyaḥ .. praṇatimupagatebhyastebhya udbhāvitātmā sapadi viyati vāyuḥ sāyamantarhito 'bhūt .. ..

Shloka 2

ततः प्रभातसमये नैमिषीयास्तपोधनाः ॥ सत्रान्ते ऽवभृथं कर्तुं सर्व एव समुद्ययुः ॥ ॥

tataḥ prabhātasamaye naimiṣīyāstapodhanāḥ .. satrānte 'vabhṛthaṃ kartuṃ sarva eva samudyayuḥ .. ..

Shloka 3

तदा ब्रह्मसमादेशाद्देवी साक्षात्सरस्वती ॥ प्रसन्ना स्वादुसलिला प्रावर्तत नदीशुभा ॥ ७.२,४०.१॥

tadā brahmasamādeśāddevī sākṣātsarasvatī .. prasannā svādusalilā prāvartata nadīśubhā .. 7.2,40.1..

Shloka 4

सरस्वतीं नदीं दृष्ट्वा मुनयो हृष्टमानसाः ॥ समाप्य सत्रं प्रारब्धं चक्रुस्तत्रावगाहनम् ॥ ७.२,४०.२॥

sarasvatīṃ nadīṃ dṛṣṭvā munayo hṛṣṭamānasāḥ .. samāpya satraṃ prārabdhaṃ cakrustatrāvagāhanam .. 7.2,40.2..

Shloka 5

अथ संतर्प्य देवादींस्तदीयैः सलिलैः शिवैः ॥ स्मरन्तः पूर्ववृत्तान्तं ययुर्वाराणसीं प्रति ॥ ७.२,४०.३॥

atha saṃtarpya devādīṃstadīyaiḥ salilaiḥ śivaiḥ .. smarantaḥ pūrvavṛttāntaṃ yayurvārāṇasīṃ prati .. 7.2,40.3..

Shloka 6

तदा ते हिमवत्पादात्पंततीं दक्षिणामुखीम् ॥ दृष्ट्वा भागीरथी तत्र स्नात्वा तत्तीरतो ययुः ॥ ७.२,४०.४॥

tadā te himavatpādātpaṃtatīṃ dakṣiṇāmukhīm .. dṛṣṭvā bhāgīrathī tatra snātvā tattīrato yayuḥ .. 7.2,40.4..

Shloka 7

ततो वाराणसीं प्राप्य मुदितास्सर्व एव ते ॥ तदोत्तरप्रवाहायां गंगायामवगाह्य च ॥ ७.२,४०.५॥

tato vārāṇasīṃ prāpya muditāssarva eva te .. tadottarapravāhāyāṃ gaṃgāyāmavagāhya ca .. 7.2,40.5..

Shloka 8

अविमुक्तेश्वरं लिंगं दृष्ट्वाभ्यर्च्य विधानतः ॥ प्रयातुमुद्यतास्तत्र ददृशुर्दिवि भास्वरम् ॥ ७.२,४०.६॥

avimukteśvaraṃ liṃgaṃ dṛṣṭvābhyarcya vidhānataḥ .. prayātumudyatāstatra dadṛśurdivi bhāsvaram .. 7.2,40.6..

Shloka 9

सूर्यकोटिप्रतीकाशं तेजोदिव्यं महाद्भुतम् ॥ आत्मप्रभावितानेन व्याप्तसर्वदिगन्तरम् ॥ ७.२,४०.७॥

sūryakoṭipratīkāśaṃ tejodivyaṃ mahādbhutam .. ātmaprabhāvitānena vyāptasarvadigantaram .. 7.2,40.7..

Shloka 10

अथ पाशुपताः सिद्धाः भस्मसञ्छन्नविग्रहाः ॥ मुनयो ऽभ्येत्य शतशो लीनाः स्युस्तत्र तेजसि ॥ ७.२,४०.८॥

atha pāśupatāḥ siddhāḥ bhasmasañchannavigrahāḥ .. munayo 'bhyetya śataśo līnāḥ syustatra tejasi .. 7.2,40.8..

Shloka 11

तथा विलीयमानेषु तपस्विषु महात्मसु ॥ सद्यस्तिरोदधे तेजस्तदद्भुतमिवाभवत् ॥ ७.२,४०.९॥

tathā vilīyamāneṣu tapasviṣu mahātmasu .. sadyastirodadhe tejastadadbhutamivābhavat .. 7.2,40.9..

Shloka 12

तद्दृष्ट्वा महदाश्चर्यं नैमिषीया महर्षयः ॥ किमेतदित्यजानन्तो ययुर्ब्रह्मवनं प्रति ॥ ७.२,४०.१०॥

taddṛṣṭvā mahadāścaryaṃ naimiṣīyā maharṣayaḥ .. kimetadityajānanto yayurbrahmavanaṃ prati .. 7.2,40.10..

Shloka 13

प्रागेवैषां तु गमनात्पवनो लोकपावनः ॥ दर्शनं नैमिषीयाणां संवादस्तैर्महात्मनः ॥ ७.२,४०.११॥

prāgevaiṣāṃ tu gamanātpavano lokapāvanaḥ .. darśanaṃ naimiṣīyāṇāṃ saṃvādastairmahātmanaḥ .. 7.2,40.11..

Shloka 14

शद्धां बुद्धिं ततस्तेषां सांबे सानुचरे शिवे ॥ समाप्तिं चापि सत्रस्य दीर्घपूर्वस्य सत्रिणाम् ॥ ७.२,४०.१२॥

śaddhāṃ buddhiṃ tatasteṣāṃ sāṃbe sānucare śive .. samāptiṃ cāpi satrasya dīrghapūrvasya satriṇām .. 7.2,40.12..

Shloka 15

विज्ञाप्य जगतां धात्रे ब्रह्मणे ब्रह्मयोनये ॥ स्वकार्ये तदनुज्ञातो जगाम स्वपुरं प्रति ॥ ७.२,४०.१३॥

vijñāpya jagatāṃ dhātre brahmaṇe brahmayonaye .. svakārye tadanujñāto jagāma svapuraṃ prati .. 7.2,40.13..

Shloka 16

अथ स्थानगतो ब्रह्मा तुम्बुरोर्नारदस्य च ॥ परस्पर स्पर्धितयोर्गाने विवदमानयोः ॥ ७.२,४०.१४॥

atha sthānagato brahmā tumburornāradasya ca .. paraspara spardhitayorgāne vivadamānayoḥ .. 7.2,40.14..

Shloka 17

तदुद्भावितगानोत्थरसैर्माध्यस्थमाचरन् ॥ गन्धर्वैरप्सरोभिश्च सुखमास्ते निषेवितः ॥ ७.२,४०.१५॥

tadudbhāvitagānottharasairmādhyasthamācaran .. gandharvairapsarobhiśca sukhamāste niṣevitaḥ .. 7.2,40.15..

Shloka 18

तदानवसरादेव द्वाःस्थैर्द्वारि निवारिताः ॥ मुनयो ब्रह्मभवनाद्बहिः पार्श्वमुपाविशन् ॥ ७.२,४०.१६॥

tadānavasarādeva dvāḥsthairdvāri nivāritāḥ .. munayo brahmabhavanādbahiḥ pārśvamupāviśan .. 7.2,40.16..

Shloka 19

अथ तुम्बुरुणा गाने समतां प्राप्य नारदः ॥ साहचर्येष्वनुज्ञातो ब्रह्मणा परमेष्ठिना ॥ ७.२,४०.१७॥

atha tumburuṇā gāne samatāṃ prāpya nāradaḥ .. sāhacaryeṣvanujñāto brahmaṇā parameṣṭhinā .. 7.2,40.17..

Shloka 20

त्यक्त्वा परस्परस्पर्धां मैत्रीं च परमां गतः ॥ सह तेनाप्सरोभिश्च गन्धर्वैश्च समावृतः ॥ ७.२,४०.१८॥

tyaktvā parasparaspardhāṃ maitrīṃ ca paramāṃ gataḥ .. saha tenāpsarobhiśca gandharvaiśca samāvṛtaḥ .. 7.2,40.18..

Shloka 21

उपवीणयितुं देवं नकुलीश्वरमीश्वरम् ॥ भवनान्निर्ययौ धातुर्जलदादंशुमानिव ॥ ७.२,४०.१९॥

upavīṇayituṃ devaṃ nakulīśvaramīśvaram .. bhavanānniryayau dhāturjaladādaṃśumāniva .. 7.2,40.19..

Shloka 22

तं दृष्ट्वा षट्कुलीयास्ते नारदं मुनिगोवृषम् ॥ प्रणम्यावसरं शंभोः पप्रच्छुः परमादरात् ॥ ७.२,४०.२०॥

taṃ dṛṣṭvā ṣaṭkulīyāste nāradaṃ munigovṛṣam .. praṇamyāvasaraṃ śaṃbhoḥ papracchuḥ paramādarāt .. 7.2,40.20..

Shloka 23

स चावसर एवायमितोंतर्गम्यतामिति ॥ वदन्ययावन्यपरस्त्वरया परया युतः ॥ ७.२,४०.२१॥

sa cāvasara evāyamitoṃtargamyatāmiti .. vadanyayāvanyaparastvarayā parayā yutaḥ .. 7.2,40.21..

Shloka 24

ततो द्वारि स्थिता ये वै ब्रह्मणे तान्न्यवेदयन् ॥ तेन ते विविशुर्वेश्म पिंडीभूयांडजन्मनः ॥ ७.२,४०.२२॥

tato dvāri sthitā ye vai brahmaṇe tānnyavedayan .. tena te viviśurveśma piṃḍībhūyāṃḍajanmanaḥ .. 7.2,40.22..

Shloka 25

प्रविश्य दूरतो देवं प्रणम्य भुवि दंडवत् ॥ समीपे तदनुज्ञाताः परिवृत्योपतस्थिरे ॥ ७.२,४०.२३॥

praviśya dūrato devaṃ praṇamya bhuvi daṃḍavat .. samīpe tadanujñātāḥ parivṛtyopatasthire .. 7.2,40.23..

Shloka 26

तांस्तत्रावस्थितान् पृष्ट्वा कुशलं कमलासनः ॥ वृत्तांतं वो मया ज्ञातं वायुरेवाह नो यतः ॥ ७.२,४०.२४॥

tāṃstatrāvasthitān pṛṣṭvā kuśalaṃ kamalāsanaḥ .. vṛttāṃtaṃ vo mayā jñātaṃ vāyurevāha no yataḥ .. 7.2,40.24..

Shloka 27

भवद्भिः किं कृतं पश्चान्मारुतेंतर्हिते सति ॥ इत्युक्तवति देवेशे मुनयो ऽवभृथात्परम् ॥ ७.२,४०.२५॥

bhavadbhiḥ kiṃ kṛtaṃ paścānmāruteṃtarhite sati .. ityuktavati deveśe munayo 'vabhṛthātparam .. 7.2,40.25..

Shloka 28

गंगातीर्थेस्य गमनं यात्रां वाराणसीं प्रति ॥ दर्शनं तत्र लिंगानां स्थापितानां सुरेश्वरैः ॥ ७.२,४०.२६॥

gaṃgātīrthesya gamanaṃ yātrāṃ vārāṇasīṃ prati .. darśanaṃ tatra liṃgānāṃ sthāpitānāṃ sureśvaraiḥ .. 7.2,40.26..

Shloka 29

अविमुक्तेश्वरस्यापि लिंगस्याभ्यर्चनं सकृत् ॥ आकाशे महतस्तस्य तेजोराशेश्च दर्शनम् ॥ ७.२,४०.२७॥

avimukteśvarasyāpi liṃgasyābhyarcanaṃ sakṛt .. ākāśe mahatastasya tejorāśeśca darśanam .. 7.2,40.27..

Shloka 30

मुनीनां विलयं तत्र निरोधं तेजसस्ततः ॥ याथात्म्यवेदनं तस्य चिंतितस्यापि चात्मभिः ॥ ७.२,४०.२८॥

munīnāṃ vilayaṃ tatra nirodhaṃ tejasastataḥ .. yāthātmyavedanaṃ tasya ciṃtitasyāpi cātmabhiḥ .. 7.2,40.28..

Shloka 31

सर्वं सविस्तरं तस्मै प्रणम्याहुर्मुहुर्मुहुः ॥ मुनिभिः कथितं श्रुत्वा विश्वकर्मा चतुर्मुखः ॥ ७.२,४०.२९॥

sarvaṃ savistaraṃ tasmai praṇamyāhurmuhurmuhuḥ .. munibhiḥ kathitaṃ śrutvā viśvakarmā caturmukhaḥ .. 7.2,40.29..

Shloka 32

कंपयित्वा शिरः किंचित्प्राह गंभीरया गिरा ॥ प्रत्यासीदति युष्माकं सिद्धिरामुष्मिकी परा ॥ ७.२,४०.३०॥

kaṃpayitvā śiraḥ kiṃcitprāha gaṃbhīrayā girā .. pratyāsīdati yuṣmākaṃ siddhirāmuṣmikī parā .. 7.2,40.30..

Shloka 33

भवद्भिर्दीर्घसत्रेण चिरमाराधितः प्रभुः ॥ प्रसादाभिमुखो भूत इति भुतार्थसूचितम् ॥ ७.२,४०.३१॥

bhavadbhirdīrghasatreṇa ciramārādhitaḥ prabhuḥ .. prasādābhimukho bhūta iti bhutārthasūcitam .. 7.2,40.31..

Shloka 34

वाराणस्यां तु युष्माभिर्यद्दृष्टं दिवि दीप्तिमत् ॥ तल्लिंगसंज्ञितं साक्षात्तेजो माहेश्वरं परम् ॥ ७.२,४०.३२॥

vārāṇasyāṃ tu yuṣmābhiryaddṛṣṭaṃ divi dīptimat .. talliṃgasaṃjñitaṃ sākṣāttejo māheśvaraṃ param .. 7.2,40.32..

Shloka 35

तत्र लीनाश्च मुनयः श्रौतपाशुपतव्रताः ॥ मुक्ता बभूवुः स्वस्थाश्च नैष्ठिका दग्धकिल्बिषाः ॥ ७.२,४०.३३॥

tatra līnāśca munayaḥ śrautapāśupatavratāḥ .. muktā babhūvuḥ svasthāśca naiṣṭhikā dagdhakilbiṣāḥ .. 7.2,40.33..

Shloka 36

प्राप्यानेन यथा मुक्तिरचिराद्भवतामपि ॥ स चायमर्थः सूच्येत युष्मद्दृष्टेन तेजसा ॥ ७.२,४०.३४॥

prāpyānena yathā muktiracirādbhavatāmapi .. sa cāyamarthaḥ sūcyeta yuṣmaddṛṣṭena tejasā .. 7.2,40.34..

Shloka 37

तत्र वः काल एवैष दैवादुपनतः स्वयम् ॥ प्रयात दक्षिणं मेरोः शिखरं देवसेवितम् ॥ ७.२,४०.३५॥

tatra vaḥ kāla evaiṣa daivādupanataḥ svayam .. prayāta dakṣiṇaṃ meroḥ śikharaṃ devasevitam .. 7.2,40.35..

Shloka 38

सनत्कुमारो यत्रास्ते मम पुत्रः परो मुनिः ॥ प्रतीक्ष्यागमनं साक्षाद्भूतनाथस्य नंदिनः ॥ ७.२,४०.३६॥

sanatkumāro yatrāste mama putraḥ paro muniḥ .. pratīkṣyāgamanaṃ sākṣādbhūtanāthasya naṃdinaḥ .. 7.2,40.36..

Shloka 39

पुरा सनत्कुमारोपि दृष्ट्वापि परमेश्वरम् ॥ अज्ञानात्सर्वयोगीन्द्रमानी विनयदूषितः ॥ ७.२,४०.३७॥

purā sanatkumāropi dṛṣṭvāpi parameśvaram .. ajñānātsarvayogīndramānī vinayadūṣitaḥ .. 7.2,40.37..

Shloka 40

अभ्युत्थानादिकं युक्तमकुर्वन्नतिनिर्भयः ॥ ततो ऽपराधात्क्रुद्धेन महोष्ट्रो नंदिना कृतः ॥ ७.२,४०.३८॥

abhyutthānādikaṃ yuktamakurvannatinirbhayaḥ .. tato 'parādhātkruddhena mahoṣṭro naṃdinā kṛtaḥ .. 7.2,40.38..

Shloka 41

अथ कालेन महता तदर्थे शोचता मया ॥ उपास्य देवं देवीञ्च नंदिनं चानुनीय वै ॥ ७.२,४०.३९॥

atha kālena mahatā tadarthe śocatā mayā .. upāsya devaṃ devīñca naṃdinaṃ cānunīya vai .. 7.2,40.39..

Shloka 42

कथंचिदुष्ट्रता तस्य प्रयत्नेन निवारिता ॥ प्रापितो हि यथापूर्वं सनत्पूर्वां कुमारताम् ॥ ७.२,४०.४०॥

kathaṃciduṣṭratā tasya prayatnena nivāritā .. prāpito hi yathāpūrvaṃ sanatpūrvāṃ kumāratām .. 7.2,40.40..

Shloka 43

तदाह च महादेवः स्मयन्निव गणाधिपम् ॥ अवज्ञाय हि मामेव तथाहंकृतवान्मुनिः ॥ ७.२,४०.४१॥

tadāha ca mahādevaḥ smayanniva gaṇādhipam .. avajñāya hi māmeva tathāhaṃkṛtavānmuniḥ .. 7.2,40.41..

Shloka 44

अतस्त्वमेव याथात्म्यं ममास्मै कथयानघ ॥ ब्रह्मणः पूर्वजः पुत्रो मां मूढ इव संस्मरन् ॥ ७.२,४०.४२॥

atastvameva yāthātmyaṃ mamāsmai kathayānagha .. brahmaṇaḥ pūrvajaḥ putro māṃ mūḍha iva saṃsmaran .. 7.2,40.42..

Shloka 45

मयैव शिष्यते दत्तो मम ज्ञानप्रवर्तकः ॥ धर्माध्यक्षाभिषेकं च तव निर्वर्तयिष्यति ॥ ७.२,४०.४३॥

mayaiva śiṣyate datto mama jñānapravartakaḥ .. dharmādhyakṣābhiṣekaṃ ca tava nirvartayiṣyati .. 7.2,40.43..

Shloka 46

स एवं व्याहृतो भूयस्सर्वभूतगणाग्रणीः ॥ यत्पराज्ञापनं मूर्ध्ना प्रातः प्रतिगृहीतवान् ॥ ७.२,४०.४४॥

sa evaṃ vyāhṛto bhūyassarvabhūtagaṇāgraṇīḥ .. yatparājñāpanaṃ mūrdhnā prātaḥ pratigṛhītavān .. 7.2,40.44..

Shloka 47

तथा सनत्कुमारो ऽपि मेरौ मदनुशासनात् ॥ प्रसादार्थं गणस्यास्य तपश्चरति दुश्चरम् ॥ ७.२,४०.४५॥

tathā sanatkumāro 'pi merau madanuśāsanāt .. prasādārthaṃ gaṇasyāsya tapaścarati duścaram .. 7.2,40.45..

Shloka 48

द्रष्टव्यश्चेति युष्माभिः प्राग्गणेशसमागमात् ॥ तत्प्रसादार्थमचिरान्नंदी तत्रागमिष्यति ॥ ७.२,४०.४६॥

draṣṭavyaśceti yuṣmābhiḥ prāggaṇeśasamāgamāt .. tatprasādārthamacirānnaṃdī tatrāgamiṣyati .. 7.2,40.46..

Shloka 49

इति सत्वरमादिश्य प्रेषिता विश्वयोगिना ॥ कुमारशिखरं मेरोर्दक्षिणं मुनयो ययुः ॥ ७.२,४०.४७॥

iti satvaramādiśya preṣitā viśvayoginā .. kumāraśikharaṃ merordakṣiṇaṃ munayo yayuḥ .. 7.2,40.47..

Shloka 50

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे नैमिषर्षियात्रावर्णनं नाम चत्वारिंशोऽध्यायः ७.२,४०.४८॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe naimiṣarṣiyātrāvarṇanaṃ nāma catvāriṃśo'dhyāyaḥ 7.2,40.48..