Gyaandweep | Shiva Purana Vayaviya Samhita

Shloka 1

कृष्ण उवाच॥

भगवञ्छ्रोतुमिच्छामि शिवेन परिभाषितम् ॥ वेदसारे शिवज्ञानं स्वाश्रितानां विमुक्तये ॥ ७.२,८.१॥

bhagavañchrotumicchāmi śivena paribhāṣitam .. vedasāre śivajñānaṃ svāśritānāṃ vimuktaye .. 7.2,8.1..

Shloka 2

अभक्तानामबुद्धीनामयुक्तानामगोचरम् ॥ अर्थैर्दशर्धैः संयुक्तं गूढमप्राज्ञनिंदितम् ॥ ७.२,८.२॥

abhaktānāmabuddhīnāmayuktānāmagocaram .. arthairdaśardhaiḥ saṃyuktaṃ gūḍhamaprājñaniṃditam .. 7.2,8.2..

Shloka 3

वर्णाश्रमकृतैर्धर्मैर्विपरीतं क्वचित्समम् ॥ वेदात्षडंगादुद्धृत्य सांख्याद्योगाच्च कृत्स्नशः ॥ ७.२,८.३॥

varṇāśramakṛtairdharmairviparītaṃ kvacitsamam .. vedātṣaḍaṃgāduddhṛtya sāṃkhyādyogācca kṛtsnaśaḥ .. 7.2,8.3..

Shloka 4

शतकोटिप्रमाणेन विस्तीर्णं ग्रंथसंख्यया ॥ कथितं परमेशेन तत्र पूजा कथं प्रभोः ॥ ७.२,८.४॥

śatakoṭipramāṇena vistīrṇaṃ graṃthasaṃkhyayā .. kathitaṃ parameśena tatra pūjā kathaṃ prabhoḥ .. 7.2,8.4..

Shloka 5

कस्याधिकारः पूजादौ ज्ञानयोगादयः कथम् ॥ तत्सर्वं विस्तरादेव वक्तुमर्हसि सुव्रत ॥ ७.२,८.५॥

kasyādhikāraḥ pūjādau jñānayogādayaḥ katham .. tatsarvaṃ vistarādeva vaktumarhasi suvrata .. 7.2,8.5..

Shloka 6

उपमन्युरुवाच॥

शैवं संक्षिप्य वेदोक्तं शिवेन परिभाषितम् ॥ स्तुतिनिंदादिरहितं सद्यः प्रत्ययकारणम् ॥ ७.२,८.६॥

śaivaṃ saṃkṣipya vedoktaṃ śivena paribhāṣitam .. stutiniṃdādirahitaṃ sadyaḥ pratyayakāraṇam .. 7.2,8.6..

Shloka 7

गुरुप्रसादजं दिव्यमनायासेन मुक्तिदम् ॥ कथयिष्ये समासेन तस्य शक्यो न विस्तरः ॥ ७.२,८.७॥

guruprasādajaṃ divyamanāyāsena muktidam .. kathayiṣye samāsena tasya śakyo na vistaraḥ .. 7.2,8.7..

Shloka 8

सिसृक्षया पुराव्यक्ताच्छिवः स्थाणुर्महेश्वरः ॥ सत्कार्यकारणोपेतस्स्वयमाविरभूत्प्रभुः ॥ ७.२,८.८॥

sisṛkṣayā purāvyaktācchivaḥ sthāṇurmaheśvaraḥ .. satkāryakāraṇopetassvayamāvirabhūtprabhuḥ .. 7.2,8.8..

Shloka 9

जनयामास च तदा ऋषिर्विश्वाधिकः प्रभुः ॥ देवानां प्रथमं देवं ब्रह्माणं ब्रह्मणस्पतिम् ॥ ७.२,८.९॥

janayāmāsa ca tadā ṛṣirviśvādhikaḥ prabhuḥ .. devānāṃ prathamaṃ devaṃ brahmāṇaṃ brahmaṇaspatim .. 7.2,8.9..

Shloka 10

ब्रह्मापि पितरं देवं जायमानं न्यवैक्षत ॥ तं जायमानं जनको देवः प्रापश्यदाज्ञया ॥ ७.२,८.१०॥

brahmāpi pitaraṃ devaṃ jāyamānaṃ nyavaikṣata .. taṃ jāyamānaṃ janako devaḥ prāpaśyadājñayā .. 7.2,8.10..

Shloka 11

दृष्टो रुद्रेण देवो ऽसावसृजद्विश्वमीश्वरः ॥ वर्णाश्रमव्यवस्थां च चकार स पृथक्पृथक् ॥ ७.२,८.११॥

dṛṣṭo rudreṇa devo 'sāvasṛjadviśvamīśvaraḥ .. varṇāśramavyavasthāṃ ca cakāra sa pṛthakpṛthak .. 7.2,8.11..

Shloka 12

सोमं ससर्ज यज्ञार्थे सोमाद्द्यौस्समजायत ॥ धरा च वह्निः सूर्यश्च यज्ञो विष्णुश्शचीपतिः ॥ ७.२,८.१२॥

somaṃ sasarja yajñārthe somāddyaussamajāyata .. dharā ca vahniḥ sūryaśca yajño viṣṇuśśacīpatiḥ .. 7.2,8.12..

Shloka 13

ते चान्ये च सुरा रुद्रं रुद्राध्यायेन तुष्टुवुः ॥ प्रसन्नवदनस्तस्थौ देवानामग्रतः प्रभुः ॥ ७.२,८.१३॥

te cānye ca surā rudraṃ rudrādhyāyena tuṣṭuvuḥ .. prasannavadanastasthau devānāmagrataḥ prabhuḥ .. 7.2,8.13..

Shloka 14

अपहृत्य स्वलीलार्थं तेषां ज्ञानं महेश्वरः ॥ तमपृच्छंस्ततो देवाः को भवानिति मोहिताः ॥ ७.२,८.१४॥

apahṛtya svalīlārthaṃ teṣāṃ jñānaṃ maheśvaraḥ .. tamapṛcchaṃstato devāḥ ko bhavāniti mohitāḥ .. 7.2,8.14..

Shloka 15

सो ऽब्रवीद्भगवान्रुद्रो ह्यहमेकः पुरातनः ॥ आसं प्रथममेवाहं वर्तामि च सुरोत्तमाः ॥ ७.२,८.१५॥

so 'bravīdbhagavānrudro hyahamekaḥ purātanaḥ .. āsaṃ prathamamevāhaṃ vartāmi ca surottamāḥ .. 7.2,8.15..

Shloka 16

भविष्यामि च मत्तोन्यो व्यतिरिक्तो न कश्चन ॥ अहमेव जगत्सर्वं तर्पयामि स्वतेजसा ॥ ७.२,८.१६॥

bhaviṣyāmi ca mattonyo vyatirikto na kaścana .. ahameva jagatsarvaṃ tarpayāmi svatejasā .. 7.2,8.16..

Shloka 17

मत्तो ऽधिकः समो नास्ति मां यो वेद स मुच्यते ॥ इत्युक्त्वा भगवान्रुद्रस्तत्रैवांतरधत्त स ॥ ७.२,८.१७॥

matto 'dhikaḥ samo nāsti māṃ yo veda sa mucyate .. ityuktvā bhagavānrudrastatraivāṃtaradhatta sa .. 7.2,8.17..

Shloka 18

अपश्यंतस्तमीशानं स्तुवंतश्चैव सामभिः ॥ व्रतं पाशुपतं कृत्वा त्वथर्वशिरसि स्थितम् ॥ ७.२,८.१७॥

apaśyaṃtastamīśānaṃ stuvaṃtaścaiva sāmabhiḥ .. vrataṃ pāśupataṃ kṛtvā tvatharvaśirasi sthitam .. 7.2,8.17..

Shloka 19

भस्मसंछन्नसर्वांगा बभूवुरमरास्तदा ॥ अथ तेषां प्रसादार्थं पशूनां पतिरीश्वरः ॥ ७.२,८.१८॥

bhasmasaṃchannasarvāṃgā babhūvuramarāstadā .. atha teṣāṃ prasādārthaṃ paśūnāṃ patirīśvaraḥ .. 7.2,8.18..

Shloka 20

सगणश्चोमया सार्धं सान्निध्यमकरोत्प्रभुः ॥ यं विनिद्रा जितश्वासा योगिनो दग्धकिल्बिषाः ॥ ७.२,८.२०॥

sagaṇaścomayā sārdhaṃ sānnidhyamakarotprabhuḥ .. yaṃ vinidrā jitaśvāsā yogino dagdhakilbiṣāḥ .. 7.2,8.20..

Shloka 21

हृदि पश्यंति तं देवं ददृशुर्देवपुंगवाः ॥ यामाहुः परमां शक्तिमीश्वरेच्छानुवर्तिनीम् ॥ ७.२,८.२१॥

hṛdi paśyaṃti taṃ devaṃ dadṛśurdevapuṃgavāḥ .. yāmāhuḥ paramāṃ śaktimīśvarecchānuvartinīm .. 7.2,8.21..

Shloka 22

तामपश्यन्महेशस्य वामतो वामलोचनाम् ॥ ये विनिर्धूतसंसाराः प्राप्ताः शैवं परं पदम् ॥ ७.२,८.२२॥

tāmapaśyanmaheśasya vāmato vāmalocanām .. ye vinirdhūtasaṃsārāḥ prāptāḥ śaivaṃ paraṃ padam .. 7.2,8.22..

Shloka 23

नित्यसिद्धाश्च ये वान्यं ते च दृष्टा गणेश्वराः ॥ अथ तं तुष्टुवुर्देवा देव्या सह महेश्वरम् ॥ ७.२,८.२३॥

nityasiddhāśca ye vānyaṃ te ca dṛṣṭā gaṇeśvarāḥ .. atha taṃ tuṣṭuvurdevā devyā saha maheśvaram .. 7.2,8.23..

Shloka 24

स्तोत्रैर्माहेश्वरैर्दिव्यैः श्रोतैः पौराणिकैरपि ॥ देवो ऽपि देवानालोक्य घृणया वृषभध्वजः ॥ ७.२,८.२४॥

stotrairmāheśvarairdivyaiḥ śrotaiḥ paurāṇikairapi .. devo 'pi devānālokya ghṛṇayā vṛṣabhadhvajaḥ .. 7.2,8.24..

Shloka 25

तुष्टो ऽस्मीत्याह सुप्रीतस्स्वभावमधुरां गिरम् ॥ अथ सुप्रीतमनसं प्रणिपत्य वृषध्वजम् ॥ अर्थमहत्तमं देवाः पप्रच्छुरिममादरात् ॥ ७.२,८.२५॥

tuṣṭo 'smītyāha suprītassvabhāvamadhurāṃ giram .. atha suprītamanasaṃ praṇipatya vṛṣadhvajam .. arthamahattamaṃ devāḥ papracchurimamādarāt .. 7.2,8.25..

Shloka 26

भगवन्केन मार्गेण पूजनीयो ऽसि भूतले ॥ कस्याधिकारः पूजायां वक्तुमर्हसि तत्त्वतः ॥ ७.२,८.२६॥

bhagavankena mārgeṇa pūjanīyo 'si bhūtale .. kasyādhikāraḥ pūjāyāṃ vaktumarhasi tattvataḥ .. 7.2,8.26..

Shloka 27

ततः सस्मितमालोक्य देवीं देववरोहरः ॥ स्वरूपं दर्शयामास घोरं सूर्यात्मकं परम् ॥ ७.२,८.२७॥

tataḥ sasmitamālokya devīṃ devavaroharaḥ .. svarūpaṃ darśayāmāsa ghoraṃ sūryātmakaṃ param .. 7.2,8.27..

Shloka 28

सर्वैश्वर्यगुणोपेतं सर्वतेजोमयं परम् ॥ शक्तिभिर्मूर्तिभिश्चांगैर्ग्रहैर्देवैश्च संवृतम् ॥ ७.२,८.२८॥

sarvaiśvaryaguṇopetaṃ sarvatejomayaṃ param .. śaktibhirmūrtibhiścāṃgairgrahairdevaiśca saṃvṛtam .. 7.2,8.28..

Shloka 29

अष्टबाहुं चतुर्वक्त्रमर्धनारीकमद्भुतम् ॥ दृष्ट्वैवमद्भुताकारं देवा विष्णुपुरोगमाः ॥ ७.२,८.२९॥

aṣṭabāhuṃ caturvaktramardhanārīkamadbhutam .. dṛṣṭvaivamadbhutākāraṃ devā viṣṇupurogamāḥ .. 7.2,8.29..

Shloka 30

बुद्ध्वा दिवाकरं देवं देवीं चैव निशाकरम् ॥ पञ्चभूतानि शेषाणि तन्मयं च चराचरम् ॥ ७.२,८.३०॥

buddhvā divākaraṃ devaṃ devīṃ caiva niśākaram .. pañcabhūtāni śeṣāṇi tanmayaṃ ca carācaram .. 7.2,8.30..

Shloka 31

एवमुक्त्वा नमश्चक्रुस्तस्मै चार्घ्यं प्रदाय वै ॥ ., ७.२,८३१॥

evamuktvā namaścakrustasmai cārghyaṃ pradāya vai .. ., 7.2,831..

Shloka 32

सिंदूरवर्णाय सुमण्डलाय सुवर्णवर्णाभरणाय तुभ्यम् ॥ पद्माभनेत्राय सपंकजाय ब्रह्मेन्द्रनारायणकारणाय ॥ ७.२,८.३२॥

siṃdūravarṇāya sumaṇḍalāya suvarṇavarṇābharaṇāya tubhyam .. padmābhanetrāya sapaṃkajāya brahmendranārāyaṇakāraṇāya .. 7.2,8.32..

Shloka 33

सुरत्नपूर्णं ससुवर्णतोयं सुकुंकुमाद्यं सकुशं सपुष्पम् ॥ प्रदत्तमादाय सहेमपात्रं प्रशस्तमर्घ्यं भगवन्प्रसीद ॥ ७.२,८.३३॥

suratnapūrṇaṃ sasuvarṇatoyaṃ sukuṃkumādyaṃ sakuśaṃ sapuṣpam .. pradattamādāya sahemapātraṃ praśastamarghyaṃ bhagavanprasīda .. 7.2,8.33..

Shloka 34

नमश्शिवाय शांताय सगणायादिहेतवे ॥ रुद्राय विष्णवे तुभ्यं ब्रह्मणे सूर्यमूर्तये ॥ ७.२,८.३४॥

namaśśivāya śāṃtāya sagaṇāyādihetave .. rudrāya viṣṇave tubhyaṃ brahmaṇe sūryamūrtaye .. 7.2,8.34..

Shloka 35

यश्शिवं मण्डले सौरे संपूज्यैव समाहितः ॥ प्रातर्मध्याह्नसायाह्ने प्रदद्यादर्घ्यमुत्तमम् ॥ ७.२,८.३५॥

yaśśivaṃ maṇḍale saure saṃpūjyaiva samāhitaḥ .. prātarmadhyāhnasāyāhne pradadyādarghyamuttamam .. 7.2,8.35..

Shloka 36

प्रणमेद्वा पठेदेताञ्छ्लोकाञ्छ्रुतिमुखानिमान् ॥ न तस्य दुर्ल्लभं किंचिद्भक्तश्चेन्मुच्यते दृढम् ॥ ७.२,८.३६॥

praṇamedvā paṭhedetāñchlokāñchrutimukhānimān .. na tasya durllabhaṃ kiṃcidbhaktaścenmucyate dṛḍham .. 7.2,8.36..

Shloka 37

तस्मादभ्यर्चयेनित्यं शिवमादित्यरूपिणम् ॥ धर्मकामार्थमुक्त्यर्थं मनसा कर्मणा गिरा ॥ ७.२,८.३७॥

tasmādabhyarcayenityaṃ śivamādityarūpiṇam .. dharmakāmārthamuktyarthaṃ manasā karmaṇā girā .. 7.2,8.37..

Shloka 38

अथ देवान्समालोक्य मण्डलस्थो महेश्वरः ॥ सर्वागमोत्तरं दत्त्वा शास्त्रमंतरधाद्धरः ॥ ७.२,८.३८॥

atha devānsamālokya maṇḍalastho maheśvaraḥ .. sarvāgamottaraṃ dattvā śāstramaṃtaradhāddharaḥ .. 7.2,8.38..

Shloka 39

तत्र पूजाधिकारो ऽयं ब्रह्मक्षत्रविशामिति ॥ ज्ञात्वा प्रणम्य देवेशं देवा जग्मुर्यथागतम् ॥ ७.२,८.३९॥

tatra pūjādhikāro 'yaṃ brahmakṣatraviśāmiti .. jñātvā praṇamya deveśaṃ devā jagmuryathāgatam .. 7.2,8.39..

Shloka 40

अथ कालेन महता तस्मिञ्छास्त्रे तिरोहिते ॥ भर्तारं परिपप्रच्छ तदंकस्था महेश्वरी ॥ ७.२,८.४०॥

atha kālena mahatā tasmiñchāstre tirohite .. bhartāraṃ paripapraccha tadaṃkasthā maheśvarī .. 7.2,8.40..

Shloka 41

तया स चोदितो देवो देव्या चन्द्रविभूषणः ॥ अवदत्करमुद्धृत्य शास्त्रं सर्वागमोत्तरम् ॥ ७.२,८.४१॥

tayā sa codito devo devyā candravibhūṣaṇaḥ .. avadatkaramuddhṛtya śāstraṃ sarvāgamottaram .. 7.2,8.41..

Shloka 42

प्रवर्तितं च तल्लोके नियोगात्परमेष्ठिनः ॥ मयागस्त्येन गुरुणा दधीचेन महर्षिणा ॥ ७.२,८.४२॥

pravartitaṃ ca talloke niyogātparameṣṭhinaḥ .. mayāgastyena guruṇā dadhīcena maharṣiṇā .. 7.2,8.42..

Shloka 43

स्वयमप्यवतीर्योर्व्यां युगावर्तेषु शूलधृक् ॥ स्वाश्रितानां विमुक्त्यर्थं कुरुते ज्ञानसंततिम् ॥ ७.२,८.४३॥

svayamapyavatīryorvyāṃ yugāvarteṣu śūladhṛk .. svāśritānāṃ vimuktyarthaṃ kurute jñānasaṃtatim .. 7.2,8.43..

Shloka 44

ऋभुस्सत्यो भार्गवश्च ह्यंगिराः सविता द्विजाः ॥ मृत्युः शतक्रतुर्धीमान्वसिष्ठो मुनिपुंगवः ॥ ७.२,८.४४॥

ṛbhussatyo bhārgavaśca hyaṃgirāḥ savitā dvijāḥ .. mṛtyuḥ śatakraturdhīmānvasiṣṭho munipuṃgavaḥ .. 7.2,8.44..

Shloka 45

सारस्वतस्त्रिधामा च त्रिवृतो मुनिपुंगवः ॥ शततेजास्स्वयं धर्मो नारायण इति श्रुतः ॥ ७.२,८.४५॥

sārasvatastridhāmā ca trivṛto munipuṃgavaḥ .. śatatejāssvayaṃ dharmo nārāyaṇa iti śrutaḥ .. 7.2,8.45..

Shloka 46

स्वरक्षश्चारुणिर्धीमांस्तथा चैव कृतंजयः ॥ कृतंजयो भरद्वाजो गौतमः कविरुत्तमः ॥ ७.२,८.४६॥

svarakṣaścāruṇirdhīmāṃstathā caiva kṛtaṃjayaḥ .. kṛtaṃjayo bharadvājo gautamaḥ kaviruttamaḥ .. 7.2,8.46..

Shloka 47

वाचःस्रवा मुनिस्साक्षात्तथा सूक्ष्मायणिः शुचिः ॥ तृणबिंदुर्मुनिः कृष्णः शक्तिः शाक्तेय उत्तरः ॥ ७.२,८.४७॥

vācaḥsravā munissākṣāttathā sūkṣmāyaṇiḥ śuciḥ .. tṛṇabiṃdurmuniḥ kṛṣṇaḥ śaktiḥ śākteya uttaraḥ .. 7.2,8.47..

Shloka 48

जातूकर्ण्यो हरिस्साक्षात्कृष्णद्वैपायनो मुनिः ॥ व्यासावताराञ्छृण्वंतु कल्पयोगेश्वरान्क्रमात् ॥ ७.२,८.४८॥

jātūkarṇyo harissākṣātkṛṣṇadvaipāyano muniḥ .. vyāsāvatārāñchṛṇvaṃtu kalpayogeśvarānkramāt .. 7.2,8.48..

Shloka 49

लैंगे व्यासावतारा हि द्वापरां तेषु सुव्रताः ॥ योगाचार्यावताराश्च तथा शिष्येषु शूलिनः ॥ ७.२,८.४९॥

laiṃge vyāsāvatārā hi dvāparāṃ teṣu suvratāḥ .. yogācāryāvatārāśca tathā śiṣyeṣu śūlinaḥ .. 7.2,8.49..

Shloka 50

तत्र तत्र विभोः शिष्याश्चत्वारः स्युर्महौजसः ॥ शिष्यास्तेषां प्रशिष्याश्च शतशो ऽथ सहस्रशः ॥ ७.२,८.५०॥

tatra tatra vibhoḥ śiṣyāścatvāraḥ syurmahaujasaḥ .. śiṣyāsteṣāṃ praśiṣyāśca śataśo 'tha sahasraśaḥ .. 7.2,8.50..

Shloka 51

तेषां संभावनाल्लोके शैवाज्ञाकरणादिभिः ॥ भाग्यवंतो विमुच्यंते भक्त्या चात्यंतभाविताः ॥ ७.२,८.५१॥

teṣāṃ saṃbhāvanālloke śaivājñākaraṇādibhiḥ .. bhāgyavaṃto vimucyaṃte bhaktyā cātyaṃtabhāvitāḥ .. 7.2,8.51..

Shloka 52

इति श्रीशिवमहापुराणे सप्तम्यां वायवीयसंहितायामुत्तरखण्डे शिवतत्त्वज्ञाने व्यासावतारवर्णनं नामाष्टमो ऽध्यायः॥

iti śrīśivamahāpurāṇe saptamyāṃ vāyavīyasaṃhitāyāmuttarakhaṇḍe śivatattvajñāne vyāsāvatāravarṇanaṃ nāmāṣṭamo 'dhyāyaḥ..